Пасьля імшы ў віленскім катэдральным касьцёле Сьвятога Станіслава ў рамках урачыстай цырымоніі перапахаваньня паўстанцаў 1863–4 гадоў перад прысутным выступіў прэзыдэнт Польшчы Анджэй Дуда.
Анджэй Дуда адзначыў, што цырымонія адбываецца ў віленскай катэдры, у месцы пахаваньня сьвятога каралевіча Казіміра Ягайлавіча, патрона Польшчы і Літвы ў іх гістарычным разуменьні, якое ахоплівае амаль увесь наш рэгіён Эўропы.
«Лічу, што гэта вялікая, надзвычай важная падзея, што мы тут стаім разам: палякі, літоўцы, беларусы, латышы, украінцы. Мы тут сабраліся як прадстаўнікі дзяржаваў Цэнтральнай Эўропы. Але мы тут таксама як захавальнікі вялікай спадчыны Рэчы Паспалітай шматлікіх народаў, якую некалі разам стваралі нашы продкі».
«Паўстаньне было скіраванае супраць імпэрыі, якая зьняволіла нашы народы»
Анджэй Дуда нагадаў, што паўстаньне 1863 году было «скіраванае супраць імпэрыі цароў, якая зьнішчыла нашу агульную дзяржаву і зьняволіла нашы народы».
«Паўстаньне было апошнім акордам той прыгожай сымфоніі розных культураў, моваў і веравызнаньняў, якая некалі гучала ў даўняй Рэчы Паспалітай. У яе гісторыі, якая налічвае больш за чатыры стагодзьдзі — ад заключэньня першай польска-літоўскай уніі да апошняга трэцяга падзелу — чуваць было мовы польскую, літоўскую, рускую, ідыш і шмат іншых. Таксама чуваць іх выдатна ў двухгадовай драматычнай гісторыі студзенскага паўстаньня.
...Сёньня мы, сучасьнікі, стаім тут, каб ушанаваць гераізм і ахвяру нашых папярэднікаў. Але мы стаім тут таксама — перадусім! — дзеля таго, каб паказаць, што нас яднае — тая самая, што і 156 гадоў таму — супольнасьць памяці і лёсаў, супольнасьць каштоўнасьцяў і імкненьняў».
Кастусь Каліноўскі — абуджальнік беларускага народу
Анджэй Дуда ўзгадаў 20 герояў студзенскага паўстаньня, «сярод іх генэрала Зыгмунта Серакоўскага «Далэнгі» — кіраўніка паўстаньня на Ковеншчыне і Жмудзі — ды Вінцэнта Кастуся Каліноўскага — кіраўніка паўстаньня на Горадзеншчыне, абуджальніка беларускага народу да супольнага з палякамі і літоўцамі змаганьня за вызваленьне з маскоўскага ярма».
Прэзыдэнт Польшчы нагадаў, што паўстанцы прынялі сьмерць на шыбеніцах і былі тайком пахаваныя ў расейскай крэпасьці на Замкавай гары.
«У міжваенным пэрыядзе там паставілі драўляны крыж і памятныя табліцы. Пазьней іх зьнішчылі Саветы, бо памяць пра герояў баёў за свабоду замінала і тым новым, камуністычным тыранам».
Барбарскі звычай працягваўся «ад белага да чырвонага царызму»
Паўстанцы былі пахаваныя без дамавінаў, са зьвязанымі ззаду рукамі, і засыпаныя вапнай у магільных ямах.
«Мы добра ведаем гэты характэрны барбарскі звычай, які працягваўся «ад белага да чырвонага царызму». У нашых краінах мы ўсё яшчэ знаходзім безыменныя сьмяротныя ямы з трупамі ахвяраў — салдатаў антысавецкай партызанкі, забітых чырвоным рэжымам. Мы таксама помнім пра іх, пра польскіх «праклятых-нязломных салдатаў», пра літоўскіх «лясных братоў» і пра іншых.
Таму што ўсе яны — як тыя 150 гадоў таму, так і тыя 70 гадоў таму — героі для нашых народаў. Усіх іх павінен быў напаткаць такі самы лёс: асуджэньне, зганьбаваньне, пагібель, забыцьцё. Але мы тут, у Цэнтральнай Эўропе, ніколі з гэтым не пагадзіліся. Мы пеставалі памяць пра іх насупроць змоўчваньню, ушаноўвалі іх подзьвігі патаемна, у дамах і на могілках. А сёньня мы робім гэта ўрачыста, разам, бо мы зноў сталі свабоднымі людзьмі, грамадзянамі ўласных сувэрэнных дзяржаваў».
Мы аддаём пашану ўсім удзельнікам паўстаньня 1863 году
«У асобах герояў, якія сёньня нарэшце атрымоўваюць належнае ім годнае пахаваньне, мы аддаём пашану усім удзельнікам паўстаньня 1863 году. Гэта быў супольны бой многіх народаў Рэчы Паспалітай».
Анджэй Дуда нагадаў, што ў аддзелах паўстанцаў на Літве і Русі, побач з хрысьціянамі, змагаліся таксама татары, мусульмане, якія шмат стагодзьдзяў служылі Рэчы Паспалітай. Усе яны біліся разам, салідарна за свабоду — за «агульную свабоду для нас усіх».
«Гэтага падыходу цягам гадоў мы не зракліся. Ён праявіўся пахвальным чынам, напрыклад, на першым зьезьдзе «Салідарнасьці» ў Гданьску ў 1981 годзе, на якім дэлегаты прынялі зварот да працоўных Усходняй Эўропы. Палякі, аб’яднаныя ў гэтым вялікім руху за свабоду, руху «Салідарнасьці», глыбока адчувалі супольнасьць нашых лёсаў — народаў, які цярпелі новае зьняволеньне, новую тыранію, чырвоны царызм.
Людзі «Салідарнасьці» заклікалі народы ў іншых краінах камуністычнага блёку супрацоўнічаць у змаганьні за права да свабоднага гуртаваньня, годнага жыцьця і справядлівасьці. За сьціплымі словамі звароту скрываўся заклік да таго, каб выступіць разам, салідарна супраць рэжымаў, накінутым Масквою — падобна, як 150 гадоў таму паўстанцы розных нацыянальнасьцяў змагаліся разам за нашу агульную свабоду — «за нашу і вашу свабоду».
Палякі, літоўцы, беларусы, латышы, украінцы — свабодныя людзі
«Сёньня мы сустракаемся тут усе — палякі, літоўцы, беларусы, латышы, украінцы — як свабодныя людзі, прадстаўнікі нашых народаў, якія зьяўляюцца гаспадарамі ва ўласных сувэрэнных дзяржавах, нашых незалежных айчынах».
Прэзыдэнт падкрэсьліў, што сучасьнікі дасягнулі таго, пра што марылі продкі і папярэднікі, за што змагаліся са зброяй у руках, думкай і словам, за што аддавалі жыцьцё: уласныя сувэрэнныя дзяржавы, незалежныя айчыны.
«Цяпер, калі адбываецца гэтая ўрачыстасьць, у кракаўскай архікатэдры на Вавэлі ўдарыў звон Зыгмунта. Гэты звон, названы імем супольнага ўладара усёй колішняй Рэчы Паспалітай, унука Ягайлы, б’е толькі ў выключныя моманты. Адлілі яго з маскоўскіх гармат, здабытых у бітве пад Воршай у 1514 годзе польска-літоўскім войскамі пад камандаваньнем гетмана Канстанціна Астроскага — таго самага, які тут у Вільні паставіў царкву і якога пахавалі ў Кіева-Пячорскай лаўры. Як бачым, нават гэты жэст супольнасьці і салідарнасьці — біцьцё звона за 700 кілямэтраў адсюль — сымбалічна адклікаецца да гэтай вялікай супольнай спадчыны, якая злучае народы нашага рэгіёну».
Мы думаем не пра мінулае, а пра будучыню
«Мы сёньня адзначаем памяць нашых гістарычных герояў, але робім гэта, думаючы не пра мінулае, але з увагі на супольную будучыню. Злучаюць нас супольныя дасьведчаньні і каштоўнасьці, зь якіх найважнейшая — для нас усіх — свабода. Злучае нас таксама сёньняшні дзень: партнэрскае супрацоўніцтва і імкненьні. Урэшце, злучае нас якраз будучыня: каб яна была добрая і памысная, мы павінны абапірацца на прынцыпы салідарнасьці, сяброўства і ўзаемнай дапамогі».
Адзінства народаў Цэнтральнай Эўропы — гэта неабходны, надзейны і наймацнейшы падмурак і гарантыя свабоды, сувэрэннасьці, сілы і незалежнасьці нашых дзяржаваў, сказаў на завяршэньне прэзыдэнт Польшчы.
