У часопісе «Матэрыялы па археалогіі Беларусі» выйшаў вялікі артыкул пра Курапаты — месца, дзе былі забітыя ахвяры сталінскіх рэпрэсій. Аўтар — кандыдат гістарычных навук, археоляг Вадзім Кошман. Свабода сабрала асноўныя тэзісы з публікацыі «Ўрочышча Курапаты (Брод) у сьвятле археалягічных дасьледаваньняў».
Сьцісла
- У Курапатах расстрэльвалі ахвяраў палітычных рэпрэсій у 1937–1940 гадах. Гэта рабілі органы НКВД. Археолягі маюць усе пацьверджаньні гэтай інфармацыі.
- Немцы падчас акупацыі ў 1941–1944 гадах нікога ў Курапатах не расстрэльвалі.
- Колькасьць ахвяраў забітых у Курапатах пакуль немагчыма вызначыць, але гэта не 102 тысячы.
- Курапаты трэба дасьледаваць далей неінвазіўнымі мэтадамі, гэта значыць без рыдлёвак.
«Патрэбен запыт грамадзтва на пэрсаніфікацыю ахвяраў»
На пачатку матэрыялу аўтар Вадзім Кошман адзначае «палітызаванасьць» тэмы Курапатаў у некаторых публікацыях, а таксама наракае на «закрытасьць» дакумэнтаў сьледзтва, якое вялося аб расстрэлах у Курапатах.
Вадзім Кошман піша пра неабходнасьць ідэнтыфікацыі ахвяраў сталінскіх рэпрэсій ня толькі ў Курапатах, але і ў іншых месцах, дзе расстрэльвалі людзей:
«На нашу думку, у выпадку зь месцамі масавых рэпрэсій акцэнт трэба рабіць на тым, што гэтыя невядомыя людзі забітыя ў выніку злачынства дзяржавы супраць іх. Неабходны сфармаваны грамадзтвам крыміналістычны запыт на ўстанаўленьне дадзеных усіх ахвяраў і прыняцьце мер па іх ідэнтыфікацыі», — піша аўтар.
І прыводзіць прыклад Латвіі і Ўкраіны як краінаў, якія адкрылі архівы НКВД і зьвесткі пра рэпрэсіі.
«Некаторых ахвяраў забіралі з дому і адразу везьлі на расстрэл у Курапаты»
У навуковым артыкуле Вадзім Кошман піша пра знойдзеныя ў ахвяраў рэчы, «не характэрныя для арыштантаў». Гэта значыць, што некаторыя забітыя ў Курапатах людзі ехалі адразу з дому, а значыць, іх расстрэльвалі, мінаючы рэпрэсіўныя судовыя органы.
Аўтар таксама згадвае знойдзеную дужку ад паляўнічай стрэльбы і дзясяткі капсюляў ад той жа стрэльбы. Гэты набор не характэрны для арыштанта нават пры ўмове, што яго забралі з дому. Гэта можа сьведчыць пра выпадковую ахвяру — паляўнічага, які міжволі ўбачыў расстрэл. Але гэта, на думку гісторыка, толькі вэрсія.
«102 тысячы расстраляных — завышаная лічба»
Ня менш за 102 тысячы расстраляных, а магчыма, у 2 разы болей — такая лічба ахвяраў называлася ў дасьледаваньнях Зянона Пазьняка. У артыкуле Вадзіма Кошмана гэтая лічба ставіцца пад сумнеў. Паводле дакумэнтаў урадавай камісіі, якая працавала ў Курапатах у 1989 годзе, ніжняя мяжа колькасьці ахвяраў — «ня менш за 30 тысяч чалавек».
У артыкуле гаворыцца пра дакладна знойдзеныя парэшткі 950 чалавек у 15 пахаваньнях. Паводле Вадзіма Кошмана, «падаць пераканаўчую лічбу колькасьці ахвяраў на падставе археалягічных дасьледаваньняў немагчыма». У матэрыяле ўсё ж называецца лічба гісторыка Ўладзіміра Адамушкі — 28 425 чалавек, якія «былі расстраляныя ў БССР у 1935–1940 гадах». А таксама называецца лічба 7,5 тысячы чалавек, якім прысудзілі ў Менску расстрэл у 1937–1938 гадах.
«Курапаты трэба дасьледаваць далей неінвазіўнымі мэтадамі»
Каб далей дасьледаваць урочышча Курапаты, гісторык Вадзім Кошман прапануе выкарыстоўваць неінвазіўныя мэтады (геасканэр і фасфатны мэтад), што дазволіць устанавіць рэальную колькасьць анамалій рэльефу і масавых пахаваньняў.
Такі мэтад дазволіць не чапаць рэльеф помніка. Такая спроба ўжо рабілася ў 2016 годзе, але пацярпела няўдачу з прычыны «мэталічнага сьмецьця ў зямлі».
У Курапатах не расстрэльвалі немцы, а таксама не расстрэльвалі палякаў зь «беларускага катынскага сьпісу»
Вадзім Кошман прыходзіць да высновы, што дадзеныя раскопак ня сьведчаць пра расстрэл у Курапатах падчас акупацыі ў 1941–1944 гадах савецкіх палонных ці дэпартаваных яўрэяў. Таксама няма зьвестак пра польскіх афіцэраў (так званы «беларускі катынскі сьпіс» з 3870 польскіх вайскоўцаў). На аб’екце ёсьць артэфакты, зьвязаныя з савецка-польскай вайной 1919–1920 гадоў, а таксама з функцыянаваньнем тут ціру пасьля Другой усясьветнай вайны.
Знойдзеныя артэфакты пацьвярджаюць, што ў Курапатах органы НКВД у 1937–1940 гадах расстрэльвалі людзей.
«Цікавасьць да Курапатаў і ахвяраў рэпрэсій расьце»
У сваім артыкуле гісторык адзначае, што «ў апошнія гады павялічылася цікавасьць грамадзтва да Курапатаў і ў цэлым да пэрыяду палітычных рэпрэсій у Беларусі». Але таксама піша, што «да цяперашняга часу захоўваецца канфлікт паміж дзяржаўным і грамадзкім падыходам да тэмы мэмарыялізацыі Курапатаў».
Паводле артыкула Вадзіма Кошмана «Ўрочышча Курапаты (Брод) у сьвятле археалягічных дасьледаваньняў».
Сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі
У Беларусі масавыя рэпрэсіі пачаліся яшчэ з прыходам да ўлады бальшавікоў — у 1917 годзе. А скончыліся, калі памёр Сталін — у 1953-м. Дасьледчыкі мяркуюць, што пад іх падпалі як мінімум 600 тысяч чалавек. Паводле іншых ацэнак гэтая лічба дасягае 1,4 мільёна. Але дакладныя лічбы не вядомыя — КДБ дагэтуль не раскрыла архівы. Беларусы лічацца трэцімі паводле колькасьці ахвяраў рэпрэсіяў у сталінскія часы.
Чаму беларускі рэжым не прызнае сталінскія рэпрэсіі
Асноўнае пра Курапаты
Расстраляныя літаратары. Гісторыя 12 творцаў, забітых 80 год таму
Як унукі і праўнукі шукаюць зьвесткі пра рэпрэсаваных сваякоў
«Баюся ўлады, якая пачне забіваць». Стогадовая беларуска, асуджаная ў СССР за шпіянаж, распавядае пра рэпрэсіі
Картатэка Сталіна
