Пра «моду» выкідаць жывёлаў з аўтамабіля, пра адсутнасьць закону аб ахове жывёлаў і пра тое, чаму за грошы падаткаплатнікаў у прытулках на пяты дзень забіваюць сабак і катоў, гутарым з зоаабаронцай Анастасіяй Жаўрыд, дырэктаркай цэнтру абароны жывёлаў «Анімалекс», якая займаецца прававой падтрымкай і абаронай валянтэраў і ўладальнікаў жывёлаў.
«Цяпер як мода пайшла — едзе машына, і зь яе вакна выкідваюць сабаку ці ката»
— Як выглядае беларускае заканадаўства аб ахове жывёлаў?
— Яго вельмі мала. Усё засталося з савецкіх часоў. У нас ёсьць адміністрацыйная і крымінальная адказнасьць за жорсткае абыходжаньне з жывёламі. Гучыць гэта прыгожа, але на справе не адбываецца так, што нехта пакрыўдзіў жывёлу і яго караюць за гэта. Так адбываецца ў вельмі абмежаванай колькасьці выпадкаў. У артыкулах напісана, што жывёла павінна пакутаваць, але няясна, як і хто вызначае пакуты жывёл. Калі жывёла гіне праз катаваньні, гэта зьяўляецца жорсткім абыходжаньнем. Усё астатняе жорсткім абыходжаньнем не зьяўляецца.
Мы ўвесь час сутыкаемся з сытуацыяй, калі гаспадар дрэнна ўтрымлівае жывёлу, калі яна зьнясіленая, рэбры бачныя, а закон не кваліфікуе гэта як жорсткае абыходжаньне, як і выпадкі, калі жывёл выкідаюць на вуліцу. А гэта часта цяпер адбываецца.
Цяпер як мода пайшла — жывёлаў сталі выкідаць на дарогу з аўтамабіляў. Едзе машына, і зь вакна выкідаюць сабаку ці ката. Зразумела, што ствараецца небясьпечная сытуацыя, але гэта не кваліфікуецца як жорсткае абыходжаньне. У нас існуе такая норма, што жывёла — гэта маёмасьць. Напэўна, ад гэтага ўсе праблемы. Гэта маёмасьць, жывёлу ня кваліфікуюць як кампаньёна, як у Эўропе. І калі гэта маёмасьць, то зь ёй можна рабіць усё, што заўгодна.
«За катоў і сабак у нас адказвае міністэрства жыльлёва-камунальнай гаспадаркі»
— Як вы сталі абаронцай жывёлаў?
— Я далучылася да зоаабарончага руху ў 2009 годзе. Прыкладна з 2000 году зааабарончыя арганізацыі, якія ствараліся яшчэ ў 1990-х ствараліся, настойвалі на тым, што павінен быць прыняты Закон аб абароне жывёлаў. Ішлі перамовы з уладамі, яны былі даволі эмацыйныя, але ўсё было бяз выніку. У 2015 годзе мне давялося прыняць удзел у распрацоўцы. Ужо тады было відавочна, што патрэбны спэцыялізаваны закон. Жывёлаў становіцца ўсё болей, і няяснасьці зь імі ўсё болей. За катоў і сабак у нас адказвае міністэрства жыльлёва-камунальнай гаспадаркі, яно і было прызначанае распрацоўнікам законапраекту. У міністэрстве вельмі мала разумеюць у катах і сабаках і не імкнуцца нешта разумець, але маглі бы хаця б запрасіць зоаабарончыя арганізацыі паўдзельнічаць у распрацоўцы.
Законапраекты павінны праходзіць грамадзкае абмеркаваньне. Гэты законапраект быў вельмі цікавы грамадзтву. Праз адну з зоаабарончых арганізацый паклікалі і мяне. Гэта было так. Патэлефанавалі ў чацьвер і кажуць, што ў суботу трэба быць у міністэрстве жыльлёва-камунальнай гаспадаркі, каб даць нашы прапановы ў законапраект. Калі я запыталася, што адбываецца, якая субота, якое міністэрства, дзе пра гэта абвешчана, мне адказалі: «Ты ж усё разумееш».
Я адмовілася, таму што гэта брудная маніпуляцыя. Мы прыйдзем і зробім прапановы, потым яны ўсё выкрасьляць і скажуць, што з зоаабаронцамі ўсё абмеркавана. Так і атрымалася. Пасьля таго, як зоаабаронцы далі свае рэкамэндацыі (каля 50 старонак), міністэрства жыльлёва-камунальнай гаспадаркі разаслала законапраект па іншых міністэрствах. Гэта — міністэрства здароўя, а яму ўвогуле ня выгадна, каб кагосьці з тых, над кім яны стаяць вопыты, ахоўвалі. Гэта — міністэрства прыроды, таварыства «Паляваньне і рыбалоўства», якія зьвязаныя зь дзікімі жывёламі, і якім гэта ўвогуле не цікава. Такім чынам разаслалі па ўсіх міністэрствах, у тым ліку сельскай гаспадаркі. У выніку да законапраекту дайшлі толькі абавязкі ўладальнікаў жывёл, і закон стаў называцца не аб абароне жывёл, а аб абыходжаньні з жывёламі.
На той момант я стала катэгарычнай праціўніцай прыняцьця закону ў такім выглядзе. Лепш увогуле ніякі, чым такі. Хаця быў і пункт гледжаньня, што давайце прымем хоць які закон, а потым будзем яго мяняць. Але ў нашай краіне зьмяніць закон яшчэ цяжэй, чым прыняць новы.
Грамадзкае абмеркаваньне яны зрабілі ў інтэрнэце на форуме на сайце pravo.by. Трэба было яшчэ паспрабаваць знайсьці гэты форум. Я дасылала запыт, чаму такі важны законапраект абмяркоўваецца ў інтэрнэце. Прыйшоў адказ, што яны так тэстуюць, што гэта не забаронена законам, а ўвогуле яны не абавязаныя ўлічваць усе пажаданьні. І ў 2016 законапраект прайшоў першае абмеркаваньне, ня ведаю, што адбылося на другім абмеркаваньні, але ён не прайшоў, быў адкліканы на дапрацоўку.
«Дзяржава вырашае праблему бадзяжных жывёлаў адстрэлам»
— Мы запісваем гэтае інтэрвію ў Чэхіі, дзе практычна няма бадзяжных жывёлаў, дзе вельмі добра наладжаная праца прытулкаў. Вы ведаеце і сусьветны досьвед, і досьвед Беларусі. Як на гэтым фоне выглядае Беларусь што тычыцца праблемы бяздомных жывёлаў?
— Вельмі сумна выглядае наша Беларусь. Мы як чорная кропка вакол белага, таму што ва ўсіх суседзяў, ва ўсіх суседніх краінах нашмат лепшая сытуацыя. Нават у Расеі неяк спрабуюць гэта вырашыць на заканадаўчым узроўні. З краінамі Эўразьвязу ўвогуле параўноўваць няма чаго. Такі ўзровень, такое стаўленьне да жывёлаў у нас будзе тады, калі зьменіцца палітычная і грамадзкая сытуацыя.
У нас з бадзяжнымі жывёламі ўсё вельмі дрэнна. Іх вельмі шмат. Іх больш, чым можна ўладкаваць. Гэта сталая праблема. Плюс яны ўвесь час размнажаюцца. Вельмі шмат бадзяжных, выкінутых хатніх жывёлаў. Хтосьці даносіць сваіх жывёлаў да пунктаў часовага ўтрыманьня, валянтэры ўжо даўно нікога не бяруць, таму што ўсе перапоўнена. Вельмі крытычна ўсё.
З аднаго боку ў Беларусі ня вельмі высокі ўзровень жыцьця, каб забясьпечыць нармальнае жыцьцё хатнім жывёлам, з другога боку, напэўна, часу няма ў тых, у каго ёсьць магчымасьць іх трымаць. Фактычна валянтэры знаходзяцца адзін на адзін з бадзяжнымі жывёлам і з вырашэньнем гэтай праблемы. А дзяржава вырашае гэтую праблему адстрэлам. Ёсьць пункты часовага ўтрыманьня, дзе жывёлаў трымаюць пяць дзён, а потым забіваюць. Такія пункты часовага ўтрыманьня ёсьць у Менску і абласных гарадах.
— І там за падаткі, якія плацяць уладальнікі жывёлаў, забіваюць бяздомных жывёлаў і хатніх жывёлаў, якія згубіліся.
— У гэтых пунктах іх хаця б трымаюць пяць дзён, а ва ўсіх астатніх рэгіёнах, малых гарадах ці вёсках за нашыя грошы іх 100% усіх страляюць.
«У нас ахвотна ахвяруюць грошы, але знайсьці дом для жывёлы вельмі цяжка»
— Але ёсьць і прыватныя прытулкі. Як яны працуюць?
— Вельмі шмат прыватных прытулкаў. Не заўсёды гэта арганізацыі, можа быць проста валянтэрскія ініцыятывы. Ёсьць прыватныя прытулкі, якія выжываюць за кошт уласных сродкаў ці за кошт прыцягненьня ахвяраваньняў. А ахвяруюць людзі вельмі ахвотна. У нас на сабаку ці ката сабраць дапамогу, асабліва, калі гэта экстранная сытуацыя, можна за гадзіны дзьве, закінуўшы па сацсеткам заклікі SOS.
Але праблема палягае ў тым, што грошы зьбіраюць, але асноўная праблема не вырашаецца, жывёлаў не ўладкоўваюць. Перапоўненыя ўсе «ператрыманьні» і прытулкі, жывёлы там жывуць па некалькі гадоў. Ёсьць прытулак, напрыклад, дзе жывуць 10 сабак, і жывуць яны там 10 гадоў, іх ніхто не бярэ, гэтыя 10 месцаў занятыя, а за гэты час нараджаецца шмат бадзяжных жывёлаў. Але добра, што такія прытулкі ёсьць, што іх падтрымліваюць. Мая мара, каб гэта адбывалася супольна зь дзяржавай. Калі пераразьмеркаваць грошы, якія выдаткоўваюць на адстрэл і адлоў, была бы іншая карціна.
— Чаму ў стаўленьні да жывёлаў, у стаўленьні да бадзяжных жывёлаў Беларусь істотна адрозьніваецца ад той жа Чэхіі і іншых краінаў, дзе практычна няма выкінутых жывёлаў. Ці гэта пытаньне мэнталітэту? Ці гэта пытаньне арганізацыі? Ці можна сказаць, што беларусы менш любяць жывёлаў?
— Калі з чэхамі параўноўваць, то мы вельмі сумна выглядаем на іх фоне, калі казаць пра любоў да катоў і сабак. Канечне, пра ўсіх нельга казаць. Ёсьць і добрыя людзі. Але найчасьцей я, як уладальніца сабакі, сутыкаюся зь меркаваньнем, што жывёла — гэта скаціна, якая не павінна жыць у доме. Можа быць, гэта нейкае вясковае мінулае. Я ўвогуле баюся ехаць у вёскі з асьветніцкімі праграмамі, але я ведаю, што гэта трэба ехаць і расказваць пра стэрылізацыю. Але што рабіць з людзьмі, якія маюць прыватныя падворкі? Гэта настолькі закасьцянелы мэнталітэт... У гарадах лягчэй. Там можна знайсьці і аднадумцаў, і валянтэраў. Валянтэры і зоаабарончыя арганізацыі ў асноўным — у гарадах. Адна з прычынаў — у мэнталітэце вясковай нацыі. Спадзяюся, мяне за гэтае выказваньне не лінчуюць.
Другая прычына — узровень жыцьця. Гэта вельмі шмат вырашае. Але я лічу, што нават, калі ў цябе няма грошай, ты ўсё роўна павінен заставацца чалавекам з гуманістычнымі поглядамі. Тым ня менш узровень жыцьця ўплывае. Як толькі рэзка пайшла інфляцыя, адразу людзі панесьлі аддаваць хатніх жывёлаў. Гэта было вельмі страшна. Зараз усё марудна, як і курс даляру. Нібыта і здаюць жывёлаў, нібыта і бяруць, усё паціху. Адказнае ўтрыманьне жывёлаў, канечне, каштуе грошай. Часам вельмі цяжка патлумачыць людзям, што трэба выдаткоўваць грошы на вэтэрынара, на вакцынацыю, на навучаньне.
«Пра адлоў і адстрэл не вядзецца статыстыка»
— Ці ёсьць статыстыка пра колькасьць хатніх жывёлаў у Беларусі, пра колькасьць бадзяжных жывёлаў?
— Бюджэтныя грошы выдаткоўваюцца, а статыстыка не вядзецца ўвогуле. Магчыма, некаторыя пункты часовага ўтрыманьня вядуць гэтую статыстыку. Я ведаю, што ў Менску яе неяк вядуць, але яна няясна на чым заснаваная, нейкая дзіўная. Яны кажуць, што ўладкавалі 2-3 тысячы жывёлаў, але з гэтых 2-3 тысяч больш за палову пайшлі ў зоаабарончую арганізацыю, якая зь імі супрацоўнічала. Гэта не ўладкавалі, яны гэтак жа засталіся без гаспадароў.
Пра адлоў і адстрэл не вядзецца статыстыка. Напрыклад у Расеі дзяржава абвяшчае тэндэр на адлоў жывёлаў, і ў ім могуць удзельнічаць зоаабарончыя арганізацыі. І яны ўдзельнічаюць у ім, каб пасьля адлову стэрылізаваць жывёлу і выпусьціць. І ў тэндэры пазначана, колькі жывёлаў трэба адлавіць і стэрылізаваць. У нас гэтага зусім гэтага няма. Я ведаю, што ў Менску ў пункце часовага ўтрыманьня жывёлаў спрабавалі ўводзіць прэміі «за галовы». Колькі адлавіў, столькі і плацілі. Але не прыжылося, таму што пачалі лавіць хатніх жывёлаў. Гэта вельмі вялікая праблема, асабліва калі адлоў адбываецца ў прыватным сэктары, дзе традыцыйна сабакі ў свабодным выгуле. У выніку яны аказваюцца ў лепшым выпадку ў гэтым пункце. Ёсьць выпадкі, калі супрацоўнікі службы адлову адвязваў жывёлаў каля крамаў, хаця ім і забаронена гэта рабіць.
«А вэтэрынары ў дзяржаўных клініках — гэта жах, нікому не раю»
— Хто праводзіць працу па стэрылізацыі бадзяжных жывёлаў? Ці робіцца гэта сыстэмна?
— Сыстэмна гэта робяць валянтэры і зоаабарончыя арганізацыі. Практычна ва ўсіх зоаабарончых арганізацыях ёсьць праграмы па стэрылізацыі, ёсьць супрацоўніцтва з вэтэрынарнымі клінікамі. Мы вельмі ўдзячныя, бо яны даюць 50% зьніжкі на гэтыя апэрацыі. З боку дзяржавы таксама ёсьць зрухі. У пунктах часовага ўтрыманьня праводзяцца такія апэрацыі, але, шчыра кажучы, лепей бы яны не праводзіліся. Таму што там відавочна эканомяць грошы. Я ня ведаю, як фармуецца цэнаўтварэньні, але пасьля такіх апэрацый сабакі дрэнна сябе адчуваюць, некаторыя паміраюць. У нас лічыцца, што ў дзяржаўную вэтклініку лепей не зьвяртацца, таму што гэта такая беднасьць і такі сум...
У нас вэтэрынарная адукацыя дагэтуль не ўтрымлівае разьдзелу пра жывёлаў-кампаньёнаў. У нас лічыцца, што вэтэрынар займаецца ўсім тым, што тычыцца сельскагаспадарчых жывёлаў. А гэтыя дробныя неяк так ужо.. Усе вэтэрынары ў прыватных клініках праходзяць спэцыялізацыю за мяжой. А вэтэрынары ў дзяржаўных клініках — гэта жах, нікому не раю.
«За жорсткае абыходжаньне з жывёламі — грамадзкія працы, штраф ці арышт да 15 сутак»
— Нядаўна была гучная гісторыя пра жывадзёра з Мазыра, які зьдзекаваўся з катоў, выкладаў відэа ў інтэрнэт. Яго выявілі пры дапамозе абаронцаў жывёлаў, цяпер гэтай справай займаюцца праваахоўныя органы. Наколькі зьдзекі з жывёлаў, жывадзёрства распаўсюджаныя ў Беларусі?
— Добра, што журналісты пра гэта вельмі ахвотна заўсёды пішуць. Дзякуй Богу, што гэта адзінкавыя выпадкі, і яны сапраўды нашумелыя. Да мяне ўсе такія выпадкі прыходзяць. «Анімалекс», напэўна, адзіная зоаабарончая арганізацыя, якая займаецца прававым суправаджэньнем. Бяда здарылася, а што рабіць, людзі ня ведаюць. Акрамя эмацыйнай рэакцыі нешта ж трэба рабіць.
Інфармацыя пра мазырскага жывадзёра прыйшла з Расеі, і я прапанавала сваю дапамогу. На той момант мясцовыя праваабаронцы гэта зрабілі, але са мной яны на сувязі. Я адкрыла арганізацыю менавіта таму, што вельмі часта так адбываецца, што заява пададзеныя, хваля схлынула, і раптам прыходзіць адказ, што сьледчы ня лічыць гэта жорсткім абыходжаньнем з жывёлай, ці гэта прызнаецца жорсткім абыходжаньнем, але за гэта прадугледжаная адміністрацыйная адказнасьць. Хаця відавочна, што гэта — крымінальная адказнасьць. І тут вельмі важна, каб падключаўся юрыст і канкрэтна па пунктам абскарджваў такія выпадкі.
У нас вельмі малая адказнасьць за жорсткае абыходжаньне з жывёламі — грамадзкія працы, штраф ці арышт да 15 сутак. І ў такіх выпадках я заўсёды настойваю на падключэньні артыкулу «хуліганства». Мы ведаем, як грамадзкіх актывістаў па гэтым артыкуле судзяць, а жывадзёрам, якія робяць такія злачынствы, усё сыходзіць з рук.
«Каб у Сьвятланы Алексіевіч быў сабачка з прытулку, то гэта бы падзейнічала»
— Ня так даўно я была ў Вашынгтоне ў Newseum, музэі СМІ. Там ёсьць экспазыцыя пра хатніх жывёлаў прэзыдэнтаў ЗША. На фотаздымку наверсе напісана імя жывёлы і ніжэй — імя прэзыдэнта. Амаль усе прэзыдэнты ЗША мелі хатніх жывёлаў. Калі вядомыя, аўтарытэтныя людзі, такія як Брыджыт Бардо ці Ален Дэлон, якія апякуюцца бадзяжнымі жывёламі, выразна падкрэсьліваюць каштоўнасьць добрага стаўленьня да жывёлаў, і самі іх маюць, ратуюць, як гэта дапамагае? Ці такі прыклад ёсьць у Беларусі?
— Гэта працуе заўсёды вельмі добра. Некаторыя зоаабарончыя арганізацыі робяць падобныя праекты. Быў, напрыклад, фотапраект з байкерамі, якія фатаграфуюцца з сабачкамі з прытулку, і байкеры расказваюць, як гэта добра ім дапамагчы. Дуэт «Аляксандра і Канстанцін» узяў з арганізацыі «Эгіда» дзьве сабачкі, яны ўвесь час у сацсетках пішуць пра праблемы бадзяжных жывёлаў. Каб у Сьвятланы Алексіевіч быў сабачка з прытулку, гэта б добра падзейнічала.
