Горад Пісэк у Паўднёвай Чэхіі абвясьціў у 1918 годзе незалежнасьць на два тыдні раней, чым уся рэспубліка.
Мне расказалі пра гэта ў самім Піску, куды мы прыехалі з унукам Ларысы і Янкі Геніюшаў Міхасём здымаць фільм пра турму, дзе ў 1948 трымалі ягоных бабку і дзеда.
На набярэжнай аж спынілася: ля вады велізарныя пясочныя скульптуры. Пазнала Масарыка, «чэскага льва». Дапусьцім, інсталяцыя прымеркаваная да ўгодкаў незалежнасьці? Але што азначае паравоз, хто трое мужчынаў у аўтамабільчыку? Даведалася такую гісторыю.
Восень 1918-га, у Празе рыхтуецца ўсеагульны страйк з дэкляраваньнем незалежнасьці. Дакладная дата прызначаная, і ў Пісэк з радаснай весткай выправіўся праскі рэдактар Францішак Ганзьлічак. Аднак пакуль паравоз дастаўляў яго ў Пісэк, са страйкам у сталіцы не заладзілася.
Ганзьлічка своечасова не папярэдзілі і ён, прыбыўшы ў Пісэк 14 кастрычніка, абвясьціў шматтысячнаму натоўпу, які сабраўся ля мясцовай ратушы: «Акурат у гэтыя хвіліны на Старамесцкай плошчы ў Празе абвяшчаюць Чэхаславацкую рэспубліку! І я, па ўсёй форме, устанаўліваю Чэхаславацкую рэспубліку ў Піску!»
Грымнулі воклічы, залуналі сьцягі, незалежнасьць на некалькі гадзінаў стала ў горадзе зьдзейсьненым фактам.
Пасьля абеду высьветлілася памылка. У горад увайшлі аўстра-вугорскія войскі, і ўсё стала на ранейшае месца.
Неўзабаве з Прагі ў Пісэк на аўтамабілі паслалі каманду сьледчых, каб разабрацца зь незалежнікамі. Аднак кіроўца сымуляваў у дарозе паломку і пакуль даводзіў машыну да ладу, у цэнтры давялі да ладу самастойнасьць дзяржавы.
Кастрычніцкі кур’ёз 1918 году ўвайшоў у гісторыю Піску: тутэйшыя зь яго і кпяць, і ганарацца. Неафіцыйным дэвізам гораду стала: «Пісэк — заўсёды на крок наперадзе».
Багацьце Піску — прыбярэжныя пяскі ракі Атавы. Менавіта яны прынесьлі гораду славу — у сярэднявеччы зь іх здабывалі золата. Штогод тут адбываецца сьвята «Піскавішча», калі на набярэжнай узводзяцца недаўгавечныя, але грандыёзныя скульптуры зь пяску.
Сёлета мясцовым юбілейным мерапрыемствам далі загаловак: «Як мы ў Піску абвяшчалі рэспубліку». На набярэжнай ўзьвялі пяць трохмэтровых пясочных скульптураў: першага прэзыдэнта Чэхаславаччыны Томаша Гарыга Масарыка; «чэскага льва» — сымбалю дзяржавы; мясцовай ратушы, ля якой прагучалі крыху заўчасныя словы Францішка Ганзьлічка; не забыліся і на паравоз, які прывез са сталіцы праскага рэдактара з гістарычнай навіной, а таксама на аўтамабіль, які так дарэчна не давез у Пісэк сьледчых для разьбіральніцтва.
Сотыя ўгодкі абвяшчэньня незалежнасьці ў Чэхіі з размахам адзначаць 28 кастрычніка. Пісэк будзе прытрымлівацца гістарычнай праўды і адсьвяткуе на два тыдні раней.
А тое, што сымбалі пясочныя, тут успрымаюць як сымбалічны кантраст.
