Фінская аўтарка Керстын Кронваль у сваёй новай кнізе пра жыцьцё на памежжы розных краін Усходняй Эўропы знайшла ў беларускіх рэаліях нечаканы пазытыў і нэгатыў.
Кніга «Rajakansaa — Kohtaamisia ja kohtaloita Imatralta Krimille» («Людзі ля мяжы. Сустрэчы і лёсы ад Іматры да Крыму») рыхтуецца да друку ў фінскім выдавецтве Docendo.
Яе аўтарка — 60-гадовая журналістка швэдзкага паходжаньня Керстын Кронваль (Kerstin Kronvall) — дваццаць апошніх гадоў працавала маскоўскім карэспандэнтам тэлекампаніі YLE, аб’езьдзіла ня толькі Расею, але і яшчэ шмат якія былыя савецкія рэспублікі, пабывала ў зонах ваенных канфліктаў.
У Фінляндыі Керстын Кронваль лічыцца экспэртам па праблемах постсавецкіх краін. Новая кніга прысьвечаная жыцьцю ў памежных паселішчах Фінляндыі, Расеі, Эстоніі, Беларусі, Польшчы, Румыніі і Ўкраіны, а таксама новым межам, якія паўтвараліся ў выніку ўкраінскай вайны і захопу Расеяй украінскага паўвострава Крым.
У «Людзях і межах» Керстын Кронваль распавядае пра штодзённае жыцьцё і спосабы выжываньня простых людзей на памежнай тэрыторыі. Значнае месца ў кнізе адведзена жыхарам Беларусі.
Цяпер Керстын Кронваль працуе ў Санкт-Пецярбургу. Днямі яна напісала ў сваім выданьні пра гучную «справу БелТА».
У інтэрвію Свабодзе Кронваль кажа: многае з таго, што адбываецца ў Беларусі, застаецца па-за ўвагай большасьці заходнеэўрапейскіх СМІ.
Чаму ў Фінляндыі мала пішуць пра Беларусь?
Беларусь адносіцца да нашых бліжэйшых усходніх суседзяў, яе палітычная сытуацыя вельмі неадназначная, але пры гэтым краіна вельмі цікава разьвіваецца
«Я не разумею, чаму так адбываецца, — прызнаецца Керстын Кронваль. — Сама я ўжо 20 гадоў, што працую спачатку ў Маскве, а цяпер у Пецярбургу, рэгулярна наведваю Беларусь. Такіх нас у Фінляндыі, што больш-менш стала пішуць пра Беларусь, вельмі мала. Мне гэта дзіўна, бо Беларусь адносіцца да нашых бліжэйшых усходніх суседзяў, яе палітычная сытуацыя вельмі неадназначная, але пры гэтым краіна вельмі цікава разьвіваецца».
На думку Кронваль, публікацыі пра Беларусь былі б вельмі цікавыя для фінаў. На свае рэпартажы ці блогі пра Беларусь яна атрымлівае шмат водгукаў.
«Магчыма, гэтая недастатковая ўвага выкліканая тым, што нас, фінскіх журналістаў, тут вельмі мала, а Расея велізарная, дый Украіна, і там усе гэтыя гарачыя падзеі адбываюцца».
У кнізе «Людзі ля мяжы» аўтарка пачынае аповед зь невялікага фінскага гарадку Іматра, што на поўначы Карэльскага перашыйку. Церазь мяжу ад яго — расейскі Сьветагорск. Далей апісваецца расейска-эстонскае, беларуска-польскае, украінска-румынскае памежжа.
Пра жыцьцё на мяжы
«Самая вялікая розьніца — на расейска-фінскай мяжы. Тут і ўзровень жыцьця, і агульны настрой людзей. На ўкраінска-румынскай мяжы адрозьненьняў практычна няма. На беларуска-польскай — адрозьненьні вельмі характэрныя. Я маю на ўвазе Берасьцейшчыну і Падляшша. Я наўмысна спынілася менавіта на гэтым памежным рэгіёне, бо, па-першае, не аднойчы бывала там раней. А па-другое, гістарычна межы на гэтай палескай тэрыторыі ў розныя часы пасоўваліся і зямля пераходзіла то да адной, то да другой дзяржавы».
Аўтарка распавядае, што яе асабліва ўразіла на беларуска-польскім памежжы:
«Тое, што беларусы збольшага вельмі цікавяцца сытуацыяй і падзеямі ў Польшчы, дый Эўразьвязе, а вось у Бяла-Падляскай такой цікавасьці да суседзяў значна менш. На польскім баку кажуць: так, беларусы шмат езьдзяць да нас, купляюць, гэта добра... Самім жа паехаць у той бок неяк не здараецца. У мясцовай бібліятэцы мне сказалі: мы супрацоўнічаем зь беларусамі, аднак самі туды езьдзім рэдка».
Памежны крымінал
На думку Керстын Кронваль, жыцьцё на мяжы адкрыла насельніцтву самыя розныя шляхі для выжываньня: легальныя, ня вельмі легальныя і крымінальныя. У цяперашніх няпростых эканамічных умовах, лічыць яна, на памежжы выжываць лягчэй.
Ёсьць чаўночны бізнэс, выгадны і самім гандлярам, і мясцовым пакупнікам — тавары, прывезеныя такім чынам, значна таньнейшыя, чым у іншых раёнах той жа Беларусі. Ёсьць і больш рызыкоўная дзейнасьць — кантрабанда цыгарэт ды алькаголю.
«Цяперашняя мяжа, — працягвае аўтарка, — гэта і крымінальны трафік зброі ды „жывога тавару“. У Беларусі я пазнаёмілася з жанчынай з арганізацыі па ратаваньні дзяўчат, якія трапілі ў замежныя бардэлі, або ў сэксуальнае рабства. Гэты бізнэс, нягледзячы ні на што, існуе дзесяцігодзьдзі. Большасьць ахвяраў — зусім маладыя дзяўчаты з маленькіх беларускіх райцэнтраў ды вёсак, дзе няма ніякіх пэрспэктыў для жыцьця і працы. Яны ведаюць, які занятак іх можа чакаць за мяжой, калі нешта прапаноўваюць незнаёмыя людзі, ведаюць, што заробкі там будуць мізэрныя, але... ім усё роўна. Бо лепш зарабляць так, чым не зарабляць нічога. Падпісваюць кантракты ня гледзячы, тым больш што тыя на незнаёмай мове. Трагічнасьць сытуацыі пачынаюць разумець, толькі апынуўшыся на месцы. Куды зьвяртацца па дапамогу, ня ведаюць, а да таго ж саромеюцца».
Керстын Кронваль перакананая, што такі правінцыйны мэнталітэт спрыяе гандлярам людзьмі — гэтаксама як і эканамічная сытуацыя ў былых савецкіх рэспубліках, і маргіналізацыя насельніцтва, і кепскія стасункі ў сем’ях.
Пра п’янства фінскае і беларускае
У сваёй кнізе аўтарка зьвяртаецца да тэмы п’янства на беларускім памежжы. П’янствам калісьці «славіліся» і фіны, прызнае яна:
«Тое, што вы чулі пра фінаў, — гэта зусім не легенды (сьмяецца). У часы „жалезнай заслоны“ я часта назірала гэта ў Ленінградзе, працуючы з турыстамі. Алькаголь у нас тады быў вельмі дарагі. Мне і цяпер сорамна ўспамінаць, як „бухалі“ мае суайчыньнікі, дарваўшыся да савецкай мяжы. Дзякуй Богу, гэта час прайшоў. Аднак прычына нашага п’янства была ня толькі ў цэнах на алькаголь. Мне думаецца, прычыны падобныя. Ёсьць, напэўна, і нейкія традыцыйныя схільнасьці. Але галоўная прычына — у самім чалавеку, у тым, якая ў яго бацькоўская сям’я, жыцьцёвая пэрспэктыва, ці мае ён добрую ўласную сям’ю, дзяцей, цікавую працу... То бок справа ў вельмі простых рэчах, якія неабходныя для нармальнага жыцьця жыхару любой краіны. Калі іх няма, пачынаюцца такія праблемы».
Пра беларускую вёску і яе задаволеных жыхароў
Сярод беларускіх герояў кнігі Керстын Кронваль — вяскоўцы, якія займаюцца фэрмэрствам і ў якіх усё ідзе добра. Улічваючы сытуацыю ў беларускай вёсцы, гэта вельмі рэдкая зьява. Аўтарка параўноўвае сельскую гаспадарку паабапал беларуска-польскай мяжы.
«Дагэтуль я не аднойчы бывала ў беларускай вёсцы і прыблізна ўяўляла сабе, што я магу ўбачыць. І настройвалася на сумныя ўражаньні. Скажу па шчырасьці, што знаёмства з адной маладой фэрмэрскай сям’ёй на Берасьцейшчыне стала для мяне сапраўдным адкрыцьцём падчас паездкі. Задаволеныя людзі для мяне як для журналіста — гэта вялікая рэдкасьць. І я ўбачыла тое, чаго не чакала. Вельмі пазытыўная сям’я. Яны вырошчваюць і прадаюць садавіну, іх бізнэс разьвіваецца выдатна, нягледзячы на тое, што малому прадпрымальніцтву ў краіне вельмі цяжка выжываць. Сужэнцы працуюць, не пакладаючы рук, маюць аптымістычны настрой. На жаль, гэта не настолькі тыповая карціна для беларускай вёскі. Але гэта тое выключэньне, якое вельмі радуе і родзіць надзею», — прызнаецца аўтарка.
Керстын Кронваль паехала і ў Польшчу, каб пазнаёміцца з тамтэйшай фэрмэрскай сям’ёй.
«Калі я прыехала да тых людзей, аказалася, што іх мясцовасьць пацярпела ад афрыканскай чумы сьвіней, і яны мусілі пазбавіцца ад усіх сваіх жывёлін. Людзі ў вёсцы амаль цалкам страцілі свой даход. Гэта вельмі сумная гісторыя. Ведаю, што падобная бяда раней напаткала і фэрмэраў зь Берасьцейшчыны. Такое можа здарыцца дзе заўгодна. У Фінляндыі, праўда, такога пакуль не было».
Уразіла Керстын Кронваль і стаўленьне моладзі да старэйшага пакаленьня. Паводле яе слоў, у Беларусі існуе павага да пажылых людзей.
«Думаю, тлумачыцца гэта тым, што шмат каго зь дзяцей выхоўвае маці ці бабуля. Я назірала, наколькі моладзь цікавіць досьвед старэйшага пакаленьня».
Нярэдка журналістка сутыкалася і з архаічнымі поглядамі на ролю жанчыны. Шмат каго, прыкладам, дзівіла, што яна працуе ў Расеі, а сям’я засталася дома, у Фінляндыі.
