Удзельніцы — былая рэдактарка гламурнага часопісу і лекарка-дыётоляг Ірына Кабасакал, якая праз краўдфандынг хоча выдаць сваю кулінарную кнігу «Ад перца да сэрца», пісьменьніца і журналістка Даша Ліс, для якой сабралі грошы на вазок праз краўдфандынг-кампанію «Вазок для Дашы», літаратарка і перакладчыца Марыйка Мартысевіч, якая прасоўвае выдавецкі праект «Амэрыканка» (пераклады амэрыканскай клясыкі на беларускую), і дырэктарка выдавецтва «Лімарыюс» Марына Шыбко, якая выдала праз плятформу «Талака» збор твораў Уладзімера Дубоўкі.
«Талака, вялікі кавалак працы, які дзеліцца на кавалачкі паміж сябрамі, знаёмымі, родзічамі»
Ганна Соўсь: Напачатку нашай размовы я бы хацела прызнацца, што ня так даўно пастанавіла для сябе штомесяц, як толькі атрымліваю заробак, частку яго выдаткоўваць на краўдфандынг — падтрымку цікавага мне выданьня або на добрую справу кшталту крыжоў у Курапаты ці вазок для Дашы Ліс. Для мяне гэта з аднаго боку ахвяраваньні, а з другога — звычайная пакупка наперад.
Рыхтуючыся да перадачы, я пачула розныя меркаваньні пра тое, што такое краўдфандынг у беларускіх умовах — з аднаго боку нібыта гэта параза, прызнаньне немагчымасьці знайсьці належным, традыцыйным чынам сродкі на годны праект, а з другога — магчымасьць атрымаць раней за ўсіх эксклюзіўны тавар. Ірына, Марыйка, Марына і Даша, якое б вы далі вызначэньне краўдфандынгу па-беларуску? І, калі ласка, каротка дайце апісаньне і каштарыс вашых праектаў.
Марына Шыбко: Краўдфандынг у Беларусі, што тычыцца літаратуры — гэта інтэлігентная форма калектыўнага жабрацтва. Справа добрая, але калі няма грошай, то трэба нейкае шукаць выйсьце. Вось мы праз інтэрнэт і просім. Хто паверыць і зразумее, што справа патрэбная, дае рубель. Хто не зразумее ці ня мае грошай, той паўзе міма. Вось як яно выглядала. І ў нас зборы твораў Дубоўкі апошні раз у Беларусі выдаваліся ў 1965-м годзе, і ўтрая меншымі памерамі. А зараз ён выйшаў у сэрыі «Галасы Айчыны», гэта двухтомнік, парадку 500 старонак кожны том, гэта і ягоныя вершы, і проза, і ліставаньне. Ня сорамна за гэты праект.
Ірына Кабасакал: Я хачу сказаць вялізны дзякуй усім людзям, якія мяне падтрымалі ў межах краўдфандынгу па-беларуску. Я вельмі рада, што я пусьцілася ў гэтую авантуру, таму што я ўбачыла, якая вялізная колькасьць людзей мяне падтрымлівае. Яшчэ да наступленьня паловы краўдфандынгу, больш за 600 маіх кніг «Ад перца да сэрца» былі прададзеныя. Я ўспрымаю краўдфандынг не як «падайце мне, падайце», як многія — мяне і папрашайкай называлі, як мяне толькі не называлі... Я гэта ўспрымаю як магчымасьць для людзей купіць прадукт ніжэй за сабекошт да выхаду яго ў сьвет. І людзі ж не дабрачынную дапамогу аказваюць, а атрымліваюць кнігу рэцэптаў, правераных блюд, якія я сама асабіста прыдумала, прыгатавала, сфатаграфавала і напісала рэцэпты. Гэта мой інтэлектуальны даробак, маё ўкладаньне, над якім я працавала доўгія гады.
Марыйка Мартысевіч: На мой погляд, краўдфандынг у Беларусі — вялікая магчымасьць, якая выпала сёньня нашаму грамадзтву, бо праз яго мы можам рухаць наперад тыя рэчы, якія лічым патрэбнымі, не азіраючыся на моцных гэтага сьвету. Гэта тое, што па сілам зрабіць нам самім сёньня, тут і цяпер.
Даша Ліс: Што ж такое краўдфандынг па-беларуску? Я думаю, гэта талака, такая традыцыйная супольная праца. Вялікі кавалак працы, які дзеліцца на кавалачкі паміж сябрамі, знаёмымі, родзічамі. Я б сказала, што талака больш характэрная для заходняй Беларусі. Калі казаць пра мой досьвед краўдфандынгу, пра маю талаку, то гэта былі зборы на электравазок. Я назвала для сябе праект «Вазок-танк», вазок з вэртыкалізатарам, дастаткова дарагі, каля 15 тысяч эўра сам вазок плюс 2 тысячы эўра на падаткі, таму што наша дзяржава бярэ падатак 13% з дабрачыннасьці, зь любых дабрачынных збораў, зь любых даволі буйных набыткаў. Спачатку мяне саму ўразіў гэты кошт на вазок. Потым, вывучаючы рынак электравазкоў-вэртыкалізатараў з добрай праходнасьцю, якія падыходзяць для нашых дарог, я зразумела, што 15 тысяч эўра — гэта яшчэ не мяжа. Гэта нават мінімум для такога моцнага вазку. Аказваецца, сусьветныя брэнды, такія як Пермобіль, Майра, нямецкія фірмы па вытворчасьці тавараў для інвалідаў, выстаўляюць кошты парадку 20 тысяч эўра + на вазок, які дазваляе чалавеку з хворымі мышцамі або сур’ёзнымі траўмамі сьпіннога мозгу жыць дастаткова эфэктыўна, хутка і зручна.
Краўдфандынг як лякмусавая папера
Ганна Соўсь: Ірына, вашая кніга «Ад перца да сэрца» ужо гатовая да друку. Наколькі я разумею, адначасна з выданьнем, вы зьбіраецеся зарэгістраваць рэкорд для кнігі Гінэса — адзець сукенку з 2 тысячаў перцаў чылі. У некаторых СМІ прагназуюць, што будучае выданьне можа стаць кулінарным бэстсэлерам. Чаму вы вырашылі паспрабаваць краўдфандынг? Хто параіў? Якія асьцярогі маеце?
Ірына Кабасакал: Мяне вельмі многа людзей падтрымліваюць з-за мяжы, з Амэрыкі, Эўропы, Аўстраліі. Людзі замаўляюць кнігі. І мне гэта вельмі прыемна. Я хачу сказаць вялізны дзякуй. І яшчэ краўдфандынг па-беларуску для мяне аказаўся своеасаблівай лякмусавай паперай. Я пабачыла, хто мне сябар, хто мне вораг, і часам нават некаторых сяброў мець — і ворагаў ня трэба, як паказала практыка. Я проста шчасьлівая і вельмі ўдзячная ўсім за штодзённую падтрымку і за тое, што мой краўдфандынг працягваецца, таму што мне суму трэба сабраць яшчэ большую.
Ганна Соўсь: Давайце агучым гэтыя сумы? Колькі яшчэ вам патрэбна грошай?
Ірына Кабаскал: Справа ў тым, што на ўсе расходы мне трэба 40 тысяч рублёў. Гэта друк у Латвіі ў добрай друкарні, мытныя працэдуры, НДС, працэнты краўдфандынгавай пляцоўцы, дастаўка, і там яшчэ ёсьць расходы дызайнэрскія і іншыя розныя моманты. Чаму мы паставілі суму 25 тысяч? Каб мне было маральна лягчэй. Каб я не нэрвавалася — вось гэты парог перайсьці, і далей зьбіраць грошы мне было спакайней. Час жа яшчэ ёсьць. Я вельмі ўдзячная, што вы мне пазванілі, таму што, як ні дзіўна, не буду агучваць, якія беларускія парталы адвярнуліся ад мяне, і я бяз іх прадавала кнігі. У вас добрая аўдыторыя, у вас плацежаздольная аўдыторыя, і я заклікаю вашу аўдыторыю далучацца да маёй краўдфандынгавай кампаніі і замаўляць кнігі. І ня толькі кнігі, але і мае дыетычна-псыхалягічныя кансультацыі, майстар-клясы, сэмінары. У мяне яшчэ сьняданкі засталіся не прададзеныя, адна вячэра...
«Найбольш поўнае выданьне аднаго з найлепшых паэтаў знайшло ўсяго 100 падпісчыкаў»
Ганна Соўсь: Марына Шыбко, збор твораў Уладзімера Дубоўкі, выглядае, быў пасьпяхова выдадзены. Сярод тых, хто ахвяраваў на выданьне беларускай клясыкі, была Сьвятлана Алексіевіч. Але, як высьветлілася, цалкам праз ахвяраваньні надрукаваць двухтомнік не атрымалася, дапамаглі прыватныя донары і сябры. Чаму так атрымалася? Праблема была ў тэхналёгіях (як раскручваць праект) ці ў людзях і культурнай сытуацыі ў краіне? Ці будзеце надалей выдаваць кнігі праз краўдфандынг?
Марына Шыбко: Посьпеху праз «Талаку» не атрымалася, мы праводзілі збор сродкаў на гэтае выданьне ў выглядзе папярэдняй падпіскі. Уявіце сабе, што найбольш поўнае выданьне аднаго з найлепшых нашых паэтаў знайшло ўсяго 100 падпісчыкаў. Агульны наклад склаў 200. Мы выдалі 200 асобнікаў, гэта 2 тамы ў камплекце. Але гэта адбылося толькі дзякуючы сябрам з замежжа. Канешне, гэта быў вельмі дарагі праект, бо два тамы з цьвёрдай паперы. Збор грошай ішоў цяжка. Сьвятлана Алексіевіч была адным з падпісчыкаў, бо да таго яна ахвяравала грошы на падтрымку іншага праекту з «Мэмуарнай бібліятэкі», таксама пра Дубоўку. І таму трошку паблыталі. Але яна зрабіла яшчэ адну справу, яна дазволіла спасылацца на тое, што таксама зьяўляецца падпісчыцай і чытачом Дубоўкі, вось гэта дапамагло...
Можа быць тэхналёгіі, бо мы першы раз зьвярталіся да краўдфандынга, у інтэрнэце і Фэйсбуку праводзілі розныя абмеркаваньні гэтага праекту. Хутчэй за ўсё мы больш ня будзем займацца краўдфандынгам, а будзем працаваць з канкрэтнымі донарамі. Можа, ў нас менш цікавяцца літаратурай, можа, эканамічная сытуацыя таксама не дазваляе ўсім, хто б можа і хацеў бы. Ну і мы — не фармат для маладзёнаў, таму, магчыма, мы ня так добра і сабралі грошай.
«Прасьцей дапамагаць іншым. А папрасіць для сябе было больш складана»
Ганна Соўсь: Даша Ліс, неабыякавыя людзі, вашы аматары і сябры сабралі вам на вазок 8 тысяч эўра за два месяцы, але першапачаткова плянавалася сабраць 17 тысяч эўра на звышсучасны вазок. Тым ня менш вы маеце цяпер даволі добры вазок дзякуючы салідарнасьці людзей, тады як гэты ж самы вазок мелася б забясьпечыць вам дзяржава. Якія пачуцьці ў вас пераважалі, калі вы назіралі за зборам сродкаў? Як вы мяркуеце, на што прасьцей зьбіраць грошы — на добрую справу ці на літаратуру?
Даша Ліс: У працэсе ажыцьцяўленьня мары мара таксама трансфармавалася. Я падумала, пра тое, што Нямеччына — гэта дастаткова далёка. Якая фірма будзе потым абслугоўваць гэты дарагі вазок нямецкай фірмы, нават калі я зьбяру на яго грошы талакой? Самая блізкая фірма з дыягностыкай — у Літве, у Вільні, у Коўна. Паразмаўляла з мэнэджэрам, і вырашыла браць вазок у іх, каб потым мець магчымасьць сэрвісу. Так, гэта не зусім тое, што я хацела, але гэта вельмі добры варыянт. І нездарма я баялася некаторых праблем з рамонтам, таму што так атрымалася, што пасьля таго, як я набыла вазок, цяпер маю праблему з акумулятарам. Мне яго заменяць на новы паводле гарантыі, зьбіраемся з бацькамі ехаць у Вільню на наступным тыдні.
Спадзяюся, што ў будучыні я буду мець магчымасьць больш дапамагаць іншым
Пачуцьці былі супярэчлівыя. У мяне з электравазкамі такія гісторыя. Першы свой электравазок я набыла ў 28 год, дастаткова просты, але вельмі зручны, я ім і цяпер карыстаюся дома. Ён ня для прагулак, таму што нашы дарогі пакідаюць жадаць лепшага, таму што ў нас у Залесьсі, у Смаргонскім раёне ўжо 3 гады ідзе рамонт чыгуначнай лініі, і я практычна ня маю магчымасьці нармалёва гуляць. Таму менавіта і прыйшла да ідэі набыцьця новага вазку, бо каб прабрацца праз чыгуначны пераход, трэба мець добрыя колы і амартызатары. Карацей, справа такая. У 2017 годзе, падлічыўшы свае ганарары, прыкінуўшы магчымасьці нашай сям’і, я зразумела, што не атрымаецца. І я адважылася папрасіць грошы на такі праект. Было складана.
Ведаеце, што прасьцей? Прасьцей дапамагаць іншым. І ў мяне быў досьвед удзелу ў іншых дабрачынных зборах, я дапамагала фінансава і інфармацыйна многім дзяўчатам зьбіраць грошы на апэрацыю. А вось папрасіць для сябе было больш складана. Спадзяюся, што ў будучыні я буду мець магчымасьць больш дапамагаць іншым, таму што ёсьць вельмі шмат цікавых праектаў.
«Я асабіста выкарыстоўваю краўдфандынг ня толькі дзеля таго, каб сабраць грошы»
Ганна Соўсь: Марыйка Мартысевіч, вы правялі бліскучую кампанію ў сеціве, у СМІ ў справе прасоўваньні «Амэрыканкі», беларускіх перакладаў твораў культавых пісьменьнікаў Паўночнай Амэрыкі, прысьвечаных тэме свабоды й чалавечай годнасьці. Гэта «Палёт над гняздом зязюлі» Кена Кізі, «Байцоўскі клюб» Чака Паланіка, «Чытво» Чарлза Букоўскі і «Пэнэляпіяда» Маргарэт Этвуд. Але не атрымалася сабраць неабходную суму, цяпер вы вяртаеце грошы і працягваеце зьбіраць сродкі на кожную кнігу па-асобку. Што не спрацавала? Завялікі бюджэт? Падбор твораў? Стратэгія? Што не склалася? Якую працу над памылкамі вы правялі?
Марыйка Мартысевіч: Дзякуй вялікі за эпітэт «бліскучы», я б так радасна не ацэньвала тое, што ў нас атрымалася, але зь іншага боку, кампанію з «Амэрыканкай» я не лічу правальнай. Так, самы галоўны момант — 15 тысяч даляраў, альбо 30 тысяч беларускіх рублёў мы сабраць ня здолелі, але ж цяпер мы будзем зьбіраць амаль тое самае, толькі часткамі. І на працягу хутчэй за ўсё году так атрымаецца. Аналізаваць тут вельмі цяжка. Хацела б сказаць адразу камплімэнт Ірыне Кабасакал, якая правяла бліскучую летнюю кампанію па зборы сродкаў, якая яшчэ не завяршылася. Цягам летняга месяцу яна здолела сабраць гэтую суму грошай. Справа, напэўна, усё-такі ня ў летніх месяцах. І на плятформе «Вулей» таксама лічаць, што лета — гэта не перашкода для краўдфандынгу. З іншага боку, ёсьць галасы з асяродку кнігароў і літаратараў. Паводле іх, неяк так павялося, што менавіта ў беларускай літаратуры лета — гэта мёртвы сэзон, нічога не адбываецца, і кніжкі таксама не выходзяць, не прэзэнтуюцца. Магчыма, яшчэ трэба ўлічыць усё-такі, што народ, які чытае, больш прывязаны да акадэмічнай сфэры, да вучобы, вучобы дзяцей, унівэрсытэтаў, да працы, можа быць, гэта таксама спрацавала не на нашу карысьць.
І на плятформе «Вулей» таксама лічаць, што лета — гэта не перашкода для краўдфандынгу
Чаму я ня вельмі расстройваюся? У любым выпадку 2 месяцы, адведзеныя на краўдфандынг, асабліва на збор сродкаў для такога вялікага праекту — усё адно недастаткова для тых шырэйшых мэтаў, што мы ставім. Я асабіста выкарыстоўваю краўдфандынг ня толькі дзеля таго, каб сабраць грошы. Для мяне, для супольнасьці перакладчыкаў, якую я прадстаўляю, гэта таксама магчымасьць распачаць вялікую справу. А справа выданьня кніжак — шматгадовая, якая не робіцца хутка. А другое, гэта разьвіцьцё, штуршок для нашага кнігавыданьня, для існаваньня беларускай кнігі ў сучасных глябальных рынкавых умовах. І калі мы ня будзем пачынаць нешта мяняць канцэптуальна цяпер, то і потым нам будзе цяжэй. Таму «Амэрыканку» я таксама бачыла як такі рэбрэндынг беларускай літаратуры, зьмену танальнасьці, спробу пазітыўна, па-дзелавому паставіцца да выданьня кніг, больш даступна празрыста расказаць людзям, колькі гэта каштуе і на што ідуць грошы, асьвятліць нашы праблемы, напрыклад тое, што нам трэба выплачваць капірайты амэрыканскім выдавецтвам. Інфармаваньне адбылося.
Мы знайшлі вельмі шмат новых людзей, новую аўдыторыю. Вялікая задача — выбіцца з гэтага гета, пра якое ўвесь час гаворыцца, на шырокага чытача, на масавую аўдыторыю. Але ж відавочна, што за 2 месяцы такую задачу немагчыма правесьці, гэта задача не на адзін год нават. Гэтую справу мы толькі-толькі фактычна пачынаем.
«Горват сёньня мае больш чытачоў, чым Дубоўка, хоць мне здаецца гэта незразумелым»
Ганна Соўсь: Саша Раманава, рэдактарка часопісу «KYKY», якая праз краўдфандынг выдала мэмуары Пятра Марцава, перакананая, што то ня трэба ўспрымаць краўдфандынг як кленчаньне. Цытую: " Вось як сумачку Chanel замаўляюць раней, чым яна зьяўляецца ў афіцыйнай продажы, гэтак жа і кніга«. Гэта цытата зь яе інтэрвію з Ірынай Кабасакал. І гламурную сумачку, і правакацыйныя мэмуары, выглядае, прадаваць лягчэй, чым беларускую клясыку. Ці так гэта? Ці кнігу Андруся Горвата, як выглядае, таксама прадаваць лягчэй? Ці лягчэй прадаваць кулінарную кнігу, якую напісала «сьвецкая ільвіца»? А што для вас, Марына, Ірына, Марыйка, Даша, ёсьць ёсьць прыкладам пасьпяховага краўдфандзінгу?
Ірына Кабасакал: Хачу сказаць вялізны дзякуй Сашы Раманавай, таму што яна была маёй апошняй кропляй у прыняцьці рашэньня пра ўдзел у краўдфандынгавам руху. Яна для мяне прыклад для перайманьня. Я лічу, што гэта ўзор ідэальнай беларускай жанчыны. Разумная, прыгожая, актыўная, дзейная, і краўдфандынг у яе вельмі пасьпяховы быў зь яе кнігай. На жаль, я ў гэты пэрыяд у Беларусі не знаходзілася, вучылася ў Маскве, і таму я гэта прапусьціла. Але нічога, навярстаю, магчыма, з наступнай яе кнігай. Яна вельмі таленавітая, я ўпэўненая, што яна яшчэ напіша.
Марына Шыбко: Справа ў тым, што кожны праект мае сваю аўдыторыю. Горват сёньня мае больш чытачоў, чым Дубоўка, хоць мне здаецца гэта незразумелым. А кніга пра Марцава — скандальны праект, а не мастацкая літаратура. Таму лічыць пасьпяховасьць на колькасьць чытачоў нельга, бо, канешне, аўдыторыя больш моладзева... і як пра Марцава «клубнічка». Я не купляла кнігу пра Пятра Марцава, бо яго ведала асабіста. Я займаюся троху другой літаратурай. Хацелася б, канешне, каб больш сур’ёзныя праекты мелі свайго чытача, ужо і студэнтам гэта ня так танна набыць... Яшчэ раз паўтаруся, што ў нас розная аўдыторыя.
Даша Ліс: Ёсьць некалькі праектаў, якія мне вельмі падабаюцца, імпануюць, якім я трошачкі дапамагала і спадзяюся дапамагаць буду. Гэта найперш часопіс «Імена», фонд «Геном», гэта дзеці і бацькі са складанымі генэтычнымі захворваньнямі, гэта даўні наш клюб «5000», якім займаецца Тацяна Немчанінава і іншыя добрыя людзі — гэта клюб, які дапамагае анкахворым дзеткам і дарослым. Гэта дабрачынная арганізацыя «Памяць Ваўкавыску». Вельмі хацелася б назваць праект «Школа ў савы» — гэта дыстанцыйная адукацыя для людзей з інваліднасьцю. Вось гэтыя праекты лічу пасьпяховымі, цікавымі і вельмі хачу ім дапамагаць, і заклікаю іншых дапамагаць таксама.
«А хто нас будзе падтрымліваць, калі не мы самі?»
Ганна Соўсь: А ў якія праекты вы бы самі ўклалі грошы? Калі клясыка, то што? Калі пераклады, то якія? Калі сучасная літаратура, то чыя? Калі добрая справа, то якая? Калі мэмуары, то чые? Калі кніга рэцэптаў, то ў якім фармаце?
Ірына Кабасакал: На жаль, прызнаюся шчыра, я не сачу за іншымі пляцоўкамі. У мяне няма на гэта часу. Дзякуючы вам даведалася, што зьбіралі грошы на інвалідны вазок. Калі б я пра гэта ведала, ці мяне б нехта папрасіў, я б паўдзельнічала. Мне не хапае часу, я нават сваё не пасьпяваю ўсё — у мяне аграмадная колькасьць падпісантаў у сацыяльных сетках. Я адказваю па начах людзям. Калі мяне асабіста просяць, кропкава... Я прашу ўсіх, каму я важная, каму важная мая падтрымка, мая дапамога, асабіста да мяне пісаць. Я адкрываю ўвесь спам, нават калі мы не ў сябрах. Ня проста ў тую ж сэкунду, але я заўсёды гэта раблю да 12 ночы, таму што іншага часу ў мяне няма. Я згодна з вамі і салідарна, што трэба падтрымліваць сваіх. А хто нас будзе падтрымліваць, калі не мы самі?
Ганна Соўсь: Марына, ў які праект вы самі ўкладаеце грошы, калі ўкладаеце?
Марына Шыбко: Як вы казалі, што кожны месяц узялі сабе за практыку выдаткоўваць на краўдфандынгавыя праекты, то я каля 5 гадоў узяла за практыку тэлефанаваць, за месяц гэта каля 10 званкоў, і на лекаваньне ахвяраваць грошы. Яны пішуць удзячныя лісты. Усё ж лекаваць чалавека — для мяне гэта вельмі важна.
Мы выдаём беларускую мэмуарную бібліятэку. Там выйшла ўжо больш за 15 кніг. І туды я ўкладаю і ўласныя грошы. Канешне, каб не дапамога тых, хто лічыць гэты праект патрэбным, яго б цалкам не было. Нацыя мусіць ведаць сваю мінуўшчыну і людзей, якія жылі да нас. Мажліва, нам прасьцей будзе такім чынам знайсьці нацыянальную ідэю. Бо ў папярэднікаў такая ідэя была. І мэмуары скарачаюць шлях гэтых пошукаў.
Даша Ліс: Свабода перамяшчэньня ў прасторы і часе, то бок літаратура і зборы на вазкі — для мяне гэта самае важнае. Ёсьць старэйшыя людзі з праблемамі ў перамяшчэньні. І я заўсёды буду дапамагаць, буду піярыць праекты, якія зьбіраюць грошы на вазок для старэйшых вазочнікаў. Я ведаю Інгу Татур з Бабруйску, Лену Сырадоеву з Магілёўскай вобласьці, Марыну Млявую зь Нясьвіжу — усе гэтыя людзі маюць праблему з перамяшчэньнем, і яны менавіта цяпер зьбіраюць грошы на вазок. У Інгі Татур стары вазок пакуль працуе, а Марына Млявая і Лена Сырадоева — гэта тыя людзі, якім хацелася б вельмі дапамагчы і таксама сабраць грошы на такую неабходную тэхніку. Я таксама займаюся шэсьць гадоў сайтам «Залеская Талака», апошнія тры гады бясплатна.
Марыйка Мартысевіч: Цягам двух гадоў я падтрымліваю беларускія кніжкі, найперш перакладныя. Я разумею сама, наколькі гэта важна для таго, каб існавала беларуская кніга. Гэта на сёньня амаль апошняя магчымасьць увогуле мець кнігі па-беларуску, асабліва якасныя, перакладзеныя добрымі аўтарамі. Я падтрымала і «Караліну» Ніла Гэймана ў перакладзе Дашы Вашкевіч, і Люіса Кэрала ў перакладзе Веры Бурлак. Апошняе маё ахвяраваньне — на тэорыю літаратуры, гэта "Тэорыі літаратуры ХХ стагодзьдзя", кампанія, якую зараз праводзіць Таня Нядбай. Таксама я стараюся падтрымліваць сымпатычных мне маладых літаратараў, якія выдаюць кніжкі, і таксама зьбіраюць грошы на якой-небудзь з нашых плятформаў.
«Краўдфандынг — ня мода, не тэндэнцыя, ня трэнд, гэта неабходнасьць для беларускай культуры»
Ганна Соўсь: Якая будучыня ў краўдфаўндзінгу ў Беларусі?
Марыйка Мартысевіч: Думаю, што Даша Ліс не пакрыўдзіцца, калі я гэта скажу ў яе прысутнасьці. Калі ў мяне бралі камэнтары пра «Амэрыканку» падчас летняй кампаніі, адна з журналістаў прыдумала такі загаловак: «У беларускіх літаратараў усё большай папулярнасьцю карыстаецца краўдфандынг». На што я ёй адказала, што гэта тое самае, як напісаць «у паралізаваных людзей усё большай папулярнасьцю карыстаюцца інвалідныя вазкі». Краўдфандынг — гэта ня мода, гэта не тэндэнцыя, гэта ня трэнд. Гэта неабходнасьць для беларускай культуры сёньня. Я спадзяюся, што з часам такая неабходнасьць або зьменшыцца істотна, або адпадзе зусім, таму што як для мяне, сродак прарэклямаваць свой тавар — так, гэта добра. Але ж пакуль што выглядае так, што калі мы не зьбярэм грошы ў інтэрнэце, нейкая файная рэч увогуле не адбудзецца.
пакуль выглядае так, што калі мы не зьбярэм грошы ў інтэрнэце, нейкая файная рэч увогуле не адбудзецца
Што да беларускай кнігі, то хацелася б, каб удзел у яе выданьні прымалі пароўну тры бакі: гэта і чытачы праз перадзамовы, як гэта адбываецца праз краўдфандынг, і бізнэсоўцы, і кнігары, якія б мелі магчымасьць зарабляць на кніжках і ўкладаць грошы ў іх выданьне, і рызыкаваць на гэтым, і таксама канешне мэцэнаты і спонсары. І не ў апошнюю чаргу я ўсё-такі ўскладаю надзею на тое, што калі-небудзь апамятаецца наша дзяржава і зразумее, наколькі важна падтрымліваць культуру канкрэтнымі важнымі рэчамі. Вельмі даўно вядзем гаворку пра інстытут беларускага перакладу. Гэта той праект, які можа ажыцьцявіць толькі дзяржава.
Марына Шыбко: Мушу думаць, што ўсё ж праз краўдфандынг прасьцей сабраць грошы на больш танныя праекты, у мяккай вокладцы, напрыклад. А яшчэ прасьцей сабраць праз моладзевую аўдыторыю. На сур’ёзную літаратуру — наўрад ці.
беларусам трэба пашыраць свой кругагляд і перастаць крытыкаваць сваіх братоў
Ірына Кабасакал: Гэта яшчэ знаходзіцца на такім зачаткавым узроўні, ня ўсе людзі разумеюць і адэкватна ўспрымаюць краўдфандынг. Я вельмі шмат атрымліваю абразаў у свой адрас, тыпа папрашайка ўсяе Беларусі. За што я папрашайка? Людзі на сёньняшні дзень плацяць 30 рублёў за асобнік маёй кнігі. Гэта ніжэй за сабекошт удвая. Людзі выгодна ўкладаюць грошы ў прадукт, які будзе перадавацца з пакаленьня ў пакаленьне, які будзе прыносіць карысьць для канкрэтнай сям’і, для сяброў, сваякоў і так далей. Таму я лічу, што калі беларусы крыху разьвернуцца ў бок беларусаў і перастануць іх гнабіць, то ў краўдфандынгу вялікая будучыня. За кошт краўдфандынгу жыве ўвесь сьвет. Зараз Амэрыка ўся выдаецца такім чынам. Таму я не хачу нават слухаць, калі мне пачынаюць гаварыць нешта нэгатыўнае пра краўдфандынг. Я лічу, што краўдфандынг — гэта тое, куды трэба ісьці ўсім. Незалежна ад накірунку бізнэсу. Проста беларусам трэба пашыраць свой кругагляд і перастаць крытыкаваць сваіх братоў.
Даша Ліс: Так, я думаю, што будучыня ёсьць, і ў дабрачынных праектах, і ў літаратурных. Я не пасьпела яшчэ сказаць пра тое, што ёсьць вельмі цікавыя літаратурныя праекты, якія ўжо ажыцьцявіліся або ў працэсе ажыцьцяўленьня. Гэта і «Амэрыканка», і вельмі цікавы праект «Тэорыя літаратуры ХХ стагодзьдзя», кніга-падручнік. Я думаю, што ў Беларусі і будучыня ёсьць, і неабходнасьць у такіх праектах.
