Прэзыдэнцтва Картэра, паводле агульнага меркаваньня, было ня самым удалым у амэрыканскай гісторыі. Яго ня менш знакаміты сучасьнік і шматгадовы зацяты апанэнт Генры Кісінджэр на пасадах кіраўніка Рады бясьпекі і Дзярждэпартамэнту зладзіў фантастычную геапалітычную «доўгую ракіроўку» ЗША-СССР-КНР, кардынальна памяняўшы расклад у гэтым трохкутніку.
Ну а Бжэзінскі чым узяў, за што яго шанавалі адны і ненавідзелі іншыя? За ідэі, за некалькі вялікіх думак, якія зьмянілі сьвет і застаюцца яго фундамэнтам. Веліч неабавязкова тоесная рацыі. Формулу Фрэнсіса Фукуямы пра «канец гісторыі» не абвяргаў, напэўна, толькі лянівы. Між тым уся хада той самай гісторыі пасьля краху камунізму адбываецца ў ценю гэтай формулы.
Можа і ад Бжэзінскага застанецца таксама вельмі спрэчная, як і вельмі глыбокая, мэтафара, якая стала назвай адной зь яго кніг пра міжнародную палітыку — «Вялікая шахматная дошка».
Ды хіба белыя — гэта заўсёды белыя ў гэтай гульні, хіба правілы так ужо назаўжды вызначаныя, хіба пешка ня робіцца часам мацней за фэрзя, хіба не крыўдна пешцы — што яна ўсяго пешка на гэтай дошцы? Усё так, але ідэі такога маштабу — гэта бачаньне, карціна сьвету, а не адно абагульненьне фактаў, той выпадак, калі выключэньні пацьвярджаюць правіла.
15 таму мой калега, сустрэўшыся з Бжэзінскім, нагадаў яму ягоны пастулят пра тое, што без Украіны Расеі ня стаць ізноў імпэрыя. А без Беларусі? — спытаў мой калега. Беларусь — таксама вельмі важная краіна, — адказаў Бжэзінскі
Яшчэ адна, ужо больш канкрэтная і практычная формула ад Бжэзінскага, здаецца, высечана золатам на будынках МЗС усяго сьвету, уключна з высоткай на Смаленскай плошчы ў Маскве — Расея без Украіны ніколі не адродзіцца як імпэрыя. Чаму так? Бжэзінскі сказаў. Усе ведаюць.
Шмат што з таго, што мы назіраем у нашым рэгіёне ў апошнія 25 гадоў, з таго што мы назіраем ва Ўкраіне і вакол яе ў апошнія 3 гады, вызначаецца гэтай максымай, сфармуляванай не ўладаром, не прэзыдэнтам, а навукоўцам, мысьляром.
Дарэчы, гадоў 15 таму мой калега, сустрэўшыся з Бжэзінскім, нагадаў яму ягоны пастулят пра тое, што без Украіны Расеі ня стаць ізноў імпэрыя. А без Беларусі? — спытаў мой калега. Беларусь — таксама вельмі важная краіна, — адказаў Бжэзінскі.
Камбінацыі, якія Бжэзінскі разыгрываў ці зь яго падачы, зь яго парады разыгрываліся, вельмі часта належалі да катэгорыі самых складаных як у звычайных шахматах, так і ў геапалітычных — камбінацыяў заманьваньня. Гэта былі не фарсіраваныя варыянты, а стратэгічныя пасткі.
Мог Савецкі Саюз у 1979 годзе проста ня лезьці ў Аўганістан? Мог. Магла Амэрыка запэўніць Крэмль, што без савецкага ўварваньня Аўганістан застанецца нэўтральным? Напэўна, магла. А навошта? Саветы там атрымаюць свой Віетнам, — сказаў Бжэзінскі на самым пачатку савецкага ўварваньня. Самі «зьелі», прынялі ахвяру, праглынулі атручаную фігуру.
«Трэці кошык» Хэльсынскіх пагадненьняў — абавязаньні краінаў савецкага блёку па выкананьні правоў чалавека ў абмен на канчатковае прызнаньне непарушнасьці межаў у Эўропе — яшчэ адна бліскучая ідэя Бжэзінскага.
Ды ня будзе Крэмль выконваць гэтыя абавязаньні, як ніколі не выконваў — даводзілі апанэнты. Зразумела, ня будзе — ўсьміхаўся Бжэзінскі. — Дакладней, паспрабуе не выконваць. Улады дык напэўна. А вось наконт паводзінаў грамадзтваў камуністычных краінаў, ну дык мы паглядзім.
Мог СССР не падпісваць Хэльсынкі? Мог, зразумела, не ваеннай сілай жа прымусілі. І ня мог псыхалягічна. І Бжэзінскі гэта разьлічыў. І наступствы разьлічыў.
У рэшце рэшт прыняцьце і гэтай атручанай ахвяры зрабіла надзвычай важны і важкі ўнёсак у тое, што «чорныя», дакладней, «чырвоныя», атрымалі мат.
Наш сьвет — гэта сьвет, сфармаваны ў значнай ступені прафэсарам, маэстра Бжэзінскім. І мяркую, што гэты сьвет усё ж лепшы, чым той, які быў бы безь яго
Яшчэ адна вялікая ідэя Бжэзінскага, хаця і не яго аднаго, але і яго таксама — пашырэньне NATO, прыняцьце ў склад альянсу былых чальцоў камуністычнага блёку. Рацыю гэтага рашэньня, зараз, напэўна немагчыма аспрэчваць, тое, што расейскі рэванш не сягнуў за межы былога СССР — вынік і той ідэі Бжэзінскага.
Каб ацаніць значэньне гэтых ідэяў, варта прыгадаць дасьціпную думку Альбэрта Эйнштэйна: «Вы кажаце, што ўсё так проста? Так, усё проста, але зусім ня так».
Заднім розумам сапраўды ўсё здаецца проста, ледзь не відавочна, маўляў, а хіба магло быць інакш? А магло. Амэрыканцы маглі махнуць рукой на Аўганістан у 1979-1980-х ці ваяваць сваімі войскамі, рызыкуючы ядзернай вайной, маглі не падпісваць Хэльсынскія пагадненьні, маглі не пашыраць NATO.
Наш сьвет — гэта сьвет, сфармаваны ў значнай ступені прафэсарам, маэстра Бжэзінскім. І мяркую, што гэты сьвет усё ж лепшы, чым той, які быў бы безь яго.
Партыю свайго жыцьця ён выйграў. Гульня на «вялікай дошцы» працягваецца. Шкада, што за ёй зараз сядзіць малавата гульцоў калібру гросмайстра, які сёньня сышоў.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
