«Не падштурхоўваць аўтазак, які вязе на расстрэл» — Тацяна Караткевіч, Вольга Карач і Алена Талстая пра кампрамісы

У перадачы «Толькі жанчыны» зь вядучай Ганнай Соўсь гэта абмяркоўваюць былая кандыдатка на прэзыдэнта, сустаршыня грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду» Тацяна Караткевіч, кіраўніца грамадзянскай кампаніі «Наш дом» Вольга Карач і сустаршыня руху салідарнасьці «Разам» Алена Талстая.

«Калі адбудуцца маральныя зьмены ў кіраўніцтве, то супрацоўніцтва павінна быць»

Ганна Соўсь: Я хацела распачаць нашу дыскусію тэмай Курапатаў. Мой калега Сяргей Навумчык летась сказаў, што ён паверыць у перамены ў краіне толькі тады, калі Аляксандар Лукашэнка прыйдзе ў Курапаты і паклоніцца Крыжу Пакуты. Цяпер выглядае на тое, што Лукашэнка можа прыйсьці ў Курапаты, улады хочуць усталяваць там памятны знак ці мэмарыял, што было паабяцана яшчэ 28 гадоў таму. Але ці прымуць гэта актывісты, якія апекаваліся Курапатамі ўсе гэтыя гады? Ці ня стануць казаць, што «нельга з бруднымі рукамі ў сьвятое месца»? Алена, вы з паплечнікамі па руху салідарнасьці «Разам» шмат гадоў праводзіце ў Курапатах акцыі памяці 29 чысла кожнага месяца. Якая ваша пазыцыя?

​Алена Талстая: Рух салідарнасьці «Разам» праводзіць памятныя акцыі ў Курапатах кожны месяц 29-га ўжо больш за 7 гадоў. Мэта іх — ня толькі захаваньне памяці пра Курапаты, але і каб у каляндар увайшла дата 29 кастрычніка як дзень памяці аб тых ахвярах, якія панесла беларуская нацыя. Натуральна, каб гэтая дата зьявілася ў нашым календары, павінныя нейкія зьмены ў грамадзтве адбыцца. Калі мы зараз узгадваем пра Курапаты, я ўспамінаю фільм нашага беларускага рэжысёра Аляксея Туровіча паводле твору Быкава «Жоўты пясочак», прысьвечаны менавіта курапацкім ахвярам. Калі вы памятаеце гэта твор, людзі, якіх вязуць на расстрэл у Курапаты, у пэўны момант павінны выйсьці з аўтазаку і штурхаць яго далей. Для мяне тэма салідарнасьці не павінна быць такой. Мы не павінныя штурхаць той аўтазак, які вязе нас расстрэльваць. Калі адбудуцца маральныя зьмены ў кіраўніцтве, то, канешне, супрацоўніцтва павінна быць. І для мяне гэта найперш вяртаньне да тых ахоўных зонаў, якія былі ўсталяваныя навукоўцамі яшчэ ў 2003 годзе. Калі няма гэтага вяртаньня, а ёсьць нейкія дэманстратыўныя «зрухі», якія не вядуць да сапраўднага захаваньня Народнага мэмарыялу, а гэта ўсё ж такі Народны мэмарыял, і шмат высілкаў беларускі народ зрабіў, каб гэты мэмарыял быў.

Ганна Соўсь: А калі б вас, спадарыня Алена, улады запрасілі паўдзельнічаць у абмеркаваньні, ці вы пайшлі б?

Алена Талстая: Не. Я думаю, што такая рэч як абмеркаваньне павінна быць адкрытае. Не павінна быць ніякіх прыхаваных рэчаў ці закрытых абмеркаваньняў. Пакуль мы бачым нейкія закрытыя паседжаньні, і такім чынам атрымліваецца, што ты далучаесься, падпісваесься пад рэчамі, пад якімі ня маеш маральнага права падпісацца.

Курапаты як калектыўная траўма

Ганна Соўсь: Вольга, Алена прывяла такую моцную мэтафару з быкаўскага твору, што нельга варанок, які вязе на расстрэл, сваімі рукамі падштурхоўваць. А якая ваша пазыцыя? Ці могуць Курапаты стаць тым знакавым месцам, якое аб’яднае ўсіх беларусаў, і пры якіх умовах? Ці трэба ставіць гэтыя ўмовы ўладзе? Ці можа прыслухацца да нейкіх яе крокаў, якія яна спрабуе зрабіць насустрач у пытаньні Курапатаў?

​Вольга Карач: «Наш дом» — арганізацыя, якая вельмі шмат займаецца негвалтоўнымі дзеяньнямі. У філязофіі зьменаў у грамадзтве праз негвалтоўныя дзеяньні ёсьць паняцьце «траўма». Што адбываецца, калі чалавек стаў сьведкам трагічнай гібелі вельмі блізкага чалавека? Ці жанчыну згвалцілі? Ёй вельмі цяжка потым нават распавядаць пра гэтую жудасную сытуацыю. Што адбываецца, калі гэты гвалт і такая вялікая траўма была ў цэлай нацыі? Насамрэч ніхто ня ведае. Ізноў вярнуцца ў гэтую сытуацыю і нават абмяркоўваць — гэта вельмі балюча. І я думаю, што Курапаты могуць стаць сымбалем яднаньня беларусаў як нацыі толькі пры ўмове, калі беларуская нацыя знойдзе ў сабе палітычную волю. Гэта вельмі цяжка і балюча пры такой калектыўнай траўме і таго пекла, што адбывалася на тэрыторыі Беларусі ў 20 стагодзьдзі.

Лепш сказаць, што мы тут паставім нейкі помнічак, усё добра, хай ён там стаіць, раз на год нехта прыйшоў, нейкія кветкі паклаў, і ўсё нармальна. Але каб сапраўды пачалося будаваньне падмурку беларускай нацыя, якое ў маім разуменьні павінна быць, мы павінны вярнуцца да гісторыі 20 стагодзьдзя, у першую чаргу да Курапатаў, да Другой Сусьветнай вайны. Чаму для людзей гэтая тэма жахлівая? Вось у нейкай жанчыны ёсьць каханак, у іх там агульныя пляны на жыцьцё і г.д. Але калі вярнуцца ў гісторыю, можа атрымацца, што дзед гэтага каханка расстраляў яе дзеда ці напісаў нейкі данос. Трэба вельмі шмат маральных сіл, каб да гэтага вярнуцца. Калі мы не пачнём пра гэта размаўляць, адкрываць архівы, казаць, што было добрае, а што дрэннае, і гэта наша гісторыя, і мы ня можам пра яе маўчаць, а Курапаты — менавіта сымбаль усяго таго, што было — без гэтага не будзе яднаньня беларускай нацыі... У прынцыпе гэта будзе прафанацыяй ідэі. Гэта будзе нейкі помнічак, але гэта ня будзе вось сакральнае месца, якое яднае.

Ганна Соўсь: Тацяна, ваша пазыцыя па Курапатах? Вядома, што вы — прыхільніца мірных пераменаў. Ці трэба ісьці на супрацу з уладамі дзеля Курапатаў?

​Тацяна Караткевіч: Пазыцыя «Гавары праўду» і мая асабістая пазыцыя палягае ў тым, што трэба каапэравацца, калі ёсьць мэта. Сёньняшняя сытуацыя вакол Курапатаў выглядае такім чынам. На працягу 23 гадоў былі ініцыятывы грамадзкай супольнасьці, палітычных дзеячаў, пачынаючы з Пазьняка і заканчваючы сёньняшнім камітэтам «Салідарнасьць», якія пастаянна ладзіць там акцыі. Гэта была ініцыятыва з боку грамадзкага сэктара, і трэба яе пакінуць за сабой. А ўлада сёньня кажа, што яна бярэ ці гатовая браць ініцыятыву. Яна ўжо гэта ня толькі дэкляравала, але і зрабіла некалькі першых крокаў — суботнік, абвяшчэньне творчай камісіі па стварэньні мэмарыялу. Я лічу, каб не згубіць сваіх пазыцый, нельга ігнараваць, трэба ўдзельнічаць у гэтым працэсе якраз дзеля будучыні, дзеля таго, каб наш унёсак, наша бачаньне, нашы веды і памяць, якая ёсьць у грамадзкасьці, рэалізавалася ў мэмарыяле.

Чаму ў Беларусі праблема з кааліцыямі беларускай апазыцыі

​Ганна Соўсь: Давайце цяпер пагаворым пра тое, як дамаўляцца і ісьці на кампрамісы ў палітыцы і грамадзкай актыўнасьці. Усім вам даводзілася ўступаць у розныя саюзы, кааліцыі, разам удзельнічаць у розных кампаніях і акцыях. Вольга, з вашага досьведу, ці быў найбольш пасьпяховы прыклад, каб беларускія дэмакратычныя сілы абʼядналіся, і які быў найгоршы прыклад і вынік, калі гэтага не адбылося?

Вольга Карач: Найгоршых якраз выпадкаў шмат. Найлепшых — вельмі цяжка штосьці нават такое прыгадаць. Але я б хацела прыгадаць нават не кааліцыі, у якіх мы ўдзельнічалі, а мой досьвед.. Мы калісьці сядзелі ў намётавым лягеры супраць атамнага сьмецьця ў Германіі. І вельмі добра бачылі падрыхтоўку немцаў. Яны рыхтавалі такі буйны намётавы лягер, не дазволены. Паліцыя таксама разганяла, ужывала сілу, біла ўсіх.

Там была група беларусаў, гэта былі актывісты «Нашага дому», людзі, якія добра адзін аднаго ведаюць, сябруюць, і, ў прынцыпе, шмат разоў павінныя былі пра штосьці дамаўляцца. І гэта быў цікавы экспэрымэнт, пасьля якога я зразумела, чаму ў нас праблема ў Беларусі з кааліцыямі беларускай апазыцыі. Цэлы тыдзень немцы дамаўляліся: плян А, плян Б. Ты робіш гэта, ты робіш гэта. Калі плян С — што я раблю, што ты. Гэта былі дамоўленасьці, і, самае галоўнае, яны гэтыя дамоўленасьці выконвалі. Падчас намётавага лягеру, калі была крызысная сытуацыя, паліцыянты пабеглі ў адзін бок, былі вадамёты ці штосьці яшчэ. Беларусы, падкрэсьліваю, найлепшыя сыны і дочкі Беларусі, якія ўжо маюць вялікі вопыт удзелу ў выбарчых кампаніях, кааліцыях, цэлы тыдзень таксама дамаўляліся. Але калі пачалася крызысная сытуацыя, усе забыліся пра гэтыя дамовы і атрымалася наступным чынам. Моцны лідэр устаў — усе ўсталі, моцны лідэр сеў — усе селі. А калі паліцыянты расьсеклі нашу групу, нас 30 чалавек было, то група бяз моцнага лідэра проста ня ведала што рабіць. Хоць цэлы тыдзень мы дамаўляліся паміж сабой, што мы робім, калі мы апынаемся бяз лідэра. І гэта, я думаю, праблема ў культуры...

Я не хацела б нікога крытыкаваць, але вось у кааліцыях я вельмі не люблю, таму што гэта вельмі выглядае так: людзі зьбіраюцца, пра штосьці дамаўляюцца, але як толькі пакідаюць пакой, усе дамовы ідуць у сьметнік. І пачынаецца: вы нас няправільна зразумелі, вы там тое, вы там сёе. І ўсе кааліцыі зь вельмі вядомым вынікам прыходзяць да пэўнага фіналу.

Ганна Соўсь: Алена, а вашы прыклады?

​Алена Талстая: Рух салідарнасьці «Разам» цягам году рабіў шмат акцый, накіраваных на ўшанаваньне ахвяраў беларускага народу ад этнацыду і генацыду. І мы заўсёды запрашаем усе рухі і партыі Беларусі. Нас вельмі ўсьцешыла, каб як мага большая колькасьць людзей, якая належыць да розных рухаў, далучаліся да гэтых акцый. Супраца вельмі важная. І непаразуменьні часам бываюць, і ўсе яны зьвязаныя менавіта з тым, у якой дзяржаве мы жывем. Тое, што адбываецца ў нашай сьвядомасьці, зьвязана з тым, што мы жывем у таталітарным рэжыме. Гэта адбіваецца і на нашых узаемаадносінах. Вольга заўважыла пра наяўнасьць нейкага лідэра, што мы спадзяемся, што прыйдзе нехта адзін моцны і ўсё вырашыць, возьме на сябе адказнасьць. Насамрэч павінна быць практыка падзелу адказнасьці, дэмакратычнага вырашэньня сытуацыі. І гэта проста трэба выхоўваць у сабе. Я думаю, што яшчэ дзесяцігодзьдзі спатрэбяцца для таго, каб гэты дэмакратычны лад мысьленьня ўвайшоў у наша жыцьцё.

«За гэта і ня любяць апазыцыю»

Ганна Соўсь: З вашага досьведу, Тацяна, які быў найбольш пасьпяховы прыклад, калі беларускія дэмакратычныя сілы аб’ядналіся, а які быў найгоршы?

​Тацяна Караткевіч: У маім палітычным досьведзе быў адзін прыклад сумеснай працы. Гэта кампанія народнага рэфэрэндуму, у якой прымалі ўдзел чатыры арганізацыі: «Гавары праўду», Партыя БНФ, Рух «За свабоду» і сацыял-дэмакраты. Гэта быў таксама і прыклад таго, як могуць дэмакратычныя арганізацыі супольна працаваць, каапэравацца, калі ёсьць мэта, задача, ідэя, вакол якой можна працаваць. Гэта азначае, што такія саюзы могуць стварацца, дамагацца сваёй мэты, і распадацца, пачынацца новыя этапы каапэрацыі. А што тычыцца больш доўгай гісторыі маёй палітычнай актыўнасьці, то на маёй памяці была мабілізацыйная кампанія, у якой прымала ўдзел шмат якіх палітычных арганізацый, грамадзкіх, моладзевых, у 2000-м быў таксама цікавы досьвед такой грамадзянскай кампаніі. А што да сёньняшняй сытуацыі, то на жаль тое, што мы назіраем сёньня, апошнія месяцы, якраз зьяўляецца нэгатыўным прыкладам, калі ствараюцца некалькі аргкамітэтаў, прапануецца грамадзтву некалькі варыянтаў акцый. Простыя людзі, якія яшчэ зацікаўленыя ў палітыцы, і тыя якія яшчэ не прыйшлі да грамадзкай актыўнасьці, за гэта і ня любяць апазыцыю, бо ў пэўны момант трэба каапэравацца вакол ці падзеі, ці акцыі салідарнасьці.

«Немагчыма дамаўляцца з тым, хто не прытрымліваецца ніякіх законаў»

Ганна Соўсь: Алена, вы — сябра аргкамітэту «Чарнобыльскага шляху». Натуральна, з уладамі дамовіцца цяжка. Але вось паміж сабой. КХП БНФ ідуць у Кіеўскі сквэр, Статкевіч заклікае на Кастрычніцкую, сябры аргкамітэту схільныя ўсё ж спрабаваць дамовіцца і мець дазволены маршрут. Як бы вы адказалі Тацяне цяпер? Ці ёсьць магчымасьці прыйсьці да згоды ўсім бакам?

​Алена Талстая: Аргкамітэт дасягнуў абсалютнага пагадненьня, абсалютнай большасьці галасоў. Адпаведнае рашэньне на паседжаньні было прынятае, выключэньне якраз складала толькі Тацяна, якая прагаласавала супраць. Рашэньне аргкамітэту было ў тым, што ніякае пагадненьне з уладай немагчыма дасягнуць, пры тым, што ўлада наўпрост парушае ўласныя законы. Немагчыма дамаўляцца з тым, хто не прытрымліваецца ніякіх законаў, нават тых, якія сам і стварае. Бо яны груба парушылі свой закон «Аб масавых мерапрыемствах», яны зьмянілі час без узгадненьня з заяўнікамі, рашэньне было ўсім складам аргкамітэту аднесенае ў Менгарвыканкам. Калі ўлады не пагодзяцца на час, які мы прасілі, гэта 6 гадзін... З маршрутам мы цалкам можам пагадзіцца традыцыйным. Але не з часам акцыі ў 2 гадзіны, якія прызначыў Менгарвыканкам... Мы будзем чакаць адказу не пазьней за пятніцу. У выпадку адмоўнага адказу мы запрашаем на акцыю КХП БНФ у Кіеўскім сквэры а 6-й гадзіне. Я думаю, ніякіх праблемаў з гэтым няма.

«Варта проста адчыніць дзьверы шырэй і ўвайсьці туды са сваімі ідэямі»

Ганна Соўсь: Тацяна, як вы лічыце, што цяжэй — застацца на сваёй пазыцыі ці пайсьці на кампраміс і саступкі і дамовіцца?

Тацяна Караткевіч: Што цяжка ісьці на кампраміс і цяжка заставацца на сваёй пазыцыі. Але я б дадала яшчэ адну складанасьць, якая чакае ўсіх: гэта зрабіць першы крок у дыялёгу. Бо некаторыя актывісты, людзі, якія цікавяцца палітыкай, лічаць, што дыялёг — гэта селі, паразмаўлялі і ўсё. Мы бачым, што такі дыялёг ня мае сэнсу. Мае сэнс толькі дыялёг мэтанакіраваны. Тады ён прыносіць плён, вынікі, калі ёсьць мэта. І вось зараз вакол Курапатаў, улада кажа, ну давайце мэмарыял, так даўно хацелі, і подпісы зьбіралі, і суботнікі ладзілі, і адстойвалі тэрыторыю. Цяпер ёсьць гэтая магчымасьць, і варта проста адчыніць дзьверы шырэй і ўвайсьці туды са сваімі ідэямі, прапановамі, са сваім голасам, каб ён быў улічаны.

«Нават калі насупраць цябе сядзіць мужчына-сэксіст»

Вольга Карач: Звычайна, калі я іду на нейкія перамовы, я сабе раблю такі ліст, што для мяне прынцыпова, на што я ў прынцыпе магу пагадзіцца. Напрыклад, для мяне пытаньне роўнасьці жанчын і роўных магчымасьцяў для жанчын і мужчын у палітыцы — гэта прынцыповае пытаньне. Але ёсьць пэўныя моманты, калі я магу размаўляць, дамаўляцца пра нейкую супрацу з мужчынамі, якія так ня лічаць, якія лічаць, што жанчын у палітыцы не павінна быць, што яны павінныя сядзець на кухні, гатаваць боршч. Я думаю, што ў прынцыпе так ставіць пытаньне, ці мы ідзем на кампраміс, ці мы адстойваем сваю пазыцыю, не зусім добры шлях, таму што лепш шукаць у пэўнай праблеме тое, што цікава для цябе і для твайго апанэнта. У нашай арганізацыі ёсьць добры вопыт, калі мы абмяркоўвалі пытаньне беларускай АЭС. І так здарылася, што ў нас былі вельмі гарачыя прыхільнікі АЭС, і былі ня менш гарачыя праціўнікі. Таму дыскусія была такой гарачай, што я часам дзякавала Богу, што няма ні мэдыяў, ні журналістаў, таму што людзі былі вельмі-вельмі эмацыянальныя. Пасьля дыскусіі, якая была 3 дні, і мы толькі па гэтым пытаньні спрачаліся, мы прыйшлі да высновы, што ёсьць усё ж у нас агульнае, што аб’ядноўвае і праціўнікаў, і прыхільнікаў беларускай АЭС. Мы ўсе хацелі б ведаць поўную інфармацыю пра тое, што адбываецца вакол АЭС. Канешне, прыхільнікі хацелі б ведаць усе плюсы, праціўнікі ўсе мінусы, але абодва бакі пагадзіліся, што патрэбная ўся інфармацыя. І гэта такая была выпрацаваная агульная пазыцыя арганізацыі, якая прымірыла людзей, якія, мне часам здавалася, размаўляць адзін з адным ня змогуць. Калі мы кажам пра нейкую праблемы, а звычайна ў палітыцы людзі аб’ядноўваюцца па нейкай праблеме, па нейкім пытаньні, тут важна зразумець, што ёсьць агульнае, і ці ёсьць гэтыя кропкі. Калі яны ёсьць, то перамовы будуць пасьпяховыя, і ў прынцыпе нармальна можна дамовіцца. Нават калі насупраць цябе сядзіць мужчына-сэксіст, які лічыць, што ты тут займаеш чужое месца і табе трэба хуценька вяртацца на кухню...

«Беларусаў змогуць аб’яднаць не кампрамісы, а цьвёрдасьць і пасьлядоўнасьць»

Ганна Соўсь Калі я запрашаю ўдзельнікаў для сваіх перадачаў, у мяне бываюць такія выпадкі, калі нехта кажа, што ня хочуць быць разам у дыскусіі з пэўнай асобай. А ці ёсьць для вас, як для публічных асобаў такія асобы, зь якімі вы ня тое што ў дыскусіі ў СМІ, але і ні ў якой сытуацыі ня сталі бы супрацоўнічаць?

Алена Талстая: Супрацоўнічаць нельга толькі са злачынцамі. Гэта адзіны выпадак, калі ніякая супраца немагчымая. Калі мы ведаем, што гэта ўжо насуперак сумленьню. Праз кампраміс павінна дасягацца нейкая мэта, і ў нас павінна быць мэта, дзеля якой мы саступаем у другасным, каб дасягнуць галоўнага. Калі мы робім кампрамісы са злачынцамі, са злачыннай уладай, то проста саступаем, нічога не атрымліваючы ўзамен.

Ганна Соўсь: Так атрымліваецца, што злачынная ўлада ўся?

​Алена Талстая: Ёсьць людзі, якія нясуць усю паўнату адказнасьці за тое, што адбываецца. Бо ёсьць проста пешкі, яны не цалкам нават усьведамляюць тое, што робіцца, але я думаю, усе рашэньні прымаюцца не ў шараговых кабінэтах. Бо выбудаваная ў нас вэртыкаль, скіраваная на тое, каб нішто не рабілася бяз ведама першых асобаў у дзяржаве. Таму ўсялякія дамовы тут вельмі цяжкія, таму што ўсялякая дамова можа быць скасаваная ў любы момант. Непрадказальнасьць таго, што адбываецца, робіць усе дамовы проста бессэнсоўнымі. А тое што тычыцца не дамоваў з уладамі, а таго, што можа аб’яднаць беларусаў, гэта добрае пытаньне. Я думаю, што якраз беларусаў аб’ядноўваюць і змогуць аб’яднаць не кампрамісы, а менавіта цьвёрдасьць і пасьлядоўнасьць. Бо кампрамісы, канешне, неабходныя, мы павінныя рабіць саступкі ў нейкіх другасных рэчах, бо без гэтага немагчымая ніякая ўвогуле супраца.

І постаць сымбалічная вельмі патрэбна ў сёньняшнім жыцьці. У Курапатах мы аб’ядналіся ня толькі з прычыны саміх Курапатаў і іх абароны. Нас аб’яднала постаць Зьмітра Дашкевіча, які прыняў увесь груз адказнасьці на сябе. Менавіта сымбалічная постаць, цьвёрдая і пасьлядоўная, парадаксальным чынам, вельмі патрэбная нам сёньня. Канешне, такія постаці могуць і памыляцца, але мы іх памятаем і аб’ядноўваемся не праз памылкі, а праз тую цьвёрдасьць, якую яны паказваюць.

«Асабісты фактар замінае шмат якім дыскусіям, дыялёгам, супрацы»

Ганна Соўсь: Тацяна, ці пагадзіліся б вы, што цьвёрдасьць і пасьлядоўнасьць могуць аб’яднаць беларусаў, што трэба аб’ядноўвацца вакол знакавай асобы?

​Тацяна Караткевіч: Для «Гавары праўду» пасьля 2011 году мы казалі, што наша асноўная тактыка будзе наступная — важна ні хто (будзе рабіць для Беларусі), а што (мы будзем рабіць супольна). Гэта найважнейшае пытаньне, таму што бачу, як асабісты фактар замінае шмат якім дыскусіям, дыялёгам, супрацы. Таму я асабіста ня маю ніякага сьпісу людзей, зь якімі б я не хацела размаўляць ці сустракацца, асабліва ў тым выпадку, калі супадаюць нашы палітычныя мэты. Каб дамагчыся ўключэньня ў пэнсійны стаж службы ў арміі, дэкрэтаў, мы хадзілі, сустракаліся, тлумачылі, даводзілі аргумэнты ўсім прадстаўніком улады, дэпутацкаму корпусу, чыноўнікам. Варта пра гэта казаць. Што да палітычных асобаў, у нашым дэмакратычным асяродку таксама няма ўстановак на тое, размаўляць ці не размаўляць. Калі ты адкрыты палітык, ты павінен размаўляць з усімі. Як і з выбаршчыкам, так і з палітыкам, так і з прадстаўніком улады — любога ўзроўню. Калі ёсьць мэта, дамагчыся яе. Вось напрыклад учора мы даведаліся, што дэпутаты парлямэнту выходзяць з ініцыятывай, каб вярнуць у сацыяльны, страхавы, пэнсійны стаж дэкрэтны адпачынак і службу ў арміі. Гэта вельмі добра! Я лічу, што ўсе тыя і арганізацыі, і актывісты, якія ўздымалі гэтую тэму, могуць усе парадавацца зараз, як і мы, якія зьбіралі подпісы за ўсё гэта. Варта на гэтым сканцэнтравацца. А асабісты фактар часам перашкаджае і вельмі моцна.

«У гэтым сьпісе Алег Гайдукевіч і яго партыя»

Ганна Соўсь: Вольга, ці ёсьць у вас такі сьпіс пэрсонаў нон-грата, і ці ёсьць выпадкі, калі нельга ісьці на кампраміс?

​Вольга Карач: Так, такі сьпіс у нас ёсьць. Напрыклад, у гэтым сьпісе Алег Гайдукевіч і яго партыя... Але гэта вельмі асабістае. Мы прынцыпова не супрацоўнічаем зь людзьмі, якія на нас адзявалі кайданкі, кідалі ў турмы, фальсыфікавалі нейкія дакумэнты, праз якіх нашых лідэраў маглі проста расстраляць. Гэтых людзей у нас у сьпісе будучых партнэраў проста ня можа быць. Гэта агульная пазыцыя арганізацыі. Другое пытаньне, якое для нас важна, калі мы з кімсьці супрацоўнічаем, трэба каб гэтыя людзі выконвалі свае дамоўленасьці. Так, часам бываў так, што чалавек там не пасьпеў па часе, штосьці не атрымалася, але гэта іншае. Калі людзі дамовіліся, калі мы падпісалі адпаведныя дакумэнты пра нейкую супрацу і гэта ўсё зафіксавалі, а чалавек выходзіць і пачынае казаць, а вы мяне не зразумелі ці штосьці яшчэ, то для нас наступным разам цяжкавата будзе з ім пачынаць нейкую дыскусію пра супрацу. Але ўсё ж размаўляць мы можам з усімі — нават з Гайдукевічам, з кімсьці яшчэ. Палітыкі павінныя размаўляць з усімі. А калі мы кажам пра супрацу, то гэта ўжо іншыя адносіны, і зноў жа гэта ня ўсе людзі, з кім мы сядзем за стол перамоваў... Для нас негвалтоўныя перамены ў Беларусі без крыві — гэта вельмі вялікая каштоўнасьць, нумар адзін...