На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы «Экспэртыза Свабоды» адказваюць палітычныя аглядальнікі Паўлюк Быкоўскі і Аляксандар Фядута.
Цыганкоў: Пасьля сустрэчы Аляксандра Лукашэнкі з рэдактарам Народнай волі Ёсіфам Сярэдзічам ажывіліся размовы пра магчымасьць правядзеньня ўнутрыбеларускага дыялёгу. Калі весьці размову пра дыялёг у нейкім ідэальным сэнсе, калі адкінуць суб’ектыўныя прычыны, — то пра што і ў якім фармаце мог бы быць гэты працэс?
Фядута: Дыялёг паміж уладай і апазыцыяй, на мой погляд, можа ўтрымліваць наступныя тэмы — кансалідацыя грамадзтва дзеля адзінага курсу на эканамічныя і палітычныя рэформы, у выніку якіх павінна паўстаць больш моцная і сучасная Беларусь.
Цыганкоў: Што можа атрымаць апазыцыя ад гэтага дыялёгу — дастаткова зразумела. Але якую карысьць ад гэтага працэсу будзе мець Лукашэнка? Ці набудзе ён нейкія выгоды з улікам розных на сёньняшні момант вагавых катэгорыяў улады і апазыцыі?
Фядута: Так. Ён перакладае частку адказнасьці за тое, што будзе адбывацца пасьля гэтага ў беларускай эканоміцы і палітыцы, на сваіх палітычных апанэнтаў. Ён атрымлівае час на тое, каб пасьпець правесьці тыя непапулярныя рэформы, якія ўрад ужо пачаў рабіць. Калі мы думаем, што дэмакратычны ўрад не рабіў бы ўсяго, што адбываецца цяпер з эканомікай і сацыяльнай палітыкай — то прабачце, дэмакратычны ўрад рабіў бы тое самае, толькі больш хуткімі тэмпамі.
Cытуацыя такая, што яна патрабуе кансалідацыі.
Зараз сытуацыя такая, што яна патрабуе кансалідацыі. Але кансалідацыя ня можа будавацца на прынцыпе, што нехта кагосьці зьбіраецца падмануць. Трэба разумець, што тыя правілы гульні, якія мусяць стаць вынікам перамоваў (калі яны сапраўды адбудуцца) — яны абавязковыя для ўсіх. Як яны былі абавязковыя ў Польшчы.
Цыганкоў: Спадар Фядута казаў пераважна пра ўнутрыпалітычныя чыньнікі. Але можа быць, замежнапалітычныя абставіны (тое, што называецца «ціск Масквы») таксама граюць тут важную ролю?
Быкоўскі: Я думаю, што працуе адразу некалькі чыньнікаў. У Беларусі ўжо быў прыклад, калі пад ціскам Захаду адбываўся «шырокі дыялёг грамадзка-палітычных сілаў». Тады таксама была ілюзія, што можна сесьці за стол і пра нешта дамовіцца. Селі за стол (тыя, хто пагадзіўся ўдзельнічаць), выпрацавалі пэўныя супольныя пазыцыі і патрабаваньні, — але нічога не было зроблена. Бо не было ўнутранай патрэбы ўлады прыслухоўвацца да ўдзельнікаў гэтага дыялёгу.
Зараз мы бачым словы, абдымкі перад камэрамі, але ня бачым нават уключэньня таго ж самага Яраслава Раманчука ў Раду па прадпрымальніцтве.
Цыганкоў: Калі пераходзіць да канкрэтных аспэктаў, то варта ўзгадаць, што падчас апошняй «вялікай размовы» Лукашэнка зноў гаварыў пра «пятую калёну». І як ён з гэтай «пятай калёнай» пойдзе на дыялёг? Ці ён мяркуе сам выбраць тых, з кім можна размаўляць?
Аднойчы Аляксандар Рыгоравіч ужо спрабаваў весьці «дыялёг з самім сабой», нічога не атрымалася.
Фядута: Абапірацца можна толькі на тое, што аказвае пэўны супраціў. Аднойчы Аляксандар Рыгоравіч ужо спрабаваў весьці «дыялёг з самім сабой», нічога не атрымалася. Была ўтвораная працоўная група па мэдыях пад кіраўніцтвам тагачаснага намесьніка кіраўніка Адміністрацыі Прэзыдэнта Ўладзімера Русакевіча. І нічога не адбылося, бо як толькі былі мінімальныя спробы нешта прапанаваць (агульныя правілы фінансаваньня і распаўсюду мэдыяў) — то адразу ўставалі тыя, хто нібыта прадстаўляў «грамадзянскую супольнасьць» і казалі «не, не, ня трэба».
На маю думку, дыялёг павінен быць дыялёгам — спрэчкай паміж прадстаўнікамі розных пунктаў гледжаньня.
Цыганкоў: Але дзе прыкметы таго, што зараз будзе па-іншаму, а ня так, як заўсёды?
З майго пункту гледжаньня, гэта тая фантастыка, якая мае пэўныя шанцы ажыцьцявіцца.
Фядута: А я наогул не разумею, хто сказаў, што нешта адбудзецца. Пакуль СМІ выдаюць пажаданае за тое, што нібыта ўжо прапаноўваецца. Маем толькі тое, што прыватная асоба — Ёсіф Сярэдзіч, рэдактар «Народнай волі» — сказаў Лукашэнку, што гэта мэтазгодна зрабіць. «Ну. трэба падумаць» — адказаў Лукашэнка. І ўсё. І пачаўся нейкі вэрхал, нібыта заўтра нешта пачне адбывацца. Калі нешта адбудзецца, то гэта будзе амаль фантастыка. Але з майго пункту гледжаньня, гэта тая фантастыка, якая мае пэўныя шанцы ажыцьцявіцца.
Цыганкоў: Фантастыка можа ажыцьцявіцца, калі будуць узмацняцца тыя тэндэнцыі, якія штурхаюць уладу да дыялёгу. Але ёсьць яшчэ адна тэма, якую ўзьняў той самы Сярэдзіч — праблема пераемнасьці ўлады. Ці можа гэтае пытаньне стаць тэмай дыялёгу?
Быкоўскі: Калі казаць пра тую цытату пра пераемнасьць улады, то тут цяжка сказаць, што насамрэч думаў Лукашэнка. Зь іншага боку, хто можа стаць тым бокам, з якім можна весьці перамовы, каб рэалізаваць гэтую перадачу ўлады? На сёньня на палітычным полі няма такой моцнай палітычнай сілы, якая б прымушала думаць пра перадачу ўлады менавіта ёй. Акрамя таго, хто гарантуе недатыкальнасьць і пераемнасьць?
Калі браць прыклад Польшчы, то там быў моцны і масавы незалежны прафсаюз «Салідарнасьць», з другога боку — была дамоўленасьць пра пераходны пэрыяд, дзе будуць у заканадаўчы орган улады прыходзіць прадстаўнікі апазыцыі. І быў яшчэ чыньнік, што баяліся «рускіх танкаў» і здушэньня незалежнасьці.
Цыганкоў: У нас таксама ўжо баяцца «рускіх танкаў».
Усе паасобку. І дастаткова дробныя, каб зь імі можна было лічыцца.
Быкоўскі: Гэта больш мэдыя-эфэкт. Бо танкі гэтыя заўсёды знаходзяцца побач. Зь іншага боку, няма такога суб’екта, які мог бы весьці перамовы з Лукашэнкам як агульная кааліцыі. Усе паасобку. І дастаткова дробныя, каб зь імі можна было лічыцца.
Цыганкоў: Калі паўстане такая неабходнасьць, то гэта аб’яднаньне можна зрабіць за некалькі дзён.
Быкоўскі: Увесь час ідзе размова, што дзеля змаганьня за ўладу трэба мець агульную аб’яднаную сілу. Але ў рэальнасьці мы маем ўзьлёт і падзеньне апазыцыйных кааліцыяў, і аднолькавыя сэрыялы па распаду палітычных партыяў.
Цыганкоў: Аляксандар, як Лукашэнка можа ўспрымаць праблему пераемнасьці ўлады?
Увесь час будзе вісець пагроза, што заўтра прыйдзе нехта, хто паспрабуе зьвесьці рахункі ці асабіста з Лукашэнкам, ці з пэўнымі коламі, якія яго атачаюць.
Фядута: Праблема пераемнасьці ўлады — гэта праблема не асобы. Гэта праблема новых палітычных абмежаваньняў, якія мусяць усталявацца на нашай палітычнай сцэне. Бо якая б асоба не давала гарантыі цяперашняму прэзыдэнту — да таго моманту, пакуль застаецца гэтая Канстытуцыя з гэтымі паўнамоцтвамі кіраўніка дзяржавы, то зразумела, што будзе адбывацца. Увесь час будзе вісець пагроза, што заўтра прыйдзе нехта, хто паспрабуе зьвесьці рахункі ці асабіста з Лукашэнкам, ці з пэўнымі коламі, якія яго атачаюць.
Трэба весьці размовы пра нейкія інстытуцыйныя зьмены. У тое, што можна зьмяніць заканадаўства — у гэта Лукашэнка паверыць. І ён хутчэй за ўсё пра гэта і думае. Будзем спадзявацца. што ён зробіць усё, каб пэўным чынам аднавіць балянс улады — хаця б для таго, каб не дазволіць чалавеку, які прыйдзе замест яго, зводзіць зь ім рахункі.
Быкоўскі: Я думаю, Лукашэнка не даверыць апазыцыі (наколькі б яна не была добрай да яго) свой лёс. Бо гэта ня тое, што ён можа кантраляваць. Пра пераемнасьць улады кіраўнік дзяржавы хутчэй будзе разважаць у такім аспэкце, каб забясьпечыць гэта праз сілавыя структуры. Праз расстаўленьне там асобаў, якім ён можа давяраць.
