Я ехала дамоў зусім ня ў тым настроі, які звычайна бывае пасьля Менску.
Звычайна пасьля Менску бывае, так бы мовіць, прасьвятленьне ад зьмены абставін правінцыйных на абставіны сталічныя, дзе шматлюдна, праспэкты. Дзе не адключаюць сьвятло пасьля 11-ай ночы. Але гэтым разам было інакш. Я вярталася з ганараваньня ляўрэатаў прэміі Гедройця, не патрапіўшы з кароткага сьпісу ў тройку пераможцаў, і каб разабрацца, што да чаго, запісвала ўражаньні ў сшытак. Добра, што ўзяла. Як ведала. Вось гэты дарожны запіс, крыху дапоўнены ў працэсе друкаваньня на ноўтбуку і пераасэнсаваньня менскіх падзеяў ужо дома:
* * *
«Я ехала на прэмію Гедройця, нібы на сьвята, якое можа і ня зьдзейсьніцца. Нягледзячы на тое, што сябры і прыхільнікі так званай кнігі эсэ «Шмат Чэслава Мілаша, крыху Элвіса Прэсьлі», у сур’ёзнасьць якой я так да канца не паверыла, у адзін голас ўпэўнівалі мяне, што я абавязкова патраплю ў тройку. З шасьцёркі кароткага сьпісу Гедройця ня так ужо цяжка вырвацца наперад. Але ад цябе ж нічога не залежыць. Дарэчы, і не залежала з самага пачатку, калі я пазалетась так званую прозу ўзялася пісаць. І кніга выйшла неяк амаль сама. І намінавалася на прэмію без майго ўдзелу. Для мяне дзівам было ўвайсьці ў доўгі сьпіс. Неўзабаве ў кароткі. Я ледзьве не звар’яцела ад радасьці. Дык хай бы радасьць і засталася. Пасьля абвяшчэньня ляўрэатаў, у лік якіх мяне не ўзялі, мне спатрэбіліся тры дні, каб вярнуць радасьць ад шорт-ліста. Цяпер я зноў шчасьлівая. Але тады, у той вечар, пакутніцкая мітусьня думак прывяла мяне ў стан зомбі.
На самай цырымоніі ўручэньня адчула я ўжо сапраўдны касьмічны холад, якога не адчувала ніколі дагэтуль. Быццам апынулася на станцыі Салярыс. Мне потым казалі і тыя, хто ў зале быў, і хто відэатрансьляцыю глядзеў, што я выглядала спакойнай. Не відаць было хваляваньня, казалі. Я і не хвалявалася ўвогуле. Бо зьмярцьвела. Ні пітво, ні ежа ня лезьлі ў рот. А там шампанскае віно прапанавалі афіцыянткі. Прычым задарма. Крыху потым шкадавала. Там на сталах дзіўныя ўзьніклі далікатэсы, калі афіцыйная частка скончылася. Можна было б з сабой узяць хоць пірожнае адно. Але нягледзячы на стан касьмічнага наркозу я разумела, што не давязу ў першапачатковым выглядзе дахаты, і будзе непрыгожа. А непрыгожае пірожнае ўжо не пірожнае.
І размаўляць ні з кім не магла і не хацела. А я ў звычайным стане пабалбатаць люблю і парагатаць. Ды якое тут рагатаньне. Адляцела душа ў космас, на Салярыс. Я чаму пра Салярыс яшчэ. Бо любімая кніга Станіслава Лема «Салярыс» на польскай мове, савецкіх часоў выданьне кішэннага фармату, якое я паўсюль цягала з сабой і пры кожнай магчымасьці, у чэргах ці ў транспарце, зь любога месца чытала на рыпучай сваёй польскай, аднойчы яна зьнікла. Напэўна паўгоду я раз-пораз успамінала яе, востра перажываючы страту. І вось, прыехаўшы на Гедройця напярэдадні ляўрэацкага дня, у сяброўкі, дзе начавала, разглядаю кніжкі. Раптам бачу згублены «Салярыс».
— О божа, знайшоўся!
— Ты не памятала, што пакінула?
— Абсалютна.
Я падумала спачатку, што «Салярыс» гэта добры знак. Але ці можа такая сумная кніга быць добрым знакам? Ня можа. І ня стала ў выніку, нібы паведаміла сваім узьнікненьнем: «Ты хацела мяне знайсьці? Хацела. А калі знайшла, дык радуйся і больш нічога не хаці».
Перад сном у кватэры сяброўкі, я загадала прысьніць сон прарочы. Зноў жа вынік быў адмоўны. Прысьніўся кашмар з тых, якія бываюць толькі ў дзяцінстве. Нібы іду па бясконцым сьметніку. Пад нагамі толькі гарэлыя аркушы паперы, ды мокрыя да таго ж. Відаць, нядаўна гарэла звалка, і тушылі. А можа дождж яшчэ зьверху. Бо надвор’е ў сьне пахмурнае. Іду, сьлізгаюся. Адначасова раблю справу, якая ніяк не стыкуецца з рызыкоўнай хадой. Я састрыгаю цырульніцкімі савецкага ўзору нажніцамі з вострымі даўгімі лёзамі пазногці на руках. Блізарука прыглядаюся, каб не пашкодзіць пальцы. У гэтым сьне я без акуляраў. А ў снах без акуляраў заўсёды адчуваеш сябе бездапаможна, калі маеш благі зрок, канешне. На сэрцы невыразная смута. Менавіта тая ступень яе, калі ты прайшоў праз ўсе пакуты і нават крыху прызвычаіўся да безнадзейных абставінаў. У сьне ясна адчувала, што іду я даўно і нават умею віртуозна стрыгчы пазногці без акуляраў. Я амаль не гляджу пад ногі. Не гляджу ні наперад, ні ўзад. Раптам аднекуль з-пад гарызонту, да якога я, аказваецца, ледзь не дайшла, як марыла ў дзяцінстве, вынырнулі два чорныя, таксама абгарэлыя грузавікі. Ляцяць на мяне зь дзьвюх бакоў з шалёнай хуткасьцю. Грукочуць, набліжаючыся. Сутаргава прачнулася, але пасьпела заўважыць пустыя кабіны.
Сон быццам папярэджваў: «Рызыкоўна імкнуцца да гарызонту шляхам літаратурным». Ну, так я патлумачыла сабе дарогу па гарэлых паперах, як рызыкоўны літаратурны шлях. Ды яшчэ адначасовая спроба жыць звычайным чалавечым жыцьцём, напрыклад, стрыгчы пазногці. Трэба выбіраць, іначай — капец. Заўчасная пагібель! А я і не замахвалася ні на якія гарызонты. Проста мне, калі начысьціню ўжо, наваражылі перамогу. Прычым чалавек верны наваражыў. Прычым варажба да гэтага заўсёды спраўджвалася ў гэтага чалавека. Ну, я і паверыла. Хіба ж існуюць людзі, якія не давяраюць правераным варажбітам? І выпала па картах, што ў тройку павінны ўвайсьці два маладыя мужчыны з прозьвішчамі на «А» і жанчына. Акрамя мяне жанчын у шорце не было. І яшчэ невыразная постаць чацьвёртая маячыла, якую цяжка было ідэнтыфікаваць. Магчыма, з-за геаграфічнай аддаленасьці. Дарэчы, я не прасіла варажыць. Карты раскладаліся без маёй прысутнасьці.
Увесь гістарычны дзень 12 кастрычніка наогул адбываўся без маёй прысутнасьці, бо вытрываць маруднае чаканьне ў якасьці поўнасьцю прытомнай асобы я б папросту не змагла. Нібы робат мэханічна працягвала адзначаць толькі знакі. Вось па дарозе да мэтро кардонная карона з Макдольнальдсу ў траве. О, карона, узнагарода — добры знак. Але ж на зямлі ляжыць, не на дрэве, ці хаця б на плоце. Тады дрэнны. І гэтак далей, у тым жа духу. Карацей, пачыналася самая звычайная параноя. Ды я цалкам гэта ўсьведамляла, дзякуй богу.
Самае цікавае, што пэрспэктыва сядзець ў гіганцкай зале з круглымі сталамі зусім мяне не палохала. Бо дзякуючы свайму мёртваму стану я не адчувала ні хваляваньня, ні жаданьня з кім-небудзь размаўляць, каб не было так сумна. Зусім не напружвалі фотаапараты і відэакамеры з усіх бакоў. Нейкі бялявы апэратар сеў мне амаль на ногі, здымаючы ва ўпор. Апэратар жаваў жуйку і толькі ў вочка камэры глядзеў. Было зразумела, што мяне не існуе для яго. Ды што для яго, мяне не існавала для сябе. Я нават не пасьміхнулася, калі адзін з апэратараў злосна піхнуў фатографа ў сьпіну, бо той захінаў агляд, а я была на Салярысе, мне зусім не было сьмешна, хоць гэта стоадсоткава выглядала сьмешна, калі фатограф ледзь не паваліўся, прабег колькі крокаў сагнуты напалам, ледзь захоўваючы раўнавагу, але нават не азірнуўся і шалёна панёсься шукаць іншую кропку здымак. Нават не патрабаваў выбачыцца, а той, каторы піхнуў, і не зьбіраўся выбачацца.
Часам я азіралася навокал і нічога не разумела. З чаго я тут апынулася? Жыла сабе, жыла абы як. Трындзела і боўталася з сяброўкамі. Нейкія там вершы час ад часу складала, да якіх ніколі сур’ёзна ня ставілася. Раптам — хоп! Гатэль «Рэнэсанс». Ты за столікам для ВІПаў. Паўсюль знакамітыя пісьменьнікі. Гэта дакладна не са мной! Як я магла ў такое ўляпацца? Таму і не адчувала нічога, бо так не бывае. І калі маё прозьвішча не прагучала ні з аднаго з трох запаветных канвэртаў, наркоз пачаў адыходзіць. Па меншай меры захацелася паліць. Картачная варажба на журы не падзейнічала. Ня той выпадак. Хутчэй за ўсё журы сур’ёзных прэміяў заблякаваныя ад варажбы.
Дома ў мяне пыталіся, ды як, ды што, і я з нарастаючай гарачкай распавядала пра прэмію, як пра вялікую падзею. Бо перакруціла сытуацыю ў сваю карысьць, як заўсёды, і пераканала сябе, што пісьменьніцкі шорт-ліст гэта крута. Бо насамрэч крута ж.
— Табе зусім нічога не далі? — зьбіла імпэт адна з сябровак.
— Дыплём.
— Піянэрскае дзяцінства. Нашто ён?
— Але ж рамачка з натуральнага дрэва.
Пасьля ўспомніла пра сыр яшчэ. У «Логвінаве», сыходзячы з пасьляпрэміяльнай вечарыны, дзе мяне ня браў найлепшы каньяк, хоць я амаль не закусвала, адзначыла пад нос аўтаматычна:
— Сыру ніхто ня еў.
А кавалак, пэўна, з паўкілі.
— Дык бяры.
Я ўзяла.»
