20-гадовая Алена Міхалковіч з Баранавічаў пасьпяхова скончыла першы курс прэстыжнай навучальнай установы — Нью-Ёрскага ўнівэрсытэту Абу-Дабі (New York University Abu Dhabi). Як спалучаецца заходняя сыстэма адукацыі з рэаліямі мусульманскага сьвету?
Самым складаным было навучыцца не хлусіць
Алена займалася ў баранавіцкай гімназіі № 1. Адрозна ад бальшыні аднаклясьнікаў, на атэстаце не спынілася і падала на конкурс у Каледжы аб’яднанага сьвету — United World College.
«Спачатку трэба была напісаць эсэ, потым прыехаць у Менск на гутарку, — згадвае Алена. — Я вельмі таго хацела, спадзявалася, што сапраўды добры кандыдат, каб прадстаўляць Беларусь у UWC. А ў патрэбны момант аказалася ня вельмі ўпэўненая ў сабе і ўжо падумала, што нічога не атрымаецца. Прыкладам, мяне запыталі, калі была ўтворана БНР, а я ад хваляваньня пераблытала ўсе даты. Але ўрэшце мяне адабралі, і гэта быў сапраўдны сюрпрыз. Я была шчасьлівая».
Наступныя два гады Алена займалася ў Нідэрляндах, у каледжы ў горадзе Маастрыхт (United World College Maastricht). Наколькі новы гэта быў досьвед пасьля 11 гадоў школы ў Баранавічах?
«Самым складаным было навучыцца не хлусіць. У нас уся сыстэма адукацыі, пачынаючы ад настаўнікаў, збудаваная такім чынам, што ты мусіш хлусіць. Нават на іспытах, калі я выйшла пасьля беларускай мовы, завуч бегла за мной, каб праверыла па адказьніку, ці няма памылак. А я хацела напісаць і пакінуць як ёсьць, каб усё было сумленна. Адчуваньне, што нашы ўстановы больш заклапочаныя ўласным рэйтынгам, чым рэальнымі ведамі.
У Галяндыі нічога падобнага няма, таму неабходна было мазгі перакруціць. Нельга сьпісваць, трэба думаць сваёй галавой; няма строгіх рамак, як у нас — маўляў, існуюць толькі правільныя і няправільныя адказы. Ёсьць дэбаты, ёсьць дыскусіі; заўсёды можна аргумэнтаваць, пра што думаеш і што лічыш правільным. Зусім іншы спосаб мысьленьня».
Дыплём каледжу ў Маастрыхце даваў вялікія магчымасьці, каб працягваць навучаньне практычна па ўсім сьвеце. Але Алена Міхалковіч спынілася на нестандартным варыянце — амэрыканскім унівэрсытэце ў Аб’яднаных Арабскіх Эміратах. Якім выдалася падарожжа з Эўропы ў арабскі сьвет з прыпынкам у тамтэйшай «філіі» Нью-Ёрку:
«Так, варыянты былі. Я выбрала Абу-Дабі перадусім таму, што гаворка пра Нью-Ёрскі ўнівэрсытэт, ягоны філіял. Гэтая ўстанова стаіць высока ў міжнародным рэйтынгу. Адбор туды ня менш, калі ня больш строгі, чым у Гарвардзе ці Прынстане — бяруць толькі 3–4% ад усіх кандыдатаў. Гэта першае. Па-другое, я не хацела ехаць за акіян, карцела пазнаць штосьці зусім іншае. Арабскі сьвет — якраз тое месца, дзе я ніколі не была і якое мяне заўсёды цікавіла. Да таго ж у Маастрыхце быў выдатны студэнт, які туды паехаў раней, яму там вельмі спадабалася. І вырашыла падаць заяву менавіта туды».
Фінансавыя магчымасьці дазваляюць навучальнай установе пазнаёміцца з будучымі студэнтамі яшчэ да пачатку заняткаў — Алену разам зь іншымі фіналістамі запрасілі на «дзень адчыненых дзьвярэй»:
«Прапанавалі прыехаць на два дні, аплацілі ўсе выдаткі — дарогу, пражываньне. Тады я яшчэ больш пераканалася: гэта, так бы мовіць, палепшаная вэрсія UWC, нашага каледжу ў Маастрыхце. Толькі на яшчэ вышэйшым узроўні. Таксама сабраліся людзі з усіх куткоў сьвету: студэнты больш як ста нацыянальнасьцяў, выдатны інтэрнацыянальны склад выкладчыкаў. Проста прынцыпова іншы ўзровень — узровень унівэрсытэту».
Першы курс пераканаў у правільнасьці выбару. І хоць пакуль цяжка вызначыцца з канчатковай спэцыялізацыяй, асноўныя прафэсійныя арыенціры Алена акрэсьлівае такім чынам:
«Арыентуюся на сацыяльныя навукі — або паліталёгія, або ёсьць яшчэ такая спэцыялізацыя, як сацыялёгія і дзяржаўная палітыка. А таксама хачу зрабіць акцэнт на вывучэньне арабскага сьвету, на арабістыку. Мабыць, гэта нават будзе маёй галоўнай спэцыялізацыяй — арабістыка і палітыка. Чатыры месяцы таму я пачала вывучаць арабскую мову, і ў прынцыпе ўжо магу размаўляць. Вядома, не падтрымаю гутарку на філязофскія тэмы, але на базавым узроўні — на вуліцах, у крамах, у кавярнях — заўсёды стараюся ўжываць арабскую».
Унівэрсытэт — гэта bubble, аўтаномная «бурбалка»
Арабскі сьвет надзвычай розны ў сваім калярыце — ад бедных рэгіёнаў Афрыкі і Блізкага Ўсходу да заможных краінаў Пэрсыдзкай затокі. Сталіца Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў і цэнтар эмірату Абу-Дабі — якраз прыклад таго, як багацьці зямных нетраў канвэртуюцца ў дабрабыт:
«Сапраўдны аазіс — вельмі зялёны горад, шмат паркаў, — дзеліцца ўражаньнямі Алена. — Прыгожыя пляжы, мора. Гэта ўсё — увасабленьне задумы шэйха Зайда, які ў 1971 годзе, уласна кажучы, і заснаваў Арабскія Эміраты. Ён сам жыў у гэтай беднай пустэльні, дзе не было ніводнага дрэва, і марыў, што калі краіна стане багатай, то абавязкова будзе зялёнай. І як толькі атрымаў уладу, доступ да сродкаў, галоўным цэнтрам ягонай увагі было разьвіцьцё экалёгіі рэгіёну, ператварэньне краіны ў зялёную зону — вядома, з улікам адметнасьці навакольных умоваў».
Пры гэтым сам унівэрсытэт у Абу-Дабі Алена Міхалковіч параўноўвае з «бурбалкай», у якой віруе ўласнае жыцьцё. Само сабой, з праявамі мясцовых адметнасьцяў:
«Унівэрсытэт — гэта, ведаеце, такі bubble, пузыр. Унутры — Амэрыка, хіба што зь нейкімі арабскімі элемэнтамі. Але ў нас вучыцца шмат студэнтаў з саміх Эміратаў, зь іншых арабскіх краінаў; ёсьць нават дзеці шэйхаў, вышэйшых кіраўнікоў Арабскіх Эміратаў. То бок усё роўна адчуваеш, што ты ў арабскай краіне. Пры тым, што ў Абу-Дабі ўласна эміратцаў ня больш за 20%, у Дубаі яшчэ менш — дзесьці 15%. Астатнія — альбо гастарбайтэры (індусы, філіпінцы), альбо заможныя эўрапейцы (брытанцы, расейцы). Якраз не найлепшы прыклад арабскіх гарадоў. Але калі едзеш у іншыя эміраты, бліжэй да Аману ці Саудаўскай Арабіі, там арабскі сьвет адчуваецца ў большай ступені. На шчасьце, нам з мэтай навучаньня — ці для часткі клясу, ці самастойна — досыць часта прапануюць такія паездкі, падчас якіх можна адчуць розьніцу паміж Абу-Дабі і далёкім эміратам».
Падчас аднаго з адукацыйных выездаў Алена некалькі тыдняў правяла ў суседнім Амане, пра што дзеліцца ўласнымі назіраньнямі:
«Кожны студзень на тры тыдні можна кудысьці зьезьдзіць — як інтэнсіўны курс адаптацыі да новых умоваў. Я выбрала гісторыю і арабістыку і паехала ў Аман. Цікава пабачыць іншую арабскую краіну — скажам так, больш арабскую, чым Эміраты. Унівэрсытэт стараецца, каб мы вывучалі свой рэгіён: паколькі тут знаходзімся, то мае большы сэнс. Прыкладам, у Амане можна сустрэць мясцовага таксіста, у Эміратах гэта выключана. Там глыбейшая гісторыя, большае адчуваньне аўтэнтычнасьці. І больш выразнае разуменьне напружанасьці: Аман бліжэй да Емэна, дзе грамадзянская вайна. Саудаўская Арабія, Эміраты дапамагаюць Аману грашыма, каб той умацоўваў мяжу, абароназдольнасьць. Эміраты дасылаюць сваіх салдат, ёсьць гадавая воінская павіннасьць для хлопцаў, нават дзяўчаты ідуць у армію. Побач вайна. Праўда, гэтага не адчуеш, калі сядзіш у Абу-Дабі».
Эмірацкі хіджаб як беларуская вышыванка
Алена кажа, што прыток вялізнай колькасьці працоўных мігрантаў — а з 8,5 мільёна жыхароў Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў 70% складаюць рабочыя з Паўднёва-Ўсходняй Азіі — прымушае мясцовых задумацца над уласнай пэрспэктывай:
«Эміратцы трапілі ў такую сытуацыю, што вымушаныя трымацца адзін аднаго. Яшчэ менш як паўстагодзьдзя таму не існавала нават такой краіны, не было ніякіх чужынцаў, а цяпер іншаземцы фактычна выжываюць мясцовых. Як мне бачыцца, у іх існуе цалкам рэальны страх страціць сваю культуру, сваю адметнасьць. Таму цяпер усімі магчымымі спосабамі прапагандуюцца нацыянальныя карані, вытокі, дзякуючы чаму ва ўсіх жыхароў проста зашкальвае ўзровень сьвядомасьці. Вельмі высокі градус самаідэнтыфікацыі».
Наколькі адпавядае рэальнасьці стэрэатып пра тое, што мясцовы люд проста купаецца ў багацьці і можа сабе дазволіць жыць за кошт шматлікіх сацыяльных ільготаў?
«Так, гэта адзін з распаўсюджаных мітаў — маўляў, усе купаюцца ў грашах. Гэта не зусім так, хоць, натуральна, заможных людзей хапае. Мне здаецца, большасьць намагаецца прыдбаць капітал у выглядзе добрай адукацыі, бо менавіта гэта адчыняе пэрспэктывы. Перадусім гаворка пра жанчын, нават у большай ступені, чым пра мужчын. Шмат хто выяжджае за мяжу, бо дзяржава аплочвае навучаньне ў любой краіне сьвету, у любым унівэрсытэце. Я ўжо казала, што многія вучацца ў нашай установе, у іншых гарадах. Людзі хочуць быць адукаванымі, хочуць працаваць на карысьць дзяржавы, на карысьць бізнэсу, каб рабіць краіну яшчэ лепшай. Дарэчы, атрымаўшы дыплём, практычна заўсёды вяртаюцца дадому».
Рэлігійныя лідэры мусульманскіх краінаў трымаюць сваю «паству» ў вельмі жорсткіх рамках. Дзейнічае цэлы шэраг абмежаваньняў, якія тычацца перадусім паводзінаў і зьнешняга выгляду жанчын. Які дрэс-код абавязковы для жыхароў сталіцы ды іншых эміратаў?
«Зноў жа, стэрэатып, бо ў Эміратах жанчыны ў сваіх правах адчуваюць сябе лепш, чым у Беларусі. Прынамсі, такое ўражаньне. Яны займаюць высокія пасады ў дзяржаўнай вэртыкалі, яны эфэктыўныя мэнэджэры ў бізнэсе. Нават распрацаваны плян, каб як мага больш жанчын задзейнічаць у самых важных сфэрах жыцьця. Так, мабыць, ня хутка жанчына будзе кіраўніком краіны, але яны ёсьць усюды. Што да дрэс-коду, то ён дыктуецца густам самой жанчыны. Хоча — у хустцы, хоча — безь яе, ніякіх пытаньняў. Збольшага ў нацыянальныя строі ўбіраюцца сьвядома. Як спосаб падкрэсьліць: я з Эміратаў, маю гонар быць грамадзянінам сваёй краіны. Адзін з элемэнтаў самаідэнтыфікацыі. Як у нас вышыванкі — „я беларус“, тое самае і ў гэтым выпадку».
Абу-Дабі сучасны ня толькі ў сваёй архітэктуры, але і ў паводзінах людзей. Жыцьцё тут на сьціхае круглыя суткі:
«У Абу-Дабі больш заможных людзей, чым нават у Дубаі. Там жыве практычна ўся багатая эліта, што адразу адчуваецца — на дарогах люксавыя аўтамабілі, паўсюль молы з самымі моднымі ўсясьветнымі брэндамі. Цэны, адпаведна, немалыя, таму гэта месца не для ўсіх. Мая мама калі прыяжджала, таксама сказала: горад вельмі прыгожы, увесь у золаце, ашаламляльныя хмарачосы, аднак надта дарагі. Хоць для іхняга ўзроўню жыцьця — цалкам нармальна. Калі працаваць — будзеш адчуваць сябе чалавекам, маеш стыпэндыю і спускаеш на гулянкі — таксама. Але прыехаць беларускім турыстам — ня дужа добра».
Ратавальны Рамазан: паўза для шумнага гораду
«У забаўляльных установах, кавярнях, рэстарацыях — ня толькі замежнікі. Мясцовыя здымаюць сваё нацыянальнае адзеньне і ідуць у клюбы, у бары, — апавядае Алена. — І алькаголь можна набыць — ня так, вядома, што заходзіш у любы супэрмаркет і там усё ёсьць. Трэба набываць пры гатэлях, карацей, ведаць месцы. Але нават нашы студэнты купляюць, ладзяць вечарынкі. Заўважныя зьмены хіба толькі ў Рамазан: клюбы зачыняюцца, бары працуюць бяз музыкі, нават нельга піць ваду і есьці на вуліцы. Відаць, што рэлігія мае значны ўплыў на жыцьцё гэтай краіны. Але гэта толькі месяц. Час гэты вельмі сьпякотны, і бальшыня жыхароў з гораду проста зьяжджае. Прынамсі, студэнты ўжо адлятаюць на вакацыі і пра такія адметнасьці Рамазану, мабыць, не падазраюць».
Цікаўлюся ў Алены: ці ўдалося сустрэць за прамінулы год іншых студэнтаў зь Беларусі? І ў якой прапорцыі прадстаўлена ва ўнівэрсытэце постсавецкая прастора?
«Беларусаў няма, прынамсі не сустракала. Ёсьць адна дзяўчына, яна некалькі гадоў таму скончыла ўнівэрсытэт і цяпер працуе як дасьледчыца. Пры гэтым ёсьць шмат студэнтаў з постсавецкіх краінаў — Украіна, Расея, Казахстан. Я ўжо казала, што ўнівэрсытэт цалкам аплочвае ўсё навучаньне, дарожныя выдаткі, дае стыпэндыю, то бок бяруць людзей з розных краінаў, нягледзячы на тое, можаш ты аплаціць ці не. Досыць шмат людзей набіраюць з Усходняй Эўропы. Адзінае, трэба мець адпаведны ўзровень ведаў. Гаворка пра чатыры гады навучаньня, пра бакаляўрэат, таму многія застаюцца працаваць дасьледчыкамі, бо тады лягчэй знайсьці працу, аплочваць магістратуру. А некаторыя ідуць у Оксфард, Кембрыдж, у ЗША, унівэрсытэты Эўропы. Ня так лёгка, але знайсьці варыянты можна».
Якім бачыць свой далейшы шлях сама Алена Міхалковіч — Оксфард, Кембрыдж, а можа, вяртаньне на радзіму?
«Усе пра гэта пытаюцца... Вядома, пасьля бакаляўра хацела б атрымаць ступень магістра: з аднаго боку, каб набыць больш ведаў, па-другое, атрымаць пэўную спэцыялізацыю. Пакуль цяжка вызначыць канкрэтную галіну, але факт, што ў сучасным сьвеце толькі бакаляўра недастаткова. Пры гэтым я заўсёды хачу і буду падтрымліваць сувязь зь Беларусьсю. Магчыма, вярнуся сюды, магчыма, буду працаваць дзесьці за мяжой, але галоўнае, каб гэта быў праект, які забясьпечвае такую ўзаемасувязь. Нават тыя ж Арабскія Эміраты. Цяпер нашы краіны разьвіваюць стасункі па многіх напрамках — ад бізнэсу і ваеннай галіны да барацьбы з трафікам людзей. Здаецца, што спэцыялісты па арабскім сьвеце будуць запатрабаваныя. І я спадзяюся, што стану адным з тых, хто зможа працаваць паміж Беларусьсю і рэгіёнам».
А ці часта даводзіцца тлумачыць на пальцах, дзе тая Беларусь знаходзіцца? Калі аднакурсьнікі ды выкладчыкі ў палітычнай геаграфіі збольшага абазнаныя, то як рэагуюць мясцовыя жыхары?
«Безумоўна, ёсьць такія людзі, якія пра Беларусь чуюць упершыню. І гэта праблема, якая ёсьць ня толькі ў Эміратах, яна была і ў той жа Галяндыі. Раз называюць „Белай Расеяй“, якая наогул розьніца паміж Беларусьсю і Расеяй? Даводзіцца цярпліва растлумачваць: не, гэта асобныя дзяржавы са сваім гістарычным і культурным шляхам. Хоць бываюць зусім іншыя прыклады. Які-небудзь таксіст-пакістанец, які напачатку здаецца неадукаваным, пачуўшы адказ на пытаньне „Where are you from?“ пачынае проста сыпаць фактамі: о, дык нашы прэм’ер-міністры нядаўна падпісалі пагадненьні, потым расказвае пра трактары „Беларус“ і яшчэ шмат чаго. Таму ня ўсё вымяраецца аддаленасьцю ў кілямэтрах — ня вельмі вялікая розьніца з тым, як ведаюць Беларусь у Эўропе».
Празь месяц Алена Міхалковіч адлятае ў Абу-Дабі, каб далей вучыцца ў мясцовай філіі Нью-Ёрскага ўнівэрсытэту.
