Ільяш: Кіраўнік МУС Ігар Шуневіч заявіў 12 траўня, што не выключае новых крымінальных спраў у дачыненьні да беларусаў, якія ваююць на Данбасе, у тым ліку ў сувязі зь нядаўнімі папраўкамі ў заканадаўства, якія дазваляюць прыцягнуць да адказнасьці фактычна любога беларуса, калі той браў удзел у ваенных дзеяньнях на тэрыторыі іншай краіны.
Пачынаючы разважаць пра перасьлед беларусаў, якія ваявалі на Данбасе, я б зьвярнуў увагу на два цікавыя моманты.
Па-першае, можна канстатаваць, што ўлады пачалі актыўна дзейнічаць у напрамку перасьледу беларусаў-удзельнікаў вайны на Данбасе толькі ў канцы 2015-га—пачатку 2016 году. На гэты момант вайна ва Ўкраіне ішла ўжо больш за 1,5 году, але мы нічога ня чулі пра крымінальныя справы, затрыманьні ці ператрусы ў сувязі з гэтым. Канешне, кідаецца ў вочы, што сілавікі пачалі актыўнічаць пасьля таго, як у студзені Лукашэнка на нарадзе вельмі жорстка патрабаваў «разабрацца імгненна» з тымі, хто ваяваў на Данбасе, але гэта ўсё роўна не дае тлумачэньня, чаму Лукашэнка зрабіў такую заяву менавіта цяпер, а ня год назад, напрыклад.
Па-другое, нельга не зьвярнуць увагу на тое, што пакуль мы ведаем толькі пра перасьлед беларусаў, якія ваявалі на баку Ўкраіны. Мы ведаем пра прысуд Тарасу Аватараву з «Правага сэктару», пра арышт Стаса Ганчарова з «Азову», пра шэраг ператрусаў у сваякоў іншых беларускіх добраахвотнікаў. А вось пра арышты і крымінальныя справы супраць тых, хто ваяваў на баку сэпаратыстаў, мы нічога ня ведаем — гэта пры тым, што на баку «ДНР-ЛНР» ваююць у некалькі разоў больш беларусаў, чым на баку Ўкраіны. Наадварот, на слыху скандальная гісторыя з баевіком Іванам Яравым, які быў затрыманы, калі прыяжджаў дадому ў Беларусь, але хутка вызвалены, пасьля чаго зноў паехаў ваяваць на Данбас — пра гэта Свабода паведамляла некалькі месяцаў таму. Дзякуючы гэтым фактам у інтэрнэце стала даволі папулярнай вэрсія, паводле якой беларускія ўлады сьвядома хлусяць, калі заяўляць, што для іх няма розьніцы на якому баку ваявалі беларусы — маўляў, насамрэч перасьледаваць будуць толькі добраахвотнікаў, якія ваявалі за Ўкраіну. Але калі быць аб’ектыўнымі, для такой адназначнай высновы ўсё ж яшчэ мала фактаў, хаця падставы для падазрэньня ёсьць.
Мне падаецца, што гэтыя два моманты, на якія я зьвярнуў увагу, сьведчаць перш за ўсё пра тое, наколькі складаным пытаньнем для ўладаў зьяўляецца праблема беларусаў-удзельнікаў вайны на Данбасе. Я думаю, што ўлады, вядома, трохі хітруюць, калі кажуць што ня бачаць зусім ніякай розьніцы паміж беларусамі на баку сэпаратыстаў і на баку Ўкраіны, але я таксама думаю, што яны сапраўды бачаць патэнцыйную небясьпеку для сябе і ў адных, і ў другіх. Але трэба і разумець, у якім міжнародным кантэксьце ўсё гэта адбываецца. Афіцыйны Менск пасьлядоўна пазыцыянуе сябе як міратворца, які аднолькава добра ставіцца і да Ўкраіны, і да Расеі. Таму любы перасьлед, і тым больш масавы перасьлед удзельнікаў вайны на Данбасе, будзе ўспрымацца ў разрэзе ляяльнасьці ці неляяльнасьці афіцыйнага Менску да аднаго з бакоў канфлікту. Зразумела, гаворка не ідзе пра тое, што перасьлед удзельнікаў вайны наўпрост сапсуе адносіны Лукашэнкі з Парашэнкам ці Пуціным. Аднак нэгатыўны інфармацыйны фон, безумоўна, будзе створаны — напрыклад, у выпадку перасьледу прарасейскіх баевікоў, СМІ ў Расеі атрымаюць добрую нагоду абвінаваціць Беларусь у русафобіі.
Таму беларускія ўлады паводзяць сябе даволі асьцярожна. Зьвярніце ўвагу на тое, каго прыцягнулі да крымінальнай адказнасьці. Тарас Аватараў — таямнічая асоба, за якога не заступіўся ніводзін беларускі добраахвотнік (наадварот, яны адразу казалі, што заўсёды ставіліся да яго з падазрэньнем і нават думалі, што ён агент КДБ). Стас Ганчароў — чалавек які не хавае сваіх нэанацыскіх поглядаў. То бок гэта людзі, якія апрыёры ня могуць выклікаць вялікіх сымпатый, людзі, якіх ня будзе падтрымліваць ні беларускае, ні ўкраінскае грамадзтва. Плюс абодвух абвінавачваюць ня ў найміцтве, ня ў тым, што яны ваявалі, а па звычайных крымінальных артыкулах.
Насамрэч найлепшым варыянтам для беларускіх уладаў быў бы такі, пры якім удзельнікі ваенных дзеяньняў (усе гэтыя пасіянарыі, калі выкарыстоўваць тэрміналёгію Гумілёва) проста не вярталіся б на тэрыторыю Беларусі — гэта пазбавіла б улады неабходнасьці штосьці з імі рабіць. Здаецца, што і зьмены ў крымінальнае заканадаўства, і заявы Шуневіча пра новыя справы ў першую чаргу накіраваны на тое, каб запалохаць удзельнікаў вайны, каб яны і ня думалі вяртацца ў Беларусь. І калі зыходзіць з гэтай лёгікі ўлады, то вядомая скандальная гісторыя з баевіком Іванам Яравым тлумачыцца без усялякай кансьпіралёгіі — канешне, для ўладаў прасьцей каб ён зьехаў і загінуў на Данбасе, чым арыштоўваць яго тут і судзіць.
А як вы думаеце, калегі, ці будуць улады аднолькава жорстка караць беларусаў, якія ваявалі на баку Ўкраіны і на баку сэпаратыстаў? І чаму ўлады актывізаваліся па гэтым напрамку менавіта цяпер?
Максімюк: Калі ўжо ўлады наважыліся прыняць такі закон, яны якраз і павінны караць і адных, і другіх, каб паказаць, што закон гэты яны выконваюць дакладна, тым больш што Беларусь пазыцыянуе сябе менавіта як міратворца у гэтым канфлікце. І зрабіць некалькі такіх судовых працэсаў зь людзьмі, якія ваявалі за сэпаратыстаў і за Ўкраіну — гэта паказаць, што Беларусь не падтрымлівае гэты канфлікт і сапраўды хоча вырашыць яго мірным шляхам. Тут Беларусь назьбірала б сабе кучу прыхільнасьцяў, прынамсі ў вачах міжнароднай супольнасьці. Але ясная справа, што найлепш было б, каб менавіта ўдзельнікі ваенных дзеяньняў ва Ўкраіне не вярталіся ў Беларусь, каб гэты закон увогуле ня трэба было выкарыстоўваць, бо адна справа закон, другая — маральныя аспэкт яго дзеяньня. З пункту гледжаньня сучаснага беларускага заканадаўства, Тадэвуша Касьцюшку, нацыянальнага героя Польшчы і ЗША, трэба было б лічыць злачынцам, паколькі ён нікога не пытаўся і браў удзел у змаганьні за свабоду Амэрыкі ад Вялікай Брытаніі. Так што гэты закон ніяк не пахісьне маральнай пазыцыі людзей, якія зьяжджаюць ваяваць ці за Ўкраіну, ці за «рускій мір» і тыя псэўдарэспублікі. З другога боку, я разумею, чаму ўлады ўвялі такі закон. Ня варта заахвочваць людзей, каб яны набывалі навыкі ваенных дзеяньняў па-за дзяржаўным кантролем. Закон — гэта спроба прадухіліць украінскі сцэнар у Беларусі.
Глод: Адразу адзначу, што тут Ігар вельмі дарэчы ўжывае слова «ўлады», а ня слова «суды». Бо суды ў Беларусі, як і ў любой таталітарнай дзяржаве, выносяць прысуды па загадзе «зьверху». Таму можна паразважаць, які гэта будзе загад.
Адзін загад Лукашэнка ўжо даў: «Нашае стаўленьне да так званых ваякаў, што з таго або іншага боку ваявалі, вы ведаеце. Таму разьбірайцеся зь міліцыяй і КДБ — ніякіх баевікоў у краіне быць не павінна». І праваахоўнікі распачалі актыўныя пошукі такіх асобаў. Першыя справы ўжо пайшлі ў суд. А вось такога самага гучнага загаду судзьдзям яшчэ не было.
Але лёгіка дыктуе, што стаўленьне да ўдзельнікаў украінскіх падзеяў павінна быць аднолькавым незалежна ад таго, на якім баку яны ваююць. Гэта найлепей упісваецца ў канцэпцыю міратворцы і нэўтральнага наглядальніка за імі. А менавіта такую ролю абралі для сябе беларускія ўлады. І гэта прынесла ім надзвычай высокія дывідэнды. Зь неўязных, уключаючы самога Аляксандра Лукашэнку, зьнялі санкцыі. У Менск зачасьцілі дыпляматы з эўрапейскіх краін і чыноўнікі са шматлікіх міжнародных арганізацыяў. Зьявіліся спадзяваньні на крэдыт МВФ, які даецца на значна лепшых умовах, чым крэдыты з Расеі ці Кітаю. Так што адыходзіць ад нібыта нэўтральнай пазыцыі уладам беларускім няма сэнсу.
Да таго ж за зброю ўладам выгадна караць абодва бакі — і прыхільнікаў украінскай дзяржавы, і сэпаратыстаў. І зразумела чаму. Калі гэтага не рабіць, то ў адных зьявіцца спакуса ўжыць зброю ў Беларусі на карысьць дэмакратыі, у другіх — на карысьць «русского міра».
Другое пытаньне: чаму ўлады актывізаваліся па гэтым напрамку менавіта цяпер? Я тут бы ўдакладніў, што іх актыўнасьць праявілася яшчэ раней. Яе праявы бачныя былі і калі пачалі мяняць заканадаўства, і калі пачалі рыхтаваць да гэтага грамадзкасьць. Пры ўсёй паслухмянасьці дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў патрэбны быў час на парлямэнцкія працэдуры. Спачатку трэба было іх падрыхтаваць, пасьля правесьці праз адпаведную камісію, затым уключыць у парадак дня сэсіі, нарэшце прагаласаваць. Дый дзейнічаць зьмены пачалі не адразу пасьля галасаваньня. Так што тут усё ідзе адно за адным.
Я згодны зь Ігарам, што пры жаданьні ўлады маглі запусьціць увесь гэты мэханізм і раней. Але, падобна, што і яны прыглядаліся, як гэта лепей зрабіць і калі даць старт працэсу.
