Як маляўніча часам выглядае беларуская зіма, калі няма зімы. Прабачце за таўталёгію. Соннае набрынялае неба навісае над пакрытай парэшткамі бруднага сьнегу зямлёй. Да гэтай карціны варта дадаць яшчэ від калгаснай вуліцы з шэрагам бэтонных мёртвых дамоў, з чорнымі байніцамі былых вокнаў. З-за далягляду тырчыць іржавая воданапорная вежа. На брудны бэтонны аўтобусны прыпынак пазірае бюст Міхаіла Фрунзэ. За бюстам рэвалюцыянэра стаіць даўно ня белены і аблезлы Дом культуры.
Каб пэйзаж беларускай стабільнасьці атрымаўся поўны, трэба яшчэ дадаць некалькі жанчын, якія стомлена ідуць з фэрмы. Парушаюць гэтую карціну толькі гукі старадаўняй песьні, што даносяцца з Дома культуры. Там сабралася група немаладых спадарынь і пара пажылых спадароў на рэпэтыцыю. Гэта фальклёрны калектыў «Купалінка». Створаны ў далёкім 89-м годзе дырэктаркай Дома культуры Надзеяй Вайцюль. Дырэктаркай вельмі рэдкай. Бо дамоў культуры ў нас шмат, але далёка ня ў кожным працуюць людзі, апантаныя пошукам і захаваньнем сьпеўнай спадчыны свайго рэгіёна.
— Мы хадзілі і ходзім у экспэдыцыі. Нас заўжды гасьцінна сустракаюць. Бачылі б вы іхныя вочы! Вочы носьбітаў тагачаснай культуры. Яны жывуць гэтай песьняй. Я гэта ўсё ўбірала ў сябе з маленства. Я яшчэ засьпела той час, калі сярпом жалі. Памятаю, як вянок рабілі з каласоў. Памятаю, як каза да мяне на каляды ў хату прыйшла. Я так перапужалася, што маці мяне адпойвала пасьля. Але гэтыя абрады былі.
Пані Надзея, кабета жвавая, усьмешлівая, з агнём у вачах і, што рэдкасьць, з самаіроніяй. Яна магла па сканчэньні Інстытуту культуры застацца ў сталіцы. Але не засталася.
— Мне ў Мінску было цесна. Ляцела на свабоду. У Мінску душна, цесна. Больш за тое. Гаспадыня мая мінская, у якой я жыла, гатовая была хату на мяне адпісаць. Я — «Не! Я павінна ехаць на вёску! Я там нарадзілася!» Вы калі-небудзь сустракалі такіх людзей? Я шкадавала пасьля, але дзеля дзяцей. Думаю — якая ж я дурная. Цяпер дзеці блукаюць, ні кватэры, нічога няма.
Калі дыскатэк няма з прычыны адсутнасьці моладзі. Калі кіна няма, бо і глядзельная заля не ацяпляецца, і любое кіно цяпер ёсьць у сеціве. Тады сельскі клюб становіцца самым сапраўдным клюбам. Клюбам людзей, якім ёсьць ня толькі што засьпяваць, але і што ўспомніць. Эвэліна, Марыя і Раіса ўспомнілі паваенную калектывізацыю. І як не хацелі былыя гаспадары аддаваць хлеб саветам.
— «Саветам хлеба не дадзём!» Так казалі нашы людзі ў сорак дзявятым годзе. Калгасы тады стваралі. Адна баба сноп жыта скрала, дык ёй далі восем гадоў турмы.
— Усё паадбіралі. Адны працадні пустыя засталіся.
— Але мяне заўжды дзівіла, што за гэтыя нішчымныя працадні людзі працавалі, як на сябе.
— Бо так былі прывучаныя.
— І за гэтыя працадні давалі зерня. Бо людзям трэба ж было нешта есьці.
— І прывыкшы былі працаваць.
Гаварыць з жанчынамі, якія вяртаюцца з фэрмы, вельмі цяжка. Адна празь сьлёзы мне паведаміла, што грошай іх сям’я ня бачыць зь лістапада. А ў калгасе працуе ўся сям’я. І муж, і двое дарослых дзяцей.
«Дык навошта вы там працуеце забясплатна?» — спытаў я.
«Каб да пэнсіі дапрацаваць», — адказала кабета і пайшла.
Гэта нават не пяцідзясяты год з пустымі працаднямі. Сёньня людзі гатовыя працаваць бясплатна. Каб некалі атрымаць пэнсію! Але вернемся зь няўтульнай вуліцы ў Дом культуры.
— Вунь у нас жывёлагадоўчы комплекс недабудавалі. Лукашэнка вінаваты? Пабудавалі помнік на вякі.
— Асвоілі грошы. Лепей казаць — прысвоілі.
— Навязалі нам налогі і на рукі, і на ногі. Увядуць яшчэ налог і на то, што паміж ног.
— Тым, хто працуе толькі ў калгасе, выжыць вельмі цяжка.
— Калі няма бацькоў-пэнсіянэраў.
— Зарплату даюць то мясам, то мукой. А за газ, за электрычнасьць чым заплаціць?
— А калі яшчэ дзеці вучацца!
— Ёсьць ужо такія сем’і, дзе няма нават бульбы паесьці.
Не, гэта ня клюб пажылых людзей. Гэта нейкі ротары-клюб. Клюб заможных людзей. Багатыроў па мясцовых мерках. Бо тут толькі пэнсіянэры — шчасьлівыя ўладальнікі сапраўдных грошай! А колькі гэтыя працаўнікі пагублялі ў дэвальвацыю 90-х! Марыя страціла 17 тысяч рублёў.
— Зьбірала ўсё жыцьцё. А купіла толькі цёплыя боты сыну. Так Бог даець.
— А мой дзядзька ўсё жыцьцё яблыкі вазіў у Ленінград прадаваў. Прыйшоў на пошту пасьля дэнамінацыі. Замест дзевяноста трох тысяч — дзевяць тысяч трыста. Купіў на іх гарэлкі, хоць ніколі да гэтага ня піў. І заснуў. Спаў цэлы дзень на вуліцы. Прачнуўся бяз грошай. Казаў: «Во які я быў дурань. Хай бы я ўсім вам, пляменьнікам, купіў бы па „Волзе“. Дык ведаў бы, што некаму прыгаджуся. А каму я цяпер трэба?»
— А цяпер што? Адну пэнсію на рукі, другую на кніжку. Па два, па тры мільёны.
Думаць пра тое, што будзе, калі і гэтыя мільёны ператворацца ў нішто, ня хочацца нікому. А вось як колішнія шматкватэрныя дамы з усімі выгодамі ператварыліся ў прывіды, мне жывапісала пані Надзея.
— Была ў вёсцы сталоўка з шыкоўнай заляю на сто чалавек. Вясельлі там гулялі. Пральня была. Бабы самі нічога ня мылі. Усё ў пральню насілі. У хатах была цяплынь, бо цэнтральнае ацяпленьне было. А пасьля ня стала грошай на цэнтральнае ацяпленьне. Разбурылася прачка. Няма каму стала абсталяваньне рамантаваць. Закрылася сталоўка. Пасьля адключылі цэнтральнае ацяпленьне. Сталі рабіць пячное ў гэтых кватэрах. Прабівалі столь. Дах там пакацісты. Ён стаў працякаць. Працоўныя месцы паступова скарачаліся. Людзі сталі выяжджаць. І выяжджалі. Так гэта ўсё і разбурылася.
Ад колішняга багацьця застаўся толькі клюб. Перайменаваны ў Дом фальклёру. Але пакуль стаіць гэты будынак, пакуль у ім працуе Надзея Вайцюль, пакуль ёсьць каму сьпяваць, не такім безнадзейным здаецца сёньняшні дзень.
