Чаму сёлета збор подпісаў за прэтэндэнтаў на прэзыдэнцкую пасаду ідзе значна больш млява, чым ў 2006 і 2010 гадах? Што лепш для прэтэндэнтаў: гаварыць пра праблемы, якія турбуюць грамадзтва, ці прасоўваць свой парадак дня? Якая тэма, праблема застанецца ад выбараў 2015 году?
Над гэтымі пытаньнямі ў Праскім акцэнце разважаюць: філёзаф Валянцін Акудовіч, шэф-рэдактар газэты «Наша ніва» Андрэй Дынько і пісьменьнік, публіцыст Віктар Марціновіч.
Прапануем вашай увазе тэкст перадачы ў скароце
Дракахруст: У Беларусі ўжо тыдзень ідзе збор подпісаў за прэтэндэнтаў на прэзыдэнцкую пасаду. Вынікі гэтага этапу варта параўнаць з адпаведнымі вынікамі падчас папярэдніх кампаніяў.
У 2006 годзе за Мілінкевіча, паводле яго штабу, за першы тыдзень сабралі 25 тысячаў подпісаў, за Казуліна — столькі ж, у 2010 годзе, паводле штабу Някляева, за яго за першы тыдзень кампаніі сабралі 40 тысячаў подпісаў, за Рымашэўскага — 30 тысячаў, за Саньнікава — 20 тысячаў.
Сёлетнія дадзеныя першага тыдня: за Лябедзьку — 10 тысячаў, за Караткевіч — 10 тысячаў, за Калякіна — 6 тысячаў.
Як бачым, у разы менш, чым падчас папярэдніх кампаніяў. Чаму? Справа ў арганізацыйных і фінансавых умовах правядзеньня гэтага этапу кампаніі, у большай праўдзівасьці штабоў прэтэндэнтаў, у тым, што лета — шмат людзей у адпачынку, на лецішчах? Ці справа ў народных настроях? Калі ў апошнім, то якія гэтыя настроі?
На такое абы-што і клінічны дабрадзей пашкадуе грошай
Акудовіч: Навонкі выглядае, што перадусім справа ў грошах. І калі статыстыка паказвае, што сёлета за першы тыдзень подпісаў сабралі радыкальна меней, чым на папярэдніх выбарах, дык гэта сьведчыць толькі пра адно: дабрадзеі апазыцыі амаль не далі ёй грошай.
Але чаму так сталася? І вось тут на першы плян выходзіць тое, што вы, Юры, абазвалі «народнымі настроямі».
Дакладней, іх адсутнасьць. Бо асабліва ня бачна ніякіх «народных настрояў». І нават звычайна актыўная частка беларускага грамадзтва ня толькі адсланілася ад выбарных працэсаў, а як бы нават іх гідзіцца. Зразумела, на такое абы-што і клінічны дабрадзей пашкадуе грошай.
Далей лягічна просіцца яшчэ адно пытаньне. А з чаго гэта «народныя настроі» гэтак зьніякавелі? Падставаў, натуральна, безьліч. Але калі зусім коратка, дык справа ў тым, што беларуская ўлада, за доўгія гады барацьбы за ўладу, нарэшце да астачы здыскрэдытавала інстытут прэзыдэнцкіх выбараў. Таму ўжо сёньня яна па сутнасьці сама зьбірае подпісы выбарнікаў за сваіх як бы палітычных апанэнтаў. У тым сэнсе, што заплюшчвае вочы на тое, як яны ня столькі зьбіраюцца, колькі проста ўпісваюцца ў блянкі.
Мы зараз зьяўляемся сьведкамі працягу кампаніі 2010 году, яна да нас вярнулася
Марціновіч: Мы зараз зьяўляемся сьведкамі працягу кампаніі 2010 году, яна да нас вярнулася. Зараз да Лябедзькі ўзьнікае больш пытаньняў наконт таго, чаму ў 2010 годзе вызвалілі Раманчука, і як гэта паўплывала на вызваленьні Лябедзькі, а не пра цяперашнюю выбарчую праграму старшыні АГП.
У 2010 годзе краіна перажыла вельмі глыбокую траўму. 5 гадоў мы пра гэта маўчалі, зараз гэтая траўма ізноў выйшла на паверхню.
Дракахруст: А падобныя пытаньні да Лябедзькі — яны ад беларускага грамадзтва ў цэлым ці ад невялікіх групаў, ад людзей, асабіста пакрыўджаных на Лябедзьку ці Раманчука?
Мы назіраем зьнікненьне палітычнага як такога
Марціновіч: Усе, хто быў так ці інакш заангажаваны ў выбары 2010 году, перажылі гэтую траўму. Я не кажу, што Лябедзька ў нечым вінаваты. Я пра тое, што з тымі выбарамі яшчэ ня ўсё зразумела.
Гэтыя выбары я б параўнаў з сытуацыяй у Саюзе пісьменьнікаў БССР у лістападзе 1937 году.
Мы назіраем зьнікненьне палітычнага як такога. Днямі я быў у кампаніі інтэлектуалаў, дык размова там ішла пра ўражаньні ад наведваньня бару «Маямі», дзе наведнікаў абслугоўваюць дзяўчаты ў бікіні.
Гэта прыкмета траўмы, прыкметы ампутаваньня палітычнага, што грамадзтва разважае пра рэстарацыі ў разгар працэсу, які, па ідэі, павінен вызначыць яго лёс на наступныя 5 гадоў.
Гэтыя выбары я б параўнаў з сытуацыяй у Саюзе пісьменьнікаў БССР у лістападзе 1937 году. У кастрычніку былі расстраляныя прынамсі сто пісьменьнікаў. І вось тыя, хто застаўся жывыя, сабраліся, Купала выступае, але яны ўсе з усіх сілаў спрабуюць ня ўзгадваць пра тое, што адбылося — пра забітых і зьняволеных сяброў і калегаў.
Вось гэтай атмасфэрай і тлумачыцца тое, што подпісаў няшмат.
Ніхто ня верыць у тое, што гэтымі выбарамі можна нешта памяняць
Дынько: Па-мойму, ўсё проста — ніхто ня верыць у зьмены, ніхто ня верыць у тое, што гэтымі выбарамі можна нешта памяняць. Калі няма надзеі, то няма і ніякіх іншых падставаў удзельнічаць.
Дракахруст: На думку некаторых, выбараў у Беларусі няма, часам гэта гавораць і самі апазыцыйныя прэтэндэнты. Але паводзяць сябе так, нібыта і ёсьць.
Анатоль Лябедзька рэклямуе праграму «Мільён новых працоўных месцаў», і ён, і Тацяна Караткевіч, і Сяргей Калякін робяць акцэнт на сацыяльна-эканамічных праблемах. У краіне крызіс, эканамічны стан хвалюе людзей, палітыкі і гавораць пра тое, што хвалюе большасьць. А навошта, калі выбараў усё роўна няма?
Прыхільнікі вылучэньня Міколы Статкевіча кажуць, што трэба гаварыць пра палітвязьняў. Удзельнік нашай перадачы Андрэй Дынько мяркуе, што варта было б паставіць у цэнтар эўрапейскі выбар Беларусі. Можна сказаць — дык людзям гэта ня першасна. Але калі Марцін Лютэр Кінг змагаўся за расавае роўнапраўе ў ЗША, гэтая ідэя была ня надта папулярнай там, мякка кажучы. Але ён за яе змагаўся. Праўда, не разьлічваў на гэтым выйграць выбары.
Дык ва ўмовах сучаснай Беларусі, ва ўмовах «выбараў-нявыбараў», якая лінія вам падаецца больш плённай: гаварыць пра праблемы, якія турбуюць грамадзтва, ці прасоўваць свой парадак дня?
Я не прымаю тэзу лукашэнкаўцаў, што Беларусь павінная быць аўтарытарнай, каб яе не захапіла Расея
Дынько: Трэба гаварыць пра праблемы, якія турбуюць большасьць. Але трэба таксама гаварыць аб прычынах гэтых праблемаў і аб тым, як іх можна вырашыць стратэгічна. Няма сэнсу ўдзельнічаць у гэтай кампаніі ў якасьці спарынг-партнэраў аўтарытарнага кіраўніка дзяржавы. Гэта прывядзе толькі да ўзмацненьня рэпрэсіяў і да дэзарыентацыі ў грамадзтве.
Навязваецца падыход, што. маўляў, вы павінны ўдзельнічаць у выбарах, але, па-першае, не крытыкаваць Лукашэнку, а, па-другое, не пераводзіць гаворку ў плашчыню па-за лукашэнкаўскім дыскурсам. Лукашэнка будзе гаварыць — я пабудую дарогі, школы і шпіталі, апазыцыі прапануецца гаварыць тое самае.
Лукашэнкаўцы трансьлююць пасланьне, паводле якога зараз, калі ёсьць пагроза ўмяшаньня Расеі ва ўнутраныя справы Беларусі, нават захопу Беларусі, краіне патрэбны моцны легітымны лідэр, каб не даваць Маскве ніякай нагоды для ўмяшаньня.
На мой погляд, гэта памылковае пасланьне, краіна павінна ісьці наперад і павінна быць пазытыўная альтэрнатыва гэтаму. Трэба гаварыць і пра эўрапейскі выбар ў тым ліку, і пра стан беларускай эканомікі.
У выбарах ёсьць сэнс, калі гэта барацьба ідэяў, калі адбываецца рэальная канкурэнцыя. Я не прымаю тэзу лукашэнкаўцаў, што Беларусь павінная быць аўтарытарнай, каб яе не захапіла Расея. Беларусь павінна асьцярожна, але ўвесь час рухацца ў бок эўрапейскіх стандартаў. І толькі гэта можа гарантаваць нашую незалежнасьць.
Падтрымаўшы Статкевіча, мы б насуперак палітычнаму календару ўлады намалявалі свой — этычны
Акудовіч: У эфіры радыё «Свабода» я ўжо неяк казаў, што ўсё зьвязанае зь цяперашнімі выбарамі ёсьць абразай чалавечай годнасьці. Таму ў гэтай сытуацыі адзінае, як мне думаецца, што можна было б зрабіць, дык гэта паспрабаваць супрацьпаставіць палітычнай брыдоце ўлады этычны імпэратаў. Прасьцей кажучы, згуртавацца вакол маральна знакавай сёньня фігуры Міколы Статкевіча.
Вядома, пра Статкевіча і безь мяне шмат хто казаў і нават была створаная досыць прэзентатыўная ініцыятыўная група. Толькі, як мне ўяўляецца, бальшыня тых, хто падтрымлівае Статкевіча, мае на ўвазе праз вызваленьне з турмы вярнуць яго ў палітычнае поле, а значыць банальна далучыць да ўсёй гэтай каляўладнай выбарчай гідоты.
Мне ж бачылася цалкам іншае, а менавіта, магчымасьць стаць побач зь Міколам Статкевічам і сьпіной да ўсяго таго, што ўлада называе выбарамі. Тым самым, насуперак палітычнаму календару ўлады, мы б намалявалі свой — этычны, дзе ў валошкавы колер быў бы пафарбаваны дзень рэвалюцыі годнасьці.
Добра разумею, што ўсе гэтыя мае словы толькі патасная рыторыка. І нічога такога не будзе. Бо каб у мностве стаць сьпіной да паноўнай улады, патрэбнае вострае пачуцьцё уласнай годнасьці. А беларусам яго катастрафічна бракуе. Амаль усім нам яго моцна бракуе.
Пытаньне, якое лунае ў паветры — што будзе пасьля Лукашэнкі?
Марціновіч: Наконт абодвух падыходаў, пра якія вы, Юры, кажаце, ёсьць пытаньне — а навошта? Калі ты слухаеш, чаго хочуць людзі, і ім прапануеш вырашэньне гэтых праблемаў — а навошта? Калі галасы ня лічацца, гэта не дадасьць табе папулярнасьці, ты ўсё роўна не пераможаш. Калі ты прасоўваеш свой парадак дня і прапагандуеш эўрапейскія каштоўнасьці, дык ізноў жа — а навошта, калі гэтыя каштоўнасьці нецікавыя нікому, калі ты замыкаесься ў гета.
Насамрэч ніхто з дасьведчаных, даволі вопытных удзельнікаў гэтай кампаніі ня робіць ані першага, ані другога. Робіцца нешта трэцяе.
Гэта абумоўлена пытаньнем, якое лунае ў паветры — што будзе пасьля Лукашэнкі?
Ён калі-небудзь сыдзе. Я маю на ўвазе не рэвалюцыю, а тое, што чалавек — істота канечная.
Мне здаецца, што і Лябедзька, і Караткевіч, і Калякін спрабуюць укапаць «слупок» з гледзішча гэтай пэрспэктывы. Каб у час, калі Лукашэнка сыдзе, сказаць — а ў 2015 годзе я тут стаяў ці стаяла, я тое і тое гаварыў ці гаварыла.
На мой погляд, гэта ня вельмі мэтазгодна. Пасьля сыходу Лукашэнкі будуць прапанаваныя схемы, у якіх грамадзянская актыўнасьць і назапашаны сымбалічны капітал улічвацца ня будуць. Будзе клясычная намэнклятурная схема перадачы ўлады. І ніхто ня будзе памятаць, што там у 2015 годзе казалі Караткевіч, Калякін, Лябедзька і Гайдукевіч.
На арэну выйдуць зусім іншыя людзі.
Дракахруст: У свой час палітоляг Юры Чавусаў выказаў цікавую думку — што кожныя прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі ў ХХІ стагодзьдзі прыносілі нейкую ідэю, тэму, якая потым рабіла ўплыў на палітычны працэс. На выбарах 2001 году такой тэмай былі зьніклыя — і палітычных зьнікненьняў з тае пары больш не было. Мілінкевіч на выбарах 2006 году адстойваў эўрапейскі выбар Беларусі — ў 2008 годзе афіцыйны Менск пайшоў на пацяпленьне стасункаў з Эўропай.
Выбары 2010 году спарадзілі тэму палітвязьняў — адну з галоўных у палітычным працэсе апошніх гадоў. Калі пагадзіцца з такім падыходам, якой, на ваш погляд, будзе такая ідэя, тэма выбараў 2015 году?
Выбары маглі б спарадзіць сюжэт нацыянальнага адзінства
Дынько: Выбары маглі б (і я спадзяюся, што яшчэ і змогуць) спарадзіць сюжэт нацыянальнага адзінства, кампрамісу ў базавых пытаньнях паміж праэўрапейскай і праэўразійскай часткамі беларускага грамадзтва. Нацыянальнае адзінства ўзьнікае тады, калі ўзьнікае пагроза нацыянальнай незалежнасьці. Калі мы выйдзем з гэтых выбараў з намёткамі такога адзінства, гэта будзе добра.
Дракахруст: А як паміж гэтымі групамі можа быць адзінства, калі ў іх абсалютна супрацьлеглыя ўяўленьні пра тыя самыя пагрозы нацыянальнай незалежнасьці. У межах адзінства, пра якое вы, Андрэй, гаворыце, эўразійцы мусяць супрацьстаяць свайму сябру — Расеі?
Дынько: Гадоў 15 таму грамадзтва было вельмі палярызаванае ў пытаньні незалежнасьці. Нехта быў за аднаўленьне СССР, нехта быў катэгарычна супраць. Але ішоў час, гэтыя элемэнты неяк прыціраліся і ўзьнік пэўны кансэнсус адносна незалежнасьці. Важна, каб гэты кансэнсус зараз пашырыўся, распаўсюдзіўся на сфэру, скажам, грамадзянскіх правоў.
Магчымая спадчына выбараў — стасункі з Расеяй і стан эканомікі
Марціновіч: Па маім адчуваньні, беларуская ўлада ніколі не прапаноўвала ніякай стратэгіі з вылучэньнем каштоўнасных арыентыраў. Зараз мы бачым, як горадзе плякаты з надпісамі «За Беларусь» мяняюцца на плякаты з цытатамі зь дзяржаўнага гімну «Сэрцам адданыя роднай зямлі».
Гэта тыповы тактычны падыход — ты нешта гаворыш, а потым глядзіш, як гэтае нешта ўспрымаецца.
У цяперашняй сытуацыі варта адзначыць два складнікі, якія могуць стаць спадчынай выбараў. Першае — гэта стасункі з Расеяй. Які вір эмоцыяў на форумах onliner.by ( яго, а ня «Нашай нівы») выклікаюць паведамленьні пра машыны з расейскімі нумарамі, аблітыя фарбай, ці пра бойку з расейскім кіроўцам. Гэта паказвае, што тэма Расеі — гэта тэма №1.
Тэма №2 стане больш відавочнай напрыканцы кастрычніка — гэта сытуацыя ў эканоміцы. Зразумела, што курс абрынецца. Зараз на шмат якіх прадпрыемстввах адбываюцца страйкі, пра якія ня ведаюць СМІ. Прыкладна пятая частка краіны стаіць, чакаючы гэтых выбараў. Гэта ўсё пасьля выбараў выплюхне на паверхню.
Гэта будуць самыя ніякія выбары за ўвесь час кіраваньня краінай Аляксандрам Лукашэнкам
Акудовіч: Папярэднія выбары застануцца ў памяці дзякуючы ня ўладзе, а апазыцыі. У 2006 годзе — гэта Плошча з намётавым мястэчкам. Менавіта яна, а не самыя выбары, скаланула сытуацыю. У яшчэ большай ступені гэта тычыцца мінулых выбараў 2010 году. Таксама Плошча, але больш драматычная, з брутальным, нават па мерках нашай улады, разгонам і зьбіцьцём вялікай масы народу і з самым выхадам на вуліцу гэтых дзясяткаў тысячаў людзей. Гэта было фантастычна.
А бяз гэтага ніхто б і не ўзгадаў, якія там лёзунгі былі ў 2006 ці ў 2010 годзе.
Зважаючы на тое, што апазыцыя зараз ніякая, што ў палітычны каляндар улады яна няздольная прапанаваць нічога яскравага, авантурнага, а тым больш крэатыўнага, выглядае, што гэта будуць самыя ніякія выбары за увесь час кіраваньня краінай Аляксандрам Лукашэнкам. Менавіта гэтай ніякавасьцю яны будуць адметныя. І тым, што іх, апошнія па часе, забудуць першымі.
