Што стала зь беларускамоўным навучаньнем у школах за 20 гадоў пасьля рэфэрэндуму? Ці падрыхтаваныя маладыя настаўнікі для працы ў школах зь беларускай мовай навучаньня? Як засвойваюць прадметы па-беларуску вучні беларускамоўных, пераважна сельскіх, школ? На гэтыя пытаньні адказваюць выпускнікі Магілёўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Куляшова. Яго ў свой час скончыў Аляксандар Лукашэнка, які ў 1995 годзе ініцыяваў правядзеньне моўнага рэфэрэндуму.
Аляксей Карпенка скончыў гістфак унівэрсытэту імя Куляшова. Малады настаўнік адзначае, што цягам пяці гадоў навучаньня ў ВНУ выкладчыкі не нацэльвалі студэнтаў, што тыя мусяць валодаць дзьвюма дзяржаўнымі ў Беларусі мовамі. Сам жа Аляксей кажа, што як паступаў ва ўнівэрсытэт, то гаварыў і на беларускай, і на расейскай мовах.
«На гэтым ніхто не засяроджваў увагі. У нас быў спэцкурс „Беларуская прафэсійная лексыка“, і гэта ўсё, — заўважае суразмоўнік. — Тут нічога, акрамя самаадукацыі, не дапаможа. Мне наагул падаецца, што моўнае пытаньне саміх студэнтаў мала турбуе. Яны ідуць ва ўнівэрсытэт пераважна па дыплём. А далей усё залежыць ад культуры чалавека. Ці паважае ён мову, ці ўспрымае яе. Іншае пытаньне, што ў вёсках самі дзеці не заўжды разумеюць беларускую літаратурную мову».
Ігар Нікіцін пасьля ўнівэрсытэту трапіў у сельскую беларускамоўную школу. Прызнаецца, што ў жыцьці гаворыць больш на расейскай мове. Таксама адзначае, што ва ўнівэрсытэце нацэленасьці ў падрыхтоўцы настаўніка на дзьвюхмоўе не было.
«На жаль, на гэтае пытаньне ўвагі ва ўнівэрсытэце ніхто не зьвяртаў. Ніводнага слова не было сказана на гэты конт. Мала таго, з той практыкай, што гісторыя Беларусі можа выкладацца на якой-небудзь іншай мове, акрамя беларускай, я сутыкнуўся ва ўнівэрсытэце. Належнай увагі таму, што родная гісторыя павінна выкладацца на беларускай мове, не было. Наагул, на маю думку, на беларускай мове павінна выкладацца ня толькі гісторыя, але і ўсе прадметы гуманітарнага цыклю. Мяркую, што на першым этапе гэта будзе ўспрымацца нэгатыўна».
Ігар заўважае, што загадзя вывучыў абстаноўку, у якой яму давялося пасьля ўнівэрсытэту працаваць, таму яго не зьдзівіла, што беларускай мовай школьнікі валодаюць на невысокім узроўні.
«Я быў гатовы да таго, што дзеці не заўжды будуць разумець і вітаць тое, што выкладаньне матэрыялу ідзе на беларускай мове. Даводзілася тлумачыць матэрыял часткова на расейскай мове, часткова на трасянцы. Іншым разам даводзілася тлумачыць: чаму гісторыю важна вывучаць на беларускай мове, і чаму беларуская мова наагул неабходная, і чаму мы яе павінны ведаць. Я зрабіў выснову, што праблемы такія праз тое, што ў сем’ях усё гэта занядбана, таму дзеці не разумеюць і не прымаюць беларускай мовы. Адміністрацыя школы, да яе гонару, дужа адказна падыходзіла да вывучэньня прадметаў на беларускай мове», — выказваецца Ігар Нікіцін.
Складанасьці ў засваеньні матэрыялу на беларускай мове сельскімі школьнікамі адзначае і Ганна Леўшукова. Яна сьвядома абрала працу ў вясковай школе. Працуе ў адной зь іх блізу году.
«Мне не складана выкладаць на беларускай мове, — адзначае дзяўчына. — А вось у дзетак праблемы з разуменьнем матэрыялу ёсьць. Асабліва гэта тычыцца геаграфіі. Дзеткам складана запомніць асабліва замежныя назвы, ды яшчэ якія па-беларуску гучаць. Так, яны разумеюць нібыта ўсё, аднак гаварыць у іх на беларускай мове не атрымліваецца. Калі яны забыліся слова з падручніка, то сваё слова яны баяцца ўставіць. Практыкі маўленьня ў іх няма, і слоўнікавы запас замалы».
«Нас ніхто не папярэджваў, на якой мове нам давядзецца выкладаць прадметы, — працягвае аповед Ганна. — Калі я вучылася ва ўнівэрсытэце, я ня думала, што мне давядзецца весьці ўрокі на беларускай мове. Свае веды мовы я атрымлівала па асабістым жаданьні.
Дзякуючы ўрокам гісторыі ды геаграфіі Беларусі я і мела больш практыкі маўленьня. Калі будуць дадатковыя гадзіны для гэтых прадметаў, каб гаварыць па-беларуску, то гэта будзе дужа карысна. Аднак ёсьць настаўнікі, якія будуць супраць гэтага. Яны нават у беларускамоўных клясах выкладаюць прадметы па-расейску».
Ганна адзначае: ва ўнівэрсытэце ўсе прадметы выкладалі па-расейску.
«У нас, шчыра кажучы, на беларускай мове толькі беларуская мова і выкладалася. Усе астатнія прадметы выкладаліся на расейскай мове. Калі мы пыталіся, чаму выкладаюцца яны на расейскай мове, то нам адказвалі дужа проста: „У нас ёсьць студэнты-туркмэны. Ім расейскую складана зразумець, ня тое што беларускую“. Мой выпуск быў апошні, якому ў школе гісторыю Беларусі выкладалі на беларускай мове».
Яшчэ адзін малады настаўнік Аляксей Кірыенка кажа, што гатовы быў працаваць у сельскай школе, аднак не зусім быў падрыхтаваны да працы ў школе беларускамоўнай.
«Цяпер я працую ў беларускамоўнай школе, аднак, па-мойму, ад гэтага вялікага толку няма. Пераважная большасьць настаўнікаў гавораць па-расейску. Сто працэнтаў вучняў гавораць таксама па-расейску. Палова толькі настаўнікаў выкладаюць прадметы на беларускай мове, бо падручнікі ж па-беларуску. Ва ўнівэрсытэце ж толькі некаторыя выкладчыкі з уласнай ініцыятывы выкладалі курсы на беларускай мове».
«Адсутнасьць беларускамоўных ВНУ я наагул лічу праблемай, — працягвае Аляксей Кірыенка. — То бок людзей прымусова гоняць выкладаць у сельскую школу па разьмеркаваньні, але пры гэтым ня вучаць беларускай мове. Пры гэтым беларускамоўныя школы ёсьць. Пытаньне тады, адкуль браць спэцыялістаў для іх».
Суразмоўнік перакананы, што папулярызацыя беларускай мовы мае весьціся ў тым ліку і праз сыстэму адукацыі.
«Адукацыя, бадай, адзін з асноўных інструмэнтаў папулярызацыі беларускай мовы. Іначай як быць? — задаецца пытаньнем малады настаўнік. — Так, дзьвюхмоўе ў нас прысутнічае, але прапорцыі несувымерныя па ўжываньні беларускай і расейскай мовы. Усё гэта, безумоўна, можна выправіць. На гэта, зразумела, спатрэбяцца гады і дзесяцігодзьдзі. І паволі выкарыстаньне беларускай мовы стане нармальнай зьявай. Многія людзі загавораць на ёй, але дзеля гэтага патрэбная маштабная кампанія папулярызацыі беларускай мовы».
