Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Для чужых — герой, для сваіх — карнік


Бюст Суворава каля музэю ў Кобрыне
Бюст Суворава каля музэю ў Кобрыне

Менскія кадэты славяць Чачэнскую вайну

Днямі ў Магілёве праходзіў конкурс патрыятычнай песьні сярод кадэцкіх вучэльняў Беларусі «Чырвоныя гвазьдзікі», прымеркаваны да 70-годзьдзя перамогі ў Вялікай Айчынай вайне. Адзін з нумароў канкурсанты, навучэнцы Менскай абласной кадэцкай вучэльні імя Фрунзэ, прысьвяцілі падзеям найноўшай расейскай гісторыі — Чачэнскай вайне.

Камэнтар удзельніка пастаноўкі прагучаў у сюжэце рэгіянальных навін з Магілёўшчыны на канале Беларускага тэлебачаньня:

«Мы прадстаўляем нумар пра тое, як чалавека забіраюць на вайну ў Чачню. Хочам паказаць, наколькі сувора там было», — казаў кадэт у сюжэце.

На пытаньне Радыё Свабода, чаму менавіта такую тэму абралі для конкурсу, выканаўца абавязкаў дырэктара Менскай кадэцкай вучэльні адказала так:

«Каўкаская вайна — гэта выбар пэдагога-арганізатара, які рыхтаваў дзяцей да конкурсу. Дзецям таксама спадабалася гэтая тэма — пра Каўкаскую вайну»

Карэспандэнтка: «А якое дачыненьне гэта мае да Беларусі?»

«Гэта быў конкурс ваенна-патрыятычнай песьні, а не прысьвечаны Перамозе. Можа, таму нас і не ўключылі ў прызавыя месцы... Песьня вядомая, расейскай групы, мы проста яе перасьпявалі. Гэта ня аўтарская песьня».

Між тым нават у суседняй Расеі стаўленьне да вайны ў Чачні неадназначнае. Расейскае кіраўніцтва наагул пазьбягае ўжываць слова «вайна», гаворачы пра адносна нядаўнія падзеі на Паўночным Каўказе.

Чачэнская вайна, 1994-1996 гг
Чачэнская вайна, 1994-1996 гг

Як паставілася журы конкурсу да выбару менскіх кадэтаў?

Старшыня журы, дырэктар Магілёўскай абласной кадэцкай вучэльні падпалкоўнік Андрэй Балабанаў кажа, што ў выступленьнях канкурсантаў увага аддавалася найперш прафэсіяналізму выкананьня і мастацкаму вобразу, які ствараўся на сцэне. Палітычны складнік не абмяркоўваўся:

«Што значыць — вайна наша ці ня наша? Расейскі народ ад беларускага ніколі не аддзяляў і аддзяляць ня буду. Такой жа пазыцыі, наколькі я разумею, трымаецца і кіраўнік нашай дзяржавы», — адрэагаваў суразмоўца на заўвагу, што Чачэнская вайна ня мае ніякага дачыненьня да беларускай гісторыі.

«Ідэалаў у нас дастаткова — і беларускіх, і савецкіх. І вялікая Перамога, якой быў прысьвечаны наш конкурс песьні — яна кавалася не без удзелу ўсіх астатніх народаў вялікага Савецкага Саюзу. Песьні пра мужнасьць, абавязак, вайсковую доблесьць — яны заўжды патрыятычныя. Мы палітычных тэмаў не перасьледавалі. У нас у палажэньні дакладна агаворана, пра што павінны быць песьні — пра любоў да радзімы».

Дырэктар Магілёўскай абласной кадэцкай вучэльні прызнаецца, што цяперашняя моладзь блытаецца ў героях савецкай гісторыі. Спадар Балабанаў спасылаецца на ўласныя прыклады кантактаў з маладымі людзьмі на гэты конт:

«На мае пытаньні, хто такі Ленін, многія не маглі адказаць. Гаворачы пра герояў Вялікай Айчынай вайны, беларускага партызанскага руху, я чуў такія імёны, як Ота Юльевіч Шміт».

Пра ўзровень знаёмства будучых беларускіх вайскоўцаў зь беларушчынай Андрэй Анатолевіч выказваецца асьцярожна:

«Вывучаюць беларускую мову, беларускую літаратуру, творы беларускіх аўтараў, беларускі фальклёр, звычаі і гісторыю. Але наколькі ведаюць — гэта цяжка сказаць. Калі глядзець на адзнаку ў атэстаце ці ацэначнай ведамасьці, то гэта будзе адно, а калі вы хочаце сацыялягічнае дасьледаваньне, дык гэта будзе іншае».

«Што зроблена прымусовай русыфікацыяй, ніякай вайной ня зробіш»

Тое, што цяперашняя беларуская моладзь выхоўваецца на сумнеўных каштоўнасьцях і ідэалах, якія ў бальшыні сваёй ня маюць ніякага дачыненьня да беларускай культуры і гісторыі, — для вэтэрана Другой усясьветнай вайны, літаратара Фэлікса Шкірманкова не навіна. На ягоную думку, тое, што цяпер адбываецца ў Беларусі зь беларускай культурай, вядзе да бяспамяцтва. Фэлікс Уладзімеравіч згадвае нядаўнюю імпрэзу ў ягоным родным Слаўгарадзе, прымеркаваную да Году моладзі. На ёй, абураецца вэтэран, не прагучала ніводнага беларускага слова:

«Павінна гучаць беларуская мова — а хто і дзе яе чуў? Вось адсюль яно ўсё паходзіць. Калі загубіць мову, то зьнікне народ і ня будзе ў нас незалежнай дзяржавы. Адбіваецца гістарычная памяць у людзей, і яна ўжо амаль адбіта. Таму ў іх сёньня застаецца чарка, скварка ды іншамарка. І гэта падтрымліваецца. Цяпер зроблена ўсё так прымусовай русыфікацыяй, што ніякай вайной ня зробіш».

На думку Фэлікса Шкірманкова, у дзяржаўнай ідэалёгіі тэма Айчынай вайны паволі будзе адыходзіць, бо становіцца ўсё меней яе ўдзельнікаў. На яе месца ідэолягі адшукаюць іншую вайну.

«Калі ў першым акце вісіць стрэльба, то ў другім яна абавязкова стрэліць»

Культуроляг, выкладчык Беларускай акадэміі мастацтваў і ЭГУ Сяргей Харэўскі выказвае меркаваньне, што «званочкі ўжо трывожаць»:

Сяргей Харэўскі
Сяргей Харэўскі

«Калі дзіця ў піянэрлягеры ці на конкурсе скача з шашкай у нейкіх казацкіх, кубанскіх танцах і гуляецца ў аўганскую ці чачэнскую вайну, то гэта нават нейкім бокам цяжка прышпіліць да ваенна-патрыятычнага выхаваньня. Таму, я думаю, усё гэта схлыне. Але званочкі насамрэч вельмі трывожныя. Таму што вось гэтыя натужныя спробы прышпіліць нам нейкія расейскія штампы, схемы, уплішчыць нас, сіламоц зацягнуць нас у гэты „русский мир“ — яны радыкалізуюць усе бакі гэтага працэсу.

Калі замест таго, каб насіць букеты народным паэтам-клясыкам, езьдзяць кудысьці на „Лінію Сталіна“ бегаць у камуфляжы, гуляцца ў аўганскую вайну, гэта сьведчыць пра тое, што ідзе працэс разлому ў нашай грамадзянскай сьвядомасьці. Гэтая натужная, надрыўная мілітарызацыя дзіцячай і моладзевай сьвядомасьці ні да чога добрага не прывядзе. Галоўнае — яна не прывядзе да выніку, жаданага ідэолягамі, таму што 90% — абсалютна пацыфістычныя і касмапалітычныя, ім гэтыя ўсе гулькі нецікавыя. У іх нашмат больш цікавыя гульні з музыкай, танцамі, кіно, ІТ-тэхналёгіямі, а ня гэтыя скокі. І гэта азначае, што меншасьць, якую яны фармуюць — агрэсіўная, гатовая забіваць, — уступіць у кагнітыўны дысананс з грамадзтвам, якое да гэтага не гатовае і гэтага ня хоча. Мне шчыра шкада гэтых дзяцей, бо яны пад уплывам параноікаў, якія жывуць тэорыямі змовы, ворагаў, шпіёнаў. І гэта ненармальна ў ХХІ стагодзьдзі».

Культуроляг Сяргей Харэўскі кажа, што вось гэтая гатовасьць да вайны, бясконцыя мілітарысцкія гульні нагадваюць славутую цытату пра тэатар:

«Калі ў першым акце на сьцяне вісіць стрэльба, то ў другім акце яна абавязкова павінна стрэліць. І калі такая маса людзей гатовая сёньня да вайны, гатовыя ў ахвотку, у куражы гуляцца, непазьбежна надыдзе другі акт гэтай нашай беларускай драмы».

Якіх герояў ведае магілёўская моладзь?

У пантэоне герояў беларускай вайсковай славы не знайшлося месца ні Канстанціну Астроскаму, ні Кастусю Каліноўскаму, ні Тадэвушу Касьцюшку. Пра іх калі і згадвалі, дык толькі пасьля падказкі. Па-за ўвагаю засталіся славутыя імёны і беларускіх партызан часоў Другой усясьветнай вайны — да прыкладу, Васіля Каржа ці бацькі Міная.

Прадстаўнікі старэйшага пакаленьня шукалі сваіх герояў сярод байцоў Вялікай Айчыннай. Доўга перабіралі імёны, потым згаджаліся, што ўспомніць ня могуць. Адзін мужчына сталага веку ўсё ж прыгадаў траіх:

«Сяргей Грыцавец — двойчы герой Савецкага Саюзу. Зьбіў 42 самалёты. Герой Савецкага Саюзу Коўтун — ён чатыры тараны зьдзейсьніў у паветры і застаўся жывы. І яшчэ Гаравец — лётчык, таксама наш беларус. Зьбіў дзевяць самалётаў у адным баі. Гэта ўнікальны выпадак».

Удалося пагутарыць у Магілёве з гадаванкай аршанскага патрыятычнага клюбу «Русічы». Дзяўчына ў вайсковай уніформе зь цяльняшкай напаказ адразу назвала свайго героя:

«Маргелаў. Ён „баця“ паветрана-дэсантных войскаў. Ён родам зь Беларусі — з Магілёўскай вобласьці», — адрапартавала суразмоўніца.

Назвала дзяўчына як прыклад у ваенна-патрыятычным выхаваньні і кіраўніка сваёй патрыятычнай суполкі.

Бальшыня ж тых, з кім удалося пагутарыць, прызнаваліся, што ня ведаюць герояў, якія б маглі стаць прыкладам у ваенна-патрыятычным выхаваньні беларускай моладзі. Характэрны адказ:

«На гэтае пытаньне павінны адказваць гісторыкі і людзі, якія гэтай тэмай займаюцца. Я не магу даць адказ».

Толькі некалькі маладых чалавек з двух дзясяткаў прыгадалі Суворава ды Кутузава. Аднак, крыху падумаўшы, сказалі, што яны ня нашы героі.

«Сувораў нас вызваліў, а ад каго — ня ведаем...»

На Берасьцейшчыне ці не найбольш насычаны помнікамі расейскім дзеячам горад Кобрын.

Больш за ўсіх тут увекавечаны расейскі палкаводзец Аляксандар Сувораў, які атрымаў гэтае места за здушэньне антырасейскага паўстаньня Тадэвуша Касьцюшкі.

Ваенна-гістарычны музэй носіць імя Суворава
Ваенна-гістарычны музэй носіць імя Суворава

У Кобрыне ёсьць музэй-сядзіба Суворава, вайскова-гістарычны музэй імя Суворава, каля сядзібы — бюст Суворава, у цэнтры гораду — помнік Сувораву ў поўны рост. Кобрынскі парк, які калісьці, пры польскай уладзе, насіў імя паўстанца Рамуальда Траўгута, за савецкім часам перайменавалі таксама ў гонар Аляксандра Суворава. Вядома ж, у цэнтры Кобрына ёсьць і вуліца Суворава, і гатэль «Сувораў», а ў асартымэнце хлебакамбінату фігуруе хлеб «Сувораўскі».

Помнік Сувораву ў поўны рост у Кобрыне
Помнік Сувораву ў поўны рост у Кобрыне

Парк Суворава ў Кобрыне
Парк Суворава ў Кобрыне

Вуліца Суворава ў Кобрыне
Вуліца Суворава ў Кобрыне

Каля дзесяці гадоў таму некаторыя апантаныя шанавальнікі расейскага генэралісімуса выступілі з ініцыятывай збудаваць у Кобрыне храм-помнік Сувораву. Пасьля гучнага скандалу Беларускі экзархат распавёў прэсе, што дабраслаўленьня на такі мэмарыяльны характар новай царквы не давалася. Афіцыйна царква Нараджэньня Хрыстовага, дагэтуль недабудаваная, лічыцца храмам-помнікам 60-годзьдзю вызваленьня Беларусі.

Акрамя помнікаў Сувораву, у Кобрыне ёсьць помнік «Расейскім воінам, якія здабылі першую перамогу над войскам Напалеона ў межах Расеі 15 ліпеня 1812 году».

Помнік расейскім жаўнерам за перамогу ў вайне 1812 году
Помнік расейскім жаўнерам за перамогу ў вайне 1812 году

Карэспандэнт Свабоды прайшоўся вуліцамі Кобрына і распытаў мясцовых жыхароў, што зрабіў Аляксандар Сувораў, што яго тут так шануюць.

Спадарыня сярэдняга веку: «Мы вельмі ганарымся, што жывем у гэтым горадзе. Я скажу, што нават усе ведаюць наш горад дзякуючы Сувораву. Маёнтак Кобрынскі быў падараваны Сувораву за асаблівыя заслугі. Хто ведае гісторыю нашу — то, канечне, найвялікшыя заслугі ў яго».

Пэнсіянэр: «Ён тут жыў. Пасьля паходу нейкага дзесьці туды, у Францыю... І ён тут спыняўся, адпачываў і тры гады жыў».

Школьнік: «Сувораў? Нават і ня ведаю, як сказаць...»

Другі школьнік: «Ну, ён там нешта вызваліў...»

Першы школьнік: «Тыпу палкаводзец. Ну, неяк так».

Спадар сярэдняга веку: «Гэты маёнтак яму Кацярына падаравала. Ён генэралісімус, здаецца, нашы славяне яго паважаюць...»

Карэспандэнт: «А што ён зрабіў, чым у Беларусі праславіўся?»

Спадар: «Ну, я ня памятаю, такога ня ведаю...»

Пэнсіянэр: «Ну, войска тут яго стаяла. І далей ён пайшоў адсюль, з Кобрына далей, у Альпы гэтыя...»

Карэспандэнт: «А з кім ён ваяваў?»

Пэнсіянэр: «З туркамі. І зь немцамі... А ў Кобрыне жыў».

Малады спадар: «Ён адзін з вайскоўцаў, які зрабіў нешта для Кобрына. Вызваліў, па-першае. Зрабіў шмат чаго для Кобрына, таму і шануюць».

Карэспандэнт: «А памятаеце, з кім ён ваяваў?»

Малады спадар: «Наўрад ці...»

Толькі адзін з больш як дзясятка апытаных кабрынчукоў згадаў у зьвязку з Суворавым імя Тадэвуша Касьцюшкі і распавёў, што Сувораў тут душыў вызваленчае паўстаньне.

«Нават „суворовская каша“ дзейнічае на падсьвядомасьць»

Культуроляг, выкладчык Сяргей Харэўскі такім чынам тлумачыць, з аднаго боку, папулярнасьць Суворава, а з другога — блытаніну ў галовах людзей, чый ён герой ці антыгерой:

«Вобраз Суворава, якія выдатна распрацаваны ў літаратуры, мастацтве, кіно, — ён ужо даўно сядзіць у галовах. Пачынаючы ад продажу ў нашых крамах так званых „суворовских каш“. Той, хто ствараў гэты брэнд, штосьці ж думаў — „суворовская каша“! Гэта дзейнічае на падсьвядомасьць.

Але — тры разы падкрэсьлю — ні зь якім сапраўдным патрыятызмам, ні зь беларускім, ні (заўважце) з сапраўдным расейскім вось гэтыя мілітарныя гульні нічога супольнага ня маюць. Шанаваць сваё, любіць радзіму за тое, што яна наша, — гэта значыць адчуваць сябе гаспадаром ва ўласнай краіне. А не рабом, вінцікам і алавяным салдацікам».

«У галовах беларусаў існуе мешаніна герояў і антыгерояў»

Жыхар Кобрына Алесь Мех, які штогод узначальвае на Берасьцейшчыне грамадзкі аргкамітэт ушанаваньня памяці Тадэвуша Касьцюшкі, кажа, што ў сувязі з адсутнасьцю нацыянальнай ідэі «ў галовах беларусаў існуе мешаніна герояў і антыгерояў»:

Аляксандар Мех
Аляксандар Мех

«Некалькі стагодзьдзяў адбываецца русыфікацыя. І асноўная частка русыфікацыі — зьнішчыць усё нацыянальнае. А потым ужо на гэтым грунце можна будаваць усё што хочаш. Зьнішчаны наш нацыянальны дух — дух беларушчыны. У школах замест сапраўднай гісторыі — адна прарасейская прапаганда. Губляецца сувязь гістарычных фактаў. Выкінутыя цэлыя кавалкі гісторыі. І гэта тычыцца ня толькі Кобрына. Гэта невуцтва па ўсёй краіне»

Культуроляг Сяргей Харэўскі такім чынам ацаніў намаганьні беларускай улады стварыць дзяржаўную ідэалёгію:

«На жаль, у чым прызнаўся і сам Лукашэнка, нічога талковага ня выйшла са спробаў стварыць нейкую ідэалёгію. Спробы насыціць новым зьместам нейкія старыя савецкія схемы выглядаюць канкрэтна маразматычна. Гэта натуральны такі трэш, калі тут і аўганская вайна, і чачэнская зьмяшаліся ў нейкую кучу. І зводзіцца ўсё гэта да нейкіх мілітарызмаў».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG