У Бібліятэцы Свабоды выйшла чарговая кніга — «Сем худых гадоў». Яе складаюць 63 блогі нашага калегі Юрыя Дракахруста, што зьявіліся на сайце Беларускай Свабоды. Як аналітычная супольнасьць ацэньвае гэтае выданьне? Які партрэт нашага часу паўстае ў гэтай кнізе? Ці можна вывучаць гісторыю па блогах на сайце Свабоды? Гэтыя ды іншыя тэмы ў перадачы «Праскі акцэнт» абмяркоўваюць палітоляг Юры Чавусаў, галоўны рэдактар часопіса «Архэ» Валер Булгакаў і аглядальнік Радыё Свабода Валер Карбалевіч. Вядзе перадачу Віталь Цыганкоў.
Цыганкоў: Гэта, магчыма, адзін з самых незвычайных «Праскіх акцэнтаў», які прагучыць на хвалях «Свабоды». «Сем худых гадоў» — 48-я кніга, якая выходзіць у сэрыі «Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе». У кнігу ўвайшлі 63 блогі Юрыя Дракахруста, якія публікаваліся на сайце svaboda.org ад 2008 да 2014 году. Гэта і хроніка бягучых падзеяў, на якія аўтар апэратыўна адгукаўся, але адначасна і спроба разгадаць загадкі беларускай будзённасьці, вызначыць сэнсы таго, што адбываецца, прадбачыць трэнды пераменаў. Да большасьці блогаў дададзеныя дыскусіі, якія вяліся на сайце Свабоды, а таксама пазьнейшая ацэнка аўтара.
Першае слова даём Валеру Карбалевічу, які прадстаўляў гэтую кнігу на нядаўнім форуме дасьледчыкаў Беларусі ў Коўне. Наколькі ўдалая структура кнігі — блог, дыскусія і ацэнка аўтара — з вышыні часу, хто меў рацыю?
«У беларускім палітычным дыскурсе шмат якія ідэі, сэнсы, працэсы, дыскусіі ідуць па нейкім зачараваным коле, паўтараюцца»
Карбалевіч: Так, блогі Юрыя Дракахруста нібыта прысьвечаныя бягучай палітыцы. Але ён разглядае беларускі палітычны працэс больш глыбока, спрабуе вызначыць гістарычную лёгіку гэтых працэсаў, куды яны прывядуць краіну. Як напісана ў самой кнізе, яе жанр — гэта «будучыня ў мінулым».
У беларускім палітычным дыскурсе шмат якія ідэі, сэнсы, працэсы, дыскусіі ідуць па нейкім зачараваным коле, паўтараюцца. Бо палітычны працэс не ідзе, усё застыла, і нешта новае знайсьці цяжка. Якраз Юры спрабуе прапанаваць нейкія новыя сэнсы, павярнуць дыскусію ў нейкі новы бок, каб не зацыклівацца на адным і тым жа, каб рухацца далей. Таму часта думкі, якія прапануе Юры Дракахруст, не супадаюць з дамінуючымі думкамі ў беларускім незалежным грамадзтве, яны ў нечым пэрпэндыкулярныя. Аднак часта менавіта ягоныя думкі аказваюцца больш правільнымі.
Чавусаў: Спэцыфіка выданьня вынікае са спэцыфікі таго жанру, у якім напісаныя тыя тэксты, якія ўвайшлі ў кнігу. Гэта блогі, жанр адносна новы, які зьявіўся ў выніку разьвіцьця новых сродкаў камунікацыяў. Гэты тэрмін зьявіўся ўпершыню ў ЗША, тамсама нарадзілася і паняцьце «блогер», «уплывовы блогер». Часам у Беларусі некаторых асобаў называюць «уплывовы блогер», хоць гэта вельмі адносна.
Тэксты, якія ўвайшлі ў кнігу, — гэта тэксты на злабадзённыя тэмы, пра актуальныя палітычныя працэсы. І, адпаведна, ад гэтага жанру цяжка чакаць доўгатэрміновых вялікіх наратываў, «нетленак». Зь іншага боку, самі блогеры ведаюць, наколькі карысна часам падняць архівы і паглядзець, што ты пісаў 10 гадоў таму ці болей. Гэта ўласьцівасьць, якой амаль пазбаўленыя сацыяльныя сеткі, такія, як Фэйсбук, якія максымальна не заахвочваюць людзей да чытаньня архіваў.
Для мяне асабіста эпіграфам да гэтай кнігі была б цытата, якую ў сярэдзіне выданьня прыводзіць сам спадар Дракахруст. «Сава Мінэрвы вылятае ў прыцемках». То бок сэнс падзеяў, іх накіраванасьць, сапраўднае значэньне бачныя тады, калі падзеі ўжо прывялі да нейкіх вынікаў. І аналізаваць падзеі можна праз пэўны час, калі бачныя ўжо іх наступствы.
Наколькі кніга выконвае гэтую задачу — трэба чытаць. Я толькі сёньня ўпершыню ўзяў яе ў рукі. Але мне падаецца, што самае «смачнае», цікавае — гэта тыя кароткія нататкі Дракахруста пасьля блога і камэнтароў, дзе аўтар аналізуе, а хто ж, уласна кажучы, меў рацыю — ці аўтар, ці ягоныя шматлікія камэнтатары?
«Юры Дракахруст заўсёды быў пэўным унутраным дысыдэнтам на Беларускай Свабодзе»
Цыганкоў: Валер Булгакаў, вы і рэдактар, і палітоляг, і аўтар кнігі пра гісторыю беларускага нацыяналізму. Таму вам лягічна задаць пытаньне — наколькі магчыма вучыць гісторыю па такіх аўтарскіх блогах? Ці не адбудзецца тут нейкай абэрацыі, ці аўтарскі погляд ня можа быць аб’ектыўным?
Булгакаў: Напэўна, на сто працэнтаў аўтарскі погляд ня можа быць аб’ектыўным, бо аўтар — гэта не калектыў дасьледчыкаў, не Акадэмія Навук, ён жыве ў пэўных абставінах. Але я вельмі ўсьцешаны, што гэтая кніжка выйшла, бо адно — гэта россып думак, рэфлексіяў, дыялёг з чытачамі на старонках сайту, і зусім іншае — гэта ўпарадкаванае, выдатна падрыхтаванае, паліграфічна паўнавартаснае выданьне.
Хацеў бы зьвярнуць увагу і на асобу Юрыя Дракахруста. Бо гэты чалавек — унікальны супрацоўнік Беларускай рэдакцыі Радыё Свабода, дзякуючы таму, што ён заўсёды быў пэўным унутраным дысыдэнтам. Гэта значыць, што ў ягоным мысьленьні, аўтарскім дыскурсе заўсёды прасочваецца пэўная дыстанцыя ад паноўных, агульнапрынятых пазыцыяў. Таму ў яго ёсьць унікальная здольнасьць адстароньвацца, ставіць агульнапрынятыя рэчы пад сумнеў, не давяраць таму, што ў нас часта называецца агульнапрынятай ісьцінай.
І гэтая кніга — пра мудрасьць аўтара. Яна паказвае, што шмат якія назіраньні, ідэі нават пасьля 5–7 гадоў захоўваюць актуальнасьць, валодаюць вытлумачальным патэнцыялам. Прыемна трымаць у руках кнігу, калясальны масіў жыцьцёвай мудрасьці, аналітычнай думкі, якая прэзэнтуе даробак аўтара за даволі працяглы час.
Там ёсьць такая рэч, на якую трэба зьвярнуць увагу. Бо гэта ня ёсьць кніга маналягічная. І гэта добрая ілюстрацыя і выдавецкай палітыкі Радыё Свабода, і аўтарскага мысьленьня. Там ёсьць рэха непасрэднай дыскусіі з чытачамі. Там заяўленая пазыцыя нязгоды, супярэчнасьці, канфрантацыі. У гэтым сэнсе кніга прэзэнтуе нешта іншае ад таго, што ў нас прынята. Тут адначасова ёсьць і мысьленьне аўтара, і ягоная крытыка недаверлівымі, скептычна настроенымі чытачамі. Безумоўна, інтэлектуальны ўзровень аўтара і крытыкаў часта вельмі розьняцца. Але, тым ня менш, гэта надзвычай важны момант гэтай кнігі, на які я хачу зьвярнуць увагу.
«То бок гэта адлюстраваньне расколатага грамадзтва, якое ўсё яшчэ знаходзіцца ў працэсе нейкага пераходу»
Цыганкоў: Так, у пасьляслоўі сам Юры Дракахруст піша: «У гэтай кнізе я гавару, так бы мовіць, ад першай асобы, але гэта таксама дыялёгі. Амаль да кожнага тэксту дададзеныя камэнтары, якія наведнікі сайту пісалі пасьля зьяўленьня блога на сайце Свабоды. Цалкам даць усе камэнтары было немагчыма, але я імкнуўся адбіраць найбольш рэзкія, палемічныя, тыя, у якіх выказвалася рашучая нязгода са мной. Пагаджаўся я са сваімі шаноўнымі апанэнтамі, шчыра скажу, рэдка, але думцы, як і шпазе, каб не ржавела, патрэбны двубой». Валер Булгакаў лічыць, што гэта стала безумоўным посьпехам, упрыгожыла кнігу. Валер Карбалевіч, наколькі гэтая кніга дае ўяўленьне пра тыя дыскусіі, што ішлі ў беларускім грамадзтве за гэтыя гады?
Карбалевіч: Блогі Юрыя Дракахруста заўсёды палемічныя. Ужо з вышыні сёньняшняга часу аўтар спрабуе даць ацэнку, хто ж аказаўся блізкі да ісьціны, хто ж меў рацыю. І вось калі падлічылі, то выявілася, што 21 раз меў рацыю сам Дракахруст, 8 разоў — ягоныя апанэнты, астатнія варыянты немагчыма вызначыць.
Гэтая палеміка адлюстроўвае тую сытуацыю, якая ёсьць у Беларусі, — грамадзтва, якое яшчэ не сфармавала сваю нацыянальную ідэю, стратэгію разьвіцьця. То бок гэта адлюстраваньне расколатага грамадзтва, якое ўсё яшчэ ў працэсе нейкага пераходу — незразумела, адкуль і куды. І кніга Юрыя Дракахруста якраз і адлюстроўвае гэты працэс.
Цыганкоў: Адлюстраваныя ў кнізе гады ўмясьцілі ў сябе і сусьветны крызіс, і прэзыдэнцкія выбары, выбух у менскім мэтро, дэвальвацыю і іншыя важныя падзеі. Юры Чавусаў, на вашу думку, якая падзея ці тэндэнцыя, дыскусія, зьмена грамадзкай думкі былі самыя галоўныя за гэтыя гады?
Чавусаў: Мне карціць адзначыць, што галоўнае — гэта акурат тое, што ня здарылася. Перамены ў Беларусі не адбыліся, тыя зьмены, якія б казалі пра кардынальна іншую, новую сытуацыю.
Фактычна гэтае выданьне адлюстроўвае кругабег беларускай палітыкі ад адной лібэралізацыі да другой
Вельмі сымбалічна, што стартавым пунктам у кнізе пазначаны 2008 год. То бок фактычна гэтае выданьне адлюстроўвае кругабег беларускай палітыкі ад адной лібэралізацыі да другой, якую цяпер часьцей бяруць у двукосьсе, «лібэралізацыі», ад замірэньня з Захадам — праз канец 2010 году, узмацненьне рэпрэсіяў і ізаляцыю Беларусі ад Захаду, — да цяперашняй сытуацыі, калі зноў у Беларусь пацягнуліся заходнія эмісары і прыхільнікі казаць, што «ня ўсё так кепска пры Аляксандру Рыгоравічу».
Але я ўсё ж такі адказаў бы пра галоўныя падзеі. Гэта сусьветны эканамічны крызіс. Нездарма кніжка называецца «Сем худых гадоў». Гэта час, калі сусьветны крызіс пачаў адбівацца і на Беларусі. Гэта гады, калі сытыя нулявыя скончыліся, ня толькі ў Беларусі, але ва ўсім рэгіёне, дый у сьвеце. Таму гэта крызісныя гады, гады палітыкі ў часе крызісу.
Таксама мы ня можам абысьціся бяз выбараў 2010 году, і ва ўсёй кнізе, ва ўсіх яе разьдзелах тэксты, прысьвечаныя гэтым выбарам, ёсьць.
Булгакаў: Сама назва кнігі падкрэсьлена дэпрэсіўная. Цяжка ўявіць такую назву для гламурнай кнігі, якая выходзіць недзе ў дзяржаўным выдавецтве. Можна спэкуляваць, чаго хацеў дасягнуць сам аўтар, даючы такі назоў, але, безумоўна, такая назва перадае пэўны настрой страчанасьці, калі ідэалы, вартасьці, ідэі так і не ўвайшлі ў сфэру грамадзкай практыкі.
Таму з такім жа посьпехам у якасьці нэгатыўнага полюса можна браць не 2010, а цяперашні, 2014 год, калі на носе прэзыдэнцкія выбары, але ні ў кога няма фактычна ніякіх ілюзіяў, як яны скончацца і якая эпоха будзе пасьля іх.
«Фактычна, такія кнігі выходзяць толькі ў Бібліятэцы Свабоды»
Цыганкоў: Наколькі важна тое, што выходзяць кнігі не мастацкай публіцыстыкі, не гістарычнай навукі, а блогаў, якія даюць партрэт пэўнага часу? Ці можа публіцыстыка служыць адбіткам свайго часу, ці варта працягваць выдаваць такія кнігі?
Чавусаў: Безумоўна, варта выдаваць кнігі, прысьвечаныя палітыцы, Беларусі — у самых розных жанрах, ад публіцыстычных да сур’ёзных навуковых. І вельмі важна, што ў Бібліятэцы Свабоды такія кнігі выходзяць.
Агульнавядома, што беларускі кніжны рынак далёка ня ў самай спрыяльнай сытуацыі. Ёсьць татальны кантроль за выданьнямі з боку дзяржавы. Ёсьць і пэўны асяродак, дзе дзейнічаюць незалежныя кнігавыдаўцы. Хтосьці зь іх дабіваецца камэрцыйнага посьпеху, хтосьці не, але, падаецца, большасьць працуе ў нуль альбо нават на страты. Гэта праяўляецца і ў сфэры мастацкай літаратуры, але асабліва гэта праяўляецца ў сфэры літаратуры думкі, факту. І магу даць такую ацэнку, што літаратуры на палітычныя тэмы ў Беларусі выдаецца цяпер нашмат меней, чым у пачатку нулявых. Шэраг амбітных выдавецкіх праектаў спынілі сваё існаваньне альбо пераарыентаваліся на іншыя кірункі. Калі задумацца, якія выданьні ў жанры палітыкі і паліталёгіі былі значныя за апошнія гады, то апроч мэмуарыстыкі і гісторыі ёсьць толькі выданьні Бібліятэкі Свабоды, якія запаўняюць нішу гісторыі сучаснай палітычнай сыстэмы ў Беларусі. І гэта не камплімэнт Свабодзе, а трывожны знак, які сьведчыць, што ў Беларусі зноў перасталі пісаць кнігі на тэмы актуальнай беларускай палітыкі.
Карбалевіч: Я б не пагадзіўся, што кніга Дракахруста — гэта публіцыстыка, гэта хутчэй палітычная аналітыка. Такія кнігі — элемэнт самасьвядомасьці эпохі. Кніга нашага калегі вельмі цікава адлюстроўвае нейкія важныя моманты нашай эпохі.
Існуе яшчэ такая праблема, што ў эпоху палітычнага застою, калі няма нармальнага палітычнага працэсу — няма працы ня толькі для палітыкаў, але і для палітолягаў. На цэлых 20 гадоў прафэсія палітоляга пастаўленая пад пытаньне: што аналізаваць, калі фактычна нічога не мяняецца ў Беларусі? І Юры Дракахруст дае адказ на гэтае пытаньне. Сваёй кнігай ён кажа, што можна знаходзіць тэмы, можна цікава пісаць пра грамадзка-палітычныя працэсы. Гэтая кніга даказвае, што яшчэ ня зьнікла палітычная думка ў Беларусі.
