Кнігі, што выходзяць у «Галіяфах», лёгка пазнаюцца сярод іншых выданьняў. Цяжка сказаць, чым менавіта, але ёсьць у іх нешта вельмі характэрнае, «галіяфаўскае», з «другога фронту мастацтваў». І дэбютная кніга Аляксея Палачанскага «Мой цьвік», што пабачыла нядаўна сьвет у гэтым выдавецтве, таксама нясе на сабе пячатку «Галіяфы-style». Магчыма, рэч у змрачнаватай абсурднасьці іх выданьняў, ці адчайных пошуках самавыяўленьня іх аўтараў, ці ўвогуле ў вокладцы з карцінай Васіля Пачыцкага (іншыя фантазіі гэтага мастака можна паглядзець тут), пасля якой начамі сьняцца кашмары. І вокладка, і сама кніга «Мой цьвік» запамінаюцца надоўга. Я ня ўпэўненая, што ўсе чытачы будуць прыгадваць гэтую кнігу з прыемнасьцю, але аўтар сваю справу зрабіў: напісаў кнігу супярэчлівую і запамінальную.
Чытаючы «Мой цьвік», увесь час ловіш сябе на думцы, што яна няўлоўна нагадвае нейкую іншую кнігу. Няўлоўна, бо немагчыма вызначыцца, дзе і калі ты нешта падобнае чытаў. Пішучы пра гэтую кнігу, Альгерд Бахарэвіч успамінае то Бэкета, то Камю, то Стральцова, то Гогаля, то Віяна; на прасторах фэйсбуку ў сувязі з Палачанскім прыгадваюцца Яспэрс, Чорны, Хайдэгер. Сабраўшы ў кучу ўсе гэтыя імёны, разумееш: ёсьць тут нешта агульнае, ёсьць. Акурат тое самае няўлоўнае, атмасфэра, інтанацыя — прывід той самы пад вокладкай ці шкілет у шафе. Аднак шукаць паралелі ў дадзеным выпадку — справа няўдзячная і бессэнсоўная, кожны знойдзе тут нешта падобнае ў адпаведнасьці са сваімі літаратурнымі ведамі і густамі. Паспрабуем лепш разабрацца, што за шкілеты схаваліся паміж першай і апошняй старонкамі гэтай кнігі.
Лепш за ўсё ў Аляксея Палачанскага атрымліваецца ствараць атмасфэру і ўзьдзейнічаць на эмоцыі чытача. Ад апавяданьня, у якім няма ніводнага слова накшталт «кроў», «кішкі» ці «загадкавыя пачвары незямнога паходжаньня», раптам можа зрабіцца вельмі страшна, а ад апавяданьня, у якім няма ніякіх фізіялягічных ці моташлівых апісаньняў (калі, безумоўна, не лічыць тэкст пра пельмені) — вельмі гідка. Гэты страх і гэтая агіда — абсалютна ірацыянальныя, гэта нават не экзыстэнцыйны страх перад нявызначанасьцю, які мусіць выцягнуць нас зь бяздумнага існаваньня і торкнуць тварам у Сапраўднае Жыцьцё, а нешта зусім несьвядомае, што напачатку нават ніяк не вызначаецца. Толькі загарнуўшы кнігу пасьля апошняга (асабліва пасьля апошняга!) апавяданьня, чытач раптам разумее, што жыць страшна і з гэтым нічога нельга зрабіць. Бо і цьвік патрэбны калі не для труны, то для расьпяцьця, і пагорак на полі — гэта закапаныя дубы, і на часткі можна разваліцца і ніколі ўжо больш ня скласьціся.
Развальвацца на часткі ў беларускай літаратуры ўжо пачынаў Андрэй Пакроўскі, які ў 2012 годзе выдаў дэбютную кнігу «Як я перастаў верыць у Дзеда Мароза». Ён ня проста адпраўляў сваіх герояў у школу без галавы, але яшчэ і адразаў ім рукі, рабіў андрэяў антонамі і наадварот, і вырабляў безьліч іншых жахлівых рэчаў. Не параўноўваючы двух гэтых вельмі розных аўтараў (бо нават калі іх абодвух аднесьці да кароткай прозы, творы Андрэя Пакроўскага будуць прэтэндаваць на званьне прозы найкарацейшай), можна заўважыць, што дух абсурднага і вусьцішнага ў беларускай літаратуры мае свой кавалак папулярнасьці.
У большасьці апавяданьняў Аляксея Палачанскага чалавек застаецца сам-насам зь вялікім сьветам, ён не змагаецца зь ім і не супрацьстаіць яму, а, хутчэй, губляецца ў прасторы. Найбольш гэта відавочна ў тэксьце «Далёкія агні», дзе такая згубленасьць робіцца літаральнай — герой апавяданьня адпраўляецца марозным вечарам у госьці да даўняга сябра і блукае ў сьнягах, паспрабаваўшы выбрацца з шэрага існаваньня, поўнага чаканьня сьмерці. Герой іншага апавяданьня, якое і дало назву зборніку, таксама бадзяецца па сьвеце ў пошуку сэнсу, аднак у адрозьненьне ад лірычных «Далёкіх агнёў» у апавяданьні «Мой цьвік» прабіваюцца ноткі сатыры, даволі невыразныя, бо сатыра тут ня ёсьць самамэтай, і ўсё ж дастаткова адчувальныя. Абсурд, вусьціш, сатыра — сумесь атрымліваецца зусім выбуховая, і яшчэ больш выбуховая ад таго, што аўтара відавочна цікавіць рэальнае жыцьцё зь яго бытавымі падрабязнасьцямі.
Яшчэ адно лірычнае і самае аптымістычнае, відаць, апавяданьне ў зборніку — «Два Раманы». Зьвяртае яно на сябе ўвагу акурат цікавасьцю да бытавых дэталяў. Апісваючы сваіх пэрсанажаў, аўтар дае ўсяго некалькі іх характарыстык, але гэтага цалкам дастаткова, каб узнавіць увесь сьвет, у якім яны жывуць. «Пілі яны павольна — „да толку“, як казаў той самы Раман, казаў, адмыслова расьцягваючы сярэднюю літару: „Да то-олку“, — з усьведамленьнем уласнай важнасьці і дасьведчанасьці». Цікава, што многія пэрсанажы Аляксея Палачанскага — вясковыя дзяды: гэта і два Раманы, і старыя Анатоль з Аўгенам у «Далёкіх агнях», і дзед, які расказвае гісторыю пра тое, як закопвалі дубы. Такі выбар пэрсанажаў незвычайны: людзей аднаго з сабой узросту ці маладзейшых апісваць прасьцей, бо ўяўляеш, які ў іх можа быць жыцьцёвы досьвед ці сьветапогляд. Зрэшты, два Раманы атрымаліся героямі амаль казачнымі — гэта нібыта два гномы ці нячысьцікі, што ўдзень выдаюць сябе за прыстойных людзей, а ўначы пачынаюць блазнаваць.
Уменьне ствараць з дапамогай моўных сродкаў атмасфэру, якая ўзьдзейнічае на чытача — надзвычай важнае для пісьменьніка. Кнігу «Мой цьвік» у гэтым пляне не сапсавала нават дрэнная рэдактура: спатыкаючыся аб тое ці іншае слова, ты хутка пра гэта забываеш, бо аўтар трымае цябе ў дастатковым для гэтага напружаньні. Аднак там, дзе ў аўтара атрымліваецца найбольш згусьціць фарбы ці расшчапіць сусьвет на дробныя часткі — гэта тычыцца, напрыклад, апавяданьняў «Пад стольлю», «Пельмені. Судзілішча едакоў» ці «На кавалкі», то бок у тэкстах, дзе стыль і эмоцыі выходзяць на першы плян, а сюжэт асаблівага значэньня ня мае — пачынае адчувацца акурат тая самая няўлоўная другаснасьць, гэта-недзе-ўжо-было. Абсурдныя карцінкі з часам робяцца падобнымі адна на адну, а вось два хуліганістыя гномы, два Раманы, запамінаюцца надоўга.
Аўтарка дзякуе выдавецтву «Галіяфы» за кнігу для рэцэнзіі.
