Кіраўнік Беларусі правёў нараду па пытаньні зьменаў крымінальнага заканадаўства. Ці можна лічыць беларускае крымінальнае заканадаўства занадта жорсткім і рэпрэсіўным? Чаму так цяжка ідзе яго лібэралізацыя? Чаму Аляксандар Лукашэнка сумняваецца ў неабходнасьці ўвядзеньня «зьдзелкі са сьледзтвам»?
Удзельнікі: старшыня юрыдычнай камісіі Беларускага Хэльсынскага камітэту Гары Паганяйла і юрыст Сяргей Балыкін.
Ці можна лічыць беларускае крымінальнае заканадаўства занадта жорсткім і рэпрэсіўным?
Валер Карбалевіч: «Шмат гадоў Беларусь займае адно зь першых месцаў у сьвеце па колькасьці зьняволеных на 100 тысяч насельніцтва. І сам Аляксандар Лукашэнка на нарадзе ў чацьвер па пытаньні зьменаў у крымінальнае заканадаўства ацаніў беларускае крымінальнае заканадаўства як даволі жорсткае. Ён казаў: „Мы не Ўкраіна, не Расея і нават ня Захад. У нас усё ж праваахоўныя органы больш-менш жорстка працуюць».
Аднак, зь іншага боку, Лукашэнка пярэчыць самому сабе і кажа: „Пры гэтым у нас за час „дыктатуры“ Лукашэнкі сядзельцаў у турме ў параўнаньні з „дэмакратычнымі часамі“ стала ў два разы менш. Гэта значыць, мы з нашым заканадаўствам цалкам пасьпяхова змагаемся з злачынствамі, і нас ніхто ня можа абвінаваціць у тым, што мы перасаджалі ўсіх у турму».
Ці насамрэч можна лічыць беларускае крымінальнае заканадаўства занадта жорсткім і рэпрэсіўным?»
Гары Паганяйла: «Трэба пагадзіцца з Лукашэнкам у тым, што ў нас крымінальнае заканадаўства вельмі жорсткае. Часткова гэта савецкая спадчына. І тыя традыцыі былі працягнутыя ўжо пры Лукашэнку. Хоць былі і зьмены ў бок лібэралізацыі. Напрыклад, скарочаны віды злачынстваў, за якія можна ўжываць сьмяротнае пакараньне. Тым ня менш, у цэлым заканадаўства ў нас жорсткае».
Сяргей Балыкін: «Наша заканадаўства ў параўнаньні зь іншымі, у прыватнасьці, суседнімі краінамі недзе больш, а недзе менш жорсткае. Але хачу пракамэнтаваць словы Лукашэнкі, што ў Беларусі, маўляў, няма дыктатуры, бо людзей за кратамі сядзіць цяпер удвая менш, чым да яго прыходу да ўлады. Але дыктатура выяўляецца ня ў тым, колькі людзей сядзіць за кратамі. Яна выяўляецца ў тым, ці зьяўляецца суд незалежным. А паколькі ў Беларусі няма незалежнага суду, то рабіце высновы. Мы маем прыклады, калі Лукашэнка даваў загады суду, які прысуд па той ці іншай справе выносіць. У Беларусі вельмі мала апраўдальных прысудаў у параўнаньні зь іншымі краінамі, нават з Расеяй».
Чаму так цяжка ідзе лібэралізацыя крымінальнага заканадаўства?
Карбалевіч: «На нарадзе ў прэзыдэнта высьветлілася, што яшчэ ў жніўні мінулага году абмяркоўваліся прапановы па лібэралізацыі крымінальнага заканадаўства. Гаворка ішла пра ўжываньне дасудовага пагадненьня аб супрацоўніцтве, увядзеньне крымінальна-прававой кампэнсацыі, выключэньне супрацьпраўнасьці дзеі пры дзелавой рызыцы. Прапаноўвалася таксама дэкрыміналізаваць асобныя дзеі, якія не ўяўляюць вялікай грамадзкай небясьпекі, пашырыць прымяненьне штрафу і павялічыць яго памер за эканамічныя злачынствы, унесьці шэраг іншых зьменаў.
Чаму ж спатрэбіўся цэлы год для лібэралізацыі заканадаўства? Калі гаворка ідзе пра тое, каб зрабіць заканадаўства больш жорсткім, то рашэньне прымаецца хутка. А вось працэс лібэралізацыі зацягваецца. Чаму?»
Паганяйла: «Гэта вынікае з прыроды беларускага рэжыму, улады. Гэтая ўлада імкнецца да поўнага кантролю над грамадзтвам. А дзеля гэтага трэба ўжываць рэпрэсіўныя мэтады. Таму ў Беларусі больш людзей за кратамі, чым у іншых краінах. У дэмакратычных дзяржавах дзейнічаюць інстытуты прафіляктыкі злачынстваў, прымяняюцца менш жорсткія санкцыі да ўпершыню асуджаных за няцяжкія злачынствы. Каля 20% асуджаных пазбаўляюцца волі, што шмат. А статыстыка ня лічыць тых, хто сядзіць „на хіміі“, як людзей, якія знаходзяцца за кратамі. Таму Лукашэнка і кажа пра зьмяншэньне колькасьці пазбаўленых волі. А такія меры, як штрафы, грамадзкія працы, умоўнае пакараньне, складаюць сярод пакараньняў нязначную долю».
Балыкін: «А ў нас лібэралізацыя ідзе кепска ня толькі ў сфэры крымінальнага права, а і ў іншых сфэрах таксама — напрыклад, у эканоміцы, грамадзка-палітычным жыцьці. Сама лёгіка існаваньня беларускай дзяржавы, яе ідэалёгія — таталітарная, рэпрэсіўная. Іншых мэтадаў кіраваньня, чым прымус, пакараньне, яна ня ведае. Таму чыноўнікам зручней кіравацца гэтымі мэханізмамі, яны да іх прызвычаіліся. Да таго ж яны баяцца, што калі зьменшыць ціск і рэпрэсіі, то ў дзяржаве ўсё разваліцца, настане анархія, і можна страціць уладу».
Чаму Аляксандар Лукашэнка сумняваецца ў неабходнасьці ўвядзеньня «зьдзелкі са сьледзтвам»?
Карбалевіч: «Вось Лукашэнка выказвае сумненьні ў неабходнасьці заканадаўчага замацаваньня працэдуры „зьдзелкі са сьледзтвам“. Ён лічыць, што злачынцы, каб выгарадзіць сябе, могуць расказваць сьледчым розныя „казкі“. Таксама і супрацоўнікі праваахоўных органаў могуць злоўжываць гэтай працэдурай і за хабар вызваляць злачынцаў ад адказнасьці.Чаму тое, што ва ўсім сьвеце працуе, у Беларусі, паводле Лукашэнкі, можа даць адмоўны эфэкт?»
Паганяйла: «Бо Лукашэнка добра ведае тую сыстэму праваахоўных органаў, якую ён адбудаваў. Яна скрозь пранізана карупцыяй. Шмат вядомых прыкладаў карупцыі ў праваахоўных органах, пачынаючы ад намесьніка генэральнага пракурора і заканчваючы сьледчым раённага ўзроўню. Таму ў нашу карумпаваную сыстэму ўводзіць дэмакратычныя, гуманныя мэтады крымінальнага судаводзтва сапраўды небясьпечна. Бо яны могуць прывесьці да адваротнага выніку. Замест зьдзелкі са сьледзтвам можа атрымацца зьдзелка карупцыйнага характару са сьледчым ды іншымі работнікамі праваахоўных органаў.
У нас існуе працэдура, згодна зь якой пры злачынствах, зьвязаных з крадзяжом, прэзыдэнт можа прыняць рашэньне не прымяняць крымінальнае пакараньне, не накіроўваць справу ў суд, калі абвінавачаны кампэнсуе шкоду. Усё было б добра, каб не карумпаванасьць праваахоўных органаў».
Балыкін: «Я б пагадзіўся з Лукашэнкам. Можа, зь іншых матываў, чым у мяне, але ягоныя асьцярогі слушныя. Бо ў беларускіх умовах гэтая працэдура будзе працаваць ня так, як задумваецца.
Па-першае, інстытут зьдзелкі са сьледзтвам — гэта амэрыканская ідэя. Там праваахоўныя органы — пад пільным грамадзкім кантролем. Кожнаму грамадзяніну гарантуецца незалежны адвакат. Самае галоўнае, у ЗША — незалежны суд. Па тых злачынствах, па якіх існуюць зьдзелкі са сьледзтвам, рашэньне прымае суд прысяжных. У Беларусі ж нічога гэтага няма.
Па-другое, у беларускіх сьледчых існуе плян па раскрыцьці злачынстваў. І ёсьць рызыка, што дзеля выкананьня пляну яны будуць прымушаць абвінавачаных узводзіць паклёп на іншых, абяцаючы ім палёгку на судзе.
Па-трэцяе, у работнікаў праваахоўных органаў дрэнная рэпутацыя, да іх існуе недавер. Бо яны могуць у аднабаковым парадку разарваць дамову, сваю частку зьдзелкі, суд можа не прыняць гэтую зьдзелку пад увагу. Таму і з гэтай прычыны такая працэдура працаваць ня будзе».
