Апошняе сьмяротнае пакараньне ў Польшчы было выкананае ў красавіку 1988 году — у турме ў Кракаве павесілі 29-гадовага гвалтаўніка і забойцу. Потым Польшча ўвяла мараторый на выкананьне сьмяротных пакараньняў, а ў 1998 годзе прыняла новы Крымінальны кодэкс, які адмяніў кару сьмерцю, замяніўшы яе пажыцьцёвым зьняволеньнем. Фармальна поўнае скасаваньне сьмяротнага пакараньня — якое ўключае забарону выкананьня сьмяротных прысудаў падчас вайны — адбылося ў Польшчы ў жніўні сёлета, калі прэзыдэнт Браніслаў Камароўскі падпісаў адпаведны пратакол-дадатак да Эўрапейскай канвэнцыі правоў чалавека.
Нягледзячы на скасаваньне сьмяротнай кары, у Польшчы час ад часу ўзьнікаюць палітычныя дыскусіі аб вяртаньні гэтай каральнай меры ў заканадаўства. Сацыялягічныя апытаньні сьведчаць, што за вяртаньне сьмяротнага пакараньня нязьменна выказваюцца блізу 70% палякаў.
Радыё Свабода: Калі б я папрасіў вас падаць адну, найважнейшую прычыну, чаму людзі ў Польшчы хочуць вяртаньня сьмяротнай кары, дык што вы назвалі б?
Мігальскі: Большасьць людзей лічыць — па-мойму, слушна — што пакараньне сьмерцю нясе эфэкт запалохваньня. Гэта галоўная прычына, дзеля якой сьмяротнае пакараньне павінна вярнуцца ў заканадаўства. Я таксама падзяляю гэтае меркаваньне. Я ведаю, што такое вяртаньне амаль немагчымае ў рамках Эўразьвязу, але гэта ня значыць, што людзям нельга прытрымлівацца такога погляду і лічыць, што якраз гэты від пакараньня запалохваў бы наймацней і ўратаваў бы найбольш чалавечых жыцьцяў. Я маю на ўвазе тых патэнцыйных забойцаў, якія ведаюць, што найбольшым пакараньнем, якое можа іх напаткаць, зьяўляецца пажыцьцёвае зьняволеньне.
РС: А ці рэчаіснасьць або нейкія сацыялягічныя дасьледаваньні пацьвердзілі гэты эфэкт запалохваньня? Гэта значыць, колькасьць забойстваў у Польшчы павялічылася пасьля скасаваньня сьмяротнага пакараньня?
Мігальскі: Гэта немагчыма дасьледаваць. Таму што на колькасьць забойстваў маюць уплыў, акрамя існаваньня або адсутнасьці сьмяротнага пакараньня, сотні іншых чыньнікаў. І мы ніколі дакладна не даведаемся, які чыньнік меў пераважны ўплыў на колькасьць забойстваў. Тут можна толькі ісьці шляхам лёгікі і здаровага розуму, а менавіта: калі прыняць лягічнае дапушчэньне, што вышэйшая кара запалохвае мацней, чым ніжэйшая, то лягічнай высновай з гэтага зьяўляецца меркаваньне, што найвышэйшая кара запалохвае наймацней.
Частку забойстваў учыняюць вар’яты і сэрыйныя забойцы, на якіх ня дзейнічаюць ніякія забароны і абмежаваньні, але на вялікую частку злачынцаў дзейнічае тое, што яны ведаюць, за якое злачынства пагражае толькі пажыцьцёвае зьняволеньне (якое ў большасьці выпадкаў зьяўляецца насамрэч зьняволеньнем на абмежаваны тэрмін), а за якое — сьмяротны прысуд. Вялікая частка псыхічна здаровых злачынцаў праводзіць калькуляцыю перад злачынствам. І якраз яны павінны ведаць, што за самае цяжкое злачынства ім пагражае сьмерць.
РС: Я хацеў бы, каб вы пракамэнтавалі два-тры аргумэнты, якія найчасьцей выстаўляюць прыхільнікі скасаваньня пакараньня сьмерцю. Адзін з гэтых аргумэнтаў такі: пакараньне павінна выхоўваць злачынцу, каб вярнуць яго да нармальнага жыцьця. А вось вышэйшая кара не выхоўвае, а ліквідуе чалавека. Што вы на гэта скажаце?
Мігальскі: Я не лічу, што пакараньне павінна выхоўваць. Пакараньне павінна караць. Выхоўваць можна дзяцей. А дарослых трэба караць не таму, каб іх выхоўваць, а таму, каб спыніць далейшыя злачынствы.
РС: А што вы думаеце пра аргумэнт, які зьвяртае ўвагу на судовыя памылкі пры вынясеньні сьмяротных прысудаў? У выпадку чалавека, якога павесілі або расстралялі без віны, немагчыма выправіць нічога, а вось таго, якога пасадзілі ў турму, можна выпусьціць і нават заплаціць яму кампэнсацыю за памылку правасудзьдзя...
Мігальскі: Гэта сур’ёзны аргумэнт. Але з кожным наступным годам гэты аргумэнт робіцца штораз слабейшым, таму што тэхналягічны прагрэс дазваляе ў штораз большай ступені пазьбягаць судовых памылак. Але адкінуць гэты аргумэнт цалкам — немагчыма. Такую сытуацыю можна кампэнсаваць толькі адной, пагаджаюся, даволі жорсткай калькуляцыяй — колькасьць чалавечых жыцьцяў, якія можна ўратаваць, калі існуе кара сьмерці, непараўнальна большая, чым колькасьць жыцьцяў, страчаных у выніку памылак суду.
Можна было б тут прывесьці такое параўнаньне: штогод у Польшчы ў дарожна-транспартных здарэньнях гіне 4 тысячы чалавек. Але гэты факт не зьяўляецца аргумэнтам, каб забараніць людзям езьдзіць аўтамашынамі, праўда?
РС: А ці ня думаеце, што пакараньне «безумоўным пажыцьцёвым зьняволеньнем» — калі злачынца застаецца ў турме да сьмерці і яго нельга выпусьціць за «добрыя паводзіны» — будзе мець такі самы эфэкт запалохваньня, як і кара сьмерці?
Мігальскі: Адказ на гэтае пытаньне даюць самі злачынцы. Бо гэта ж яны, атрымаўшы сьмяротны прысуд, у больш чым палове выпадкаў просяць аб памілаваньні і замене кары сьмерці пажыцьцёвым зьняволеньнем. А з тых, якія атрымліваюць пажыцьцёвае зьняволеньне, толькі нязначны адсотак вырашае скончыць жыцьцё самагубствам. Гэта значыць, што самі злачынцы лічаць, што сьмяротнае пакараньне зьяўляецца вышэйшай карай, чым пажыцьцёвае зьняволеньне.
РС: Вы згадалі, што вяртаньне сьмяротнага пакараньня ў Польшчы практычна немагчымае з увагі на тое, што краіна знаходзіцца ў Эўразьвязе і ў сувязі з гэтым узяла на сябе адпаведныя абавязаньні. Калі палітыкі ўсьведамляюць гэта, дык навошта яны падымаюць пытаньне вяртаньня кары сьмерці? Толькі выключна дзеля здабыцьця прыхільнасьці і папулярнасьці сярод выбаршчыкаў, якія такога вяртаньня хочуць?
Мігальскі: Я, прыкладам, зьяўляюся яшчэ і прыхільнікам агульнага доступу да агнястрэльнай зброі, хоць ведаю, што ажыцьцявіць гэта ў Польшчы немагчыма. Але я выказваю гэты свой погляд публічна, каб людзі ведалі, які я палітык і якія ў мяне погляды. Я ім не абяцаю, што вярну сьмяротнае пакараньне ў заканадаўства. Палітыка, які нешта такое абяцае, можна было б абвінаваціць у папулізме і ў падмане людзей. Я гавару аб гэтым таму, каб людзі ведалі мае погляды і маглі выразьней акрэсьліць свае адносіны да мяне.
Я лічу, што сьмяротнае пакараньне — патрэбнае, але яно патрэбнае толькі ў дэмакратычных дзяржавах, такіх, прыкладам, як ЗША. А ў дзяржавах з аўтарытарнымі рэжымамі і дыктатурамі — прыкладам, у Беларусі або Кітаі — гэтай карай могуць карыстацца дзеля палітычных рэпрэсій і запалохваньня грамадзтва. Таму я прызнаю права на вяртаньне сьмяротнага пакараньня ў дэмакратычных грамадзтвах, калі людзі падтрымаюць гэта на рэфэрэндуме або на выбарах, але я адначасова лічу, што аўтарытарныя і дыктатарскія рэжымы не павінны мець у сваім распараджэньні гэткай меры, як кара сьмерцю.
Нягледзячы на скасаваньне сьмяротнай кары, у Польшчы час ад часу ўзьнікаюць палітычныя дыскусіі аб вяртаньні гэтай каральнай меры ў заканадаўства. Сацыялягічныя апытаньні сьведчаць, што за вяртаньне сьмяротнага пакараньня нязьменна выказваюцца блізу 70% палякаў.
Радыё Свабода: Калі б я папрасіў вас падаць адну, найважнейшую прычыну, чаму людзі ў Польшчы хочуць вяртаньня сьмяротнай кары, дык што вы назвалі б?
Мігальскі: Большасьць людзей лічыць — па-мойму, слушна — што пакараньне сьмерцю нясе эфэкт запалохваньня. Гэта галоўная прычына, дзеля якой сьмяротнае пакараньне павінна вярнуцца ў заканадаўства. Я таксама падзяляю гэтае меркаваньне. Я ведаю, што такое вяртаньне амаль немагчымае ў рамках Эўразьвязу, але гэта ня значыць, што людзям нельга прытрымлівацца такога погляду і лічыць, што якраз гэты від пакараньня запалохваў бы наймацней і ўратаваў бы найбольш чалавечых жыцьцяў. Я маю на ўвазе тых патэнцыйных забойцаў, якія ведаюць, што найбольшым пакараньнем, якое можа іх напаткаць, зьяўляецца пажыцьцёвае зьняволеньне.
РС: А ці рэчаіснасьць або нейкія сацыялягічныя дасьледаваньні пацьвердзілі гэты эфэкт запалохваньня? Гэта значыць, колькасьць забойстваў у Польшчы павялічылася пасьля скасаваньня сьмяротнага пакараньня?
Мігальскі: Гэта немагчыма дасьледаваць. Таму што на колькасьць забойстваў маюць уплыў, акрамя існаваньня або адсутнасьці сьмяротнага пакараньня, сотні іншых чыньнікаў. І мы ніколі дакладна не даведаемся, які чыньнік меў пераважны ўплыў на колькасьць забойстваў. Тут можна толькі ісьці шляхам лёгікі і здаровага розуму, а менавіта: калі прыняць лягічнае дапушчэньне, што вышэйшая кара запалохвае мацней, чым ніжэйшая, то лягічнай высновай з гэтага зьяўляецца меркаваньне, што найвышэйшая кара запалохвае наймацней.
Частку забойстваў учыняюць вар’яты і сэрыйныя забойцы, на якіх ня дзейнічаюць ніякія забароны і абмежаваньні, але на вялікую частку злачынцаў дзейнічае тое, што яны ведаюць, за якое злачынства пагражае толькі пажыцьцёвае зьняволеньне (якое ў большасьці выпадкаў зьяўляецца насамрэч зьняволеньнем на абмежаваны тэрмін), а за якое — сьмяротны прысуд. Вялікая частка псыхічна здаровых злачынцаў праводзіць калькуляцыю перад злачынствам. І якраз яны павінны ведаць, што за самае цяжкое злачынства ім пагражае сьмерць.
РС: Я хацеў бы, каб вы пракамэнтавалі два-тры аргумэнты, якія найчасьцей выстаўляюць прыхільнікі скасаваньня пакараньня сьмерцю. Адзін з гэтых аргумэнтаў такі: пакараньне павінна выхоўваць злачынцу, каб вярнуць яго да нармальнага жыцьця. А вось вышэйшая кара не выхоўвае, а ліквідуе чалавека. Што вы на гэта скажаце?
Мігальскі: Я не лічу, што пакараньне павінна выхоўваць. Пакараньне павінна караць. Выхоўваць можна дзяцей. А дарослых трэба караць не таму, каб іх выхоўваць, а таму, каб спыніць далейшыя злачынствы.
РС: А што вы думаеце пра аргумэнт, які зьвяртае ўвагу на судовыя памылкі пры вынясеньні сьмяротных прысудаў? У выпадку чалавека, якога павесілі або расстралялі без віны, немагчыма выправіць нічога, а вось таго, якога пасадзілі ў турму, можна выпусьціць і нават заплаціць яму кампэнсацыю за памылку правасудзьдзя...
Мігальскі: Гэта сур’ёзны аргумэнт. Але з кожным наступным годам гэты аргумэнт робіцца штораз слабейшым, таму што тэхналягічны прагрэс дазваляе ў штораз большай ступені пазьбягаць судовых памылак. Але адкінуць гэты аргумэнт цалкам — немагчыма. Такую сытуацыю можна кампэнсаваць толькі адной, пагаджаюся, даволі жорсткай калькуляцыяй — колькасьць чалавечых жыцьцяў, якія можна ўратаваць, калі існуе кара сьмерці, непараўнальна большая, чым колькасьць жыцьцяў, страчаных у выніку памылак суду.
Можна было б тут прывесьці такое параўнаньне: штогод у Польшчы ў дарожна-транспартных здарэньнях гіне 4 тысячы чалавек. Але гэты факт не зьяўляецца аргумэнтам, каб забараніць людзям езьдзіць аўтамашынамі, праўда?
РС: А ці ня думаеце, што пакараньне «безумоўным пажыцьцёвым зьняволеньнем» — калі злачынца застаецца ў турме да сьмерці і яго нельга выпусьціць за «добрыя паводзіны» — будзе мець такі самы эфэкт запалохваньня, як і кара сьмерці?
Мігальскі: Адказ на гэтае пытаньне даюць самі злачынцы. Бо гэта ж яны, атрымаўшы сьмяротны прысуд, у больш чым палове выпадкаў просяць аб памілаваньні і замене кары сьмерці пажыцьцёвым зьняволеньнем. А з тых, якія атрымліваюць пажыцьцёвае зьняволеньне, толькі нязначны адсотак вырашае скончыць жыцьцё самагубствам. Гэта значыць, што самі злачынцы лічаць, што сьмяротнае пакараньне зьяўляецца вышэйшай карай, чым пажыцьцёвае зьняволеньне.
РС: Вы згадалі, што вяртаньне сьмяротнага пакараньня ў Польшчы практычна немагчымае з увагі на тое, што краіна знаходзіцца ў Эўразьвязе і ў сувязі з гэтым узяла на сябе адпаведныя абавязаньні. Калі палітыкі ўсьведамляюць гэта, дык навошта яны падымаюць пытаньне вяртаньня кары сьмерці? Толькі выключна дзеля здабыцьця прыхільнасьці і папулярнасьці сярод выбаршчыкаў, якія такога вяртаньня хочуць?
Мігальскі: Я, прыкладам, зьяўляюся яшчэ і прыхільнікам агульнага доступу да агнястрэльнай зброі, хоць ведаю, што ажыцьцявіць гэта ў Польшчы немагчыма. Але я выказваю гэты свой погляд публічна, каб людзі ведалі, які я палітык і якія ў мяне погляды. Я ім не абяцаю, што вярну сьмяротнае пакараньне ў заканадаўства. Палітыка, які нешта такое абяцае, можна было б абвінаваціць у папулізме і ў падмане людзей. Я гавару аб гэтым таму, каб людзі ведалі мае погляды і маглі выразьней акрэсьліць свае адносіны да мяне.
Я лічу, што сьмяротнае пакараньне — патрэбнае, але яно патрэбнае толькі ў дэмакратычных дзяржавах, такіх, прыкладам, як ЗША. А ў дзяржавах з аўтарытарнымі рэжымамі і дыктатурамі — прыкладам, у Беларусі або Кітаі — гэтай карай могуць карыстацца дзеля палітычных рэпрэсій і запалохваньня грамадзтва. Таму я прызнаю права на вяртаньне сьмяротнага пакараньня ў дэмакратычных грамадзтвах, калі людзі падтрымаюць гэта на рэфэрэндуме або на выбарах, але я адначасова лічу, што аўтарытарныя і дыктатарскія рэжымы не павінны мець у сваім распараджэньні гэткай меры, як кара сьмерцю.
