У гэтыя выходныя стала вядома, што калегія Міністэрства інфармацыі 23 верасьня прыняла рашэньне аб пазбаўленьні менскага выдаўца Ігара Логвінава ліцэнзіі на выдавецкую дзейнасьць. Паведамленьне гэтае для беларускай супольнасьці было падобнае да землятрусу. Справа ў тым, што вакол выдавецтва Логвінава ў цэнтры Менску гуртуецца яшчэ некалькі ўстановаў, якія ў апошнія гады сталі сапраўдным аазісам культуры. Што ж будзе далей? Каб разабрацца з гэтым пытаньнем, я пазваніў напярэдадні выхаду праграмы ў эфір да самога Ігара Логвінава.
Абламейка: У паведамленьні пра пазбаўленьне вас выдавецкай ліцэнзіі было сказана, што ліст быў дасланы 23 верасьня. Калі вы яго атрымалі?
Логвінаў: Ня памятаю, 24-га ці 25-га.
Абламейка: Ці спрабавалі вы спачатку пайсьці ў міністэрства і вырашыць гэтую справу без агалоскі?
Логвінаў: Не. У мяне часу не было. І як без агалоскі? Яны пазбавілі ліцэнзіі, мы ня згодныя. Бо гэта парушэньне юрыдычных нормаў, як высьветлілі юрысты. Мы накіравалі ліст міністру, каб ён адрэагаваў на гэта. Калі ня будзе рэакцыі, будзем падаваць у суд.
Абламейка: А што вы пісалі ў лісьце?
Логвінаў: Што рашэньне было прынятае з парушэньнямі. Ёсьць указ прэзыдэнта пра пазбаўленьне ліцэнзій. Там працэдура ўся апісаная. Павінна быць напачатку папярэджаньне. А яна раз — і адабралі.
Абламейка: У лісьце Ліліі Ананіч, намесьніцы міністра, сказана, што вы павінны ў трохдзёны тэрмін аддаць у міністэрства ліцэнзію. Вы вярнулі?
Логвінаў: Так, сёньня.
Абламейка: А што вы пісалі ў лісьце?
Логвінаў: Што рашэньне было прынятае з парушэньнямі. Ёсьць указ прэзыдэнта пра пазбаўленьне ліцэнзій. Там працэдура ўся апісаная. Павінна быць напачатку папярэджаньне. А яна раз — і адабралі.
Абламейка: У лісьце Ліліі Ананіч, намесьніцы міністра, сказана, што вы павінны ў трохдзённы тэрмін аддаць у міністэрства ліцэнзію. Вы вярнулі?
Логвінаў: Так, сёньня.
Абламейка: І якія будуць вашы далейшыя дзеяньні?
Логвінаў: Мы падалі скаргу, дзе апратэстоўваем законнасьць гэтай працэдуры. Будзем чакаць адказу. Калі не прарэагуюць, будзем падаваць у суд, там будзем вырашаць. І паралельна рэгістраваць новае выдавецтва.
Абламейка: Іншыя ўстановы, якія месьцяцца ў галерэі «Ў»: кнігарня, мастацкі салён — яны працягнуць функцыянаваць?
Логвінаў: Так, гэта асобныя юрыдычныя асобы. Ліцэнзія ў нас была на выдавецкую дзейнасьць. На гандаль кнігамі ў нас няма ліцэнзіі. Пакуль.
Абламейка: Такая інфармацыя ад самога выдаўца Ігара Логвінава. А зараз да мяне ў студыі далучыліся дырэктар беларускай Свабоды Аляксандар Лукашук і журналіст Свабоды Сяргей Дубавец. Абодва мае суразмоўцы — ня толькі журналісты, але і кнігавыдаўцы. Аляксандар Лукашук у канцы 80-х гадоў мінулага стагодзьдзя быў галоўным рэдактарам выдавецтва «Беларусь», а Сяргей Дубавец узначальваў віленскае выдавецтва «Вострая Брама». Ну вось, калегі, як трэба, на вашу думку, расцэньваць пазбаўленьне Ігара Логвінава выдавецкай ліцэнзіі? Што гэта — спроба ліквідаваць аазіс беларушчыны ў цэнтры Менску або гэта сапраўды працяг справы з альбомам «Прэс-фота Беларусі — 2011», які суд у Ашмянах прызнаў экстрэмісцкім?
Такім чынам раённы судзьдзя прымае рашэньне, і яно праходзіць праз усю сыстэму, яму падпарадкоўваецца нават міністэрства ў Менску. Вось тое, што мы бачым звонку.
Што адбываецца вакол гэтага, мы можам толькі здагадвацца.
Сыгнал, які дае гэтае рашэньне, вельмі просты — ня зьвязвайцеся зь іншадумствам. Гэта сыгнал тым, хто мае нейкую сваю афіцыйную структуру, пляцоўку: вы можаце працягваць існаваць, але вы мусіце разумець, дзе сканчаецца ваша свабода. Гэта папярэджаньне, і ня толькі «Логвінаву».
Ёсьць нейкая пляцоўка, яны яе церпяць. Займае яна, дапусьцім, 1% інтэлектуальнага беларускага рынку. Калі яна зьнікае, калі яе па тых ці іншых прычынах зьнішчаюць, дазваляецца роўна на 1% існаваньне іншай пляцоўкі.
Мне прыгадаўся выпадак зь Беларускім гуманітарным ліцэем. Пасьля яго гвалтоўнага закрыцьця расквітнела выдавецтва «ЛогвінаЎ» з аднайменнай кнігарняй. Зьнікне «ЛогвінаЎ» — дазволяць зьявіцца дзесьці чамусьці іншаму. Ідзе такое «працэнтаваньне» незалежнай беларускай культуры. Хай яна будзе, мы яе цалкам зьнішчаць ня будзем. Яны самі паедуць у Ляйпцыг на міжнародны кніжны кірмаш, выставяць кнігі, немцы і іншыя замежнікі паглядзяць, як у нас добра зь незалежнай беларускай культурай. Дык што вы скардзіцеся?
Але калі ўплыву будзе хоць трошачкі болей за ўмоўны 1%, пачынаецца заціраньне гэтай пляцоўкі і яе ліквідацыя.
Яе можна назваць гета. І тады паўстае пытаньне — чаму не пакінуць беларусам хаця б гэтае гета? А можа гэта і ня гета зусім, можа гэтая пляцоўка разраслася ў тое, што больш за гета, што і выклікала трывогу? Як бы вы ацанілі, наколькі гэта значнае месца ў сёньняшнім Менску?
Лукашук: Сяргей узгадаў Ляйпцыг. Роўна год таму ў Ляйпцыгу адбываўся кніжны кірмаш, і на ім быў стэнд выдавецтва «ЛогвінаЎ». Не кнігарні «ЛогвінаЎ», ня клюбу «Ў», а менавіта выдавецтва. І варта сказаць, што іншых выдавецтваў там не было — ні «Ўраджаю», ні «Мастацкай літаратуры», ні іншых шматлікіх дзяржаўных выдавецтваў, якія абслугоўваюць міністэрства адукацыі, культуры. А «ЛогвінаЎ» быў. І ён прадставіў кнігі яшчэ з паўтузіна незалежных выдавецтваў.
У Беларусі зараз невялікіх недзяржаўных выдавецтваў даволі шмат, пару дзясяткаў, прынамсі. Яны ў Ляйпцыг паехаць не маглі, «ЛогвінаЎ» прадстаўляў іх там. Было вельмі прыемна назіраць, што беларускі стэнд, дзякуючы гэтаму, быў вельмі прадстаўнічы. Там былі выдатныя альбомы — і фота, і мастацтва, вельмі дарагія, былі кнігі пра Беларусь. Але ўсё гэта было ва «ўпакоўцы» «Логвінава».
Іншымі словамі, ён выконваў прадстаўнічую, дыпляматычную фактычна місію, прадстаўляў усю свабодную нацыянальную кнігавыдавецкую дзейнасьць Беларусі. Закрыцьцё «Логвінава» ў гэтым сэнсе не такая простая рэч, як зачынілі сайт — заўтра зьявіцца іншы.
Так што наступствы будуць балючымі. Хаця пустата звычайна не прычыняе болю, але ўтвараецца менавіта пустата.
Абламейка: Сяргей, а як бы вы ацанілі гэтую пляцоўку?
Чынавенства адчувае, што ў беларушчыны ў гэтай краіне велізарны патэнцыял. Але калі даць яму расквітнець, то нікому гэтае чынавенства ня будзе патрэбнае
Дубавец: Ні ў якім разе ня як гета. Гэта хутчэй аазіс, дзе зьбіраецца прагрэсіўная, скажам так, моладзь, куды хадзіць прэстыжна. Туды прыходзіць хочацца. І тут яшчэ той момант, пра які казаў Аляксандар — гэта нармальны здаровы бізнэс, ён пашыраецца і займае нішы, якія не занятыя. Але тут прыходзіць Лілія Ананіч, выпускніца журфаку, і сваімі цэнзарскімі нажніцамі частку гэтага бізнэсу адразае. Чынавенства адчувае, што ў беларушчыны ў гэтай краіне велізарны патэнцыял. Але калі даць яму расквітнець, то нікому гэтае чынавенства ня будзе патрэбнае.
Лукашук: Цікава, што Сяргей сказаў, што ў беларушчыны велізарны патэнцыял. На гэтым тыдні ў нас у Празе быў госьць са Швэцыі. Ён сказаў пра радыё Свабода — вы сваімі перадачамі, кнігамі робіце справу не палітычную, а справу беларушчыны. Гэтая справа больш важная, чым палітычныя зьмены ў краіне, на якія радыё ў меншай ступені можа паўплываць. А вось на культурніцкія — можа.
У краме «Логвінава» шмат людзей пытаюцца пра кнігу нашага калегі Юрася Бушлякова «Жывая мова». Людзі прыходзяць, хочуць купіць гэтую кнігу. Выдавецтва «ЛогвінаЎ» зьвярнулася да нас з просьбай дазволіць ім надрукаваць дадатковы наклад гэтай кнігі. Падручнікавага тыпу кніга раптам робіцца бэстсэлерам. Вось які гэты патэнцыял беларушчыны.
Пэўны час таму беларускі ПЭН-цэнтар абмяркоўваў ідэю, ці не заснаваць прэмію для беларускіх выдаўцоў, для сучасных Марцінаў Кухтаў. Бо сапраўды ёсьць у Беларусі выдаўцы, якія любяць кнігу, умеюць яе рабіць, хочуць працаваць зь людзьмі, якія хочуць гэтую кнігу мець. І іх дзейнасьць заслугоўвае адзнакі. І калі б такая прэмія імя Марціна Кухты была заснаваная, выдавецтва «ЛогвінаЎ» было б сярод першых яе атрымальнікаў.
Абламейка: Нягледзячы на тое, што Ігар Логвінаў быў сёньня даволі аптымістычным наконт пэрспэктываў свайго выдавецтва, я магу прыгадаць долю «Аўтарадыё», якое шмат судзілася, але так і ня здолела аднавіцца ў эфіры. Калі ўлады вырашылі нешта зачыніць, яны могуць гэта зрабіць. Таму пытаньне да вас — як павінен разьвівацца выдавецкі бізнэс у Беларусі, каб не трапляць у такія сытуацыі? І якія наагул існуюць шляхі пашырэньня беларускага слова, беларускай культуры?
Значыць, трэба знаходзіць магчымасьць аб’ядноўваць намаганьні і рабіць праекты сіламі некалькіх выдавецтваў разам
Лукашук: Калі мы будзем гаварыць пра друкаваную кнігу, пакідаючы ў баку кнігі ў электронным выглядзе, у PDF-фармаце, пра аўдыё-кнігі, то трэба разумець, што выдавецкая дзейнасьць у Беларусі па-беларуску на беларускую тэматыку — гэта некамэрцыйная і непалітычная дзейнасьць, гэта культурніцкая дзейнасьць. Культура вельмі рэдка бывае прыбытковай, вельмі рэдка бывае прадметам, на якім можна зарабляць вялікія грошы. Павінна быць разуменьне ў спонсараў культурніцкага працэсу, як у беларускіх заможных грамадзянаў, гэтак і ў замежных фундатараў.
І другі момант. Скажам, такое выданьне, як часопіс «Дзеяслоў», мае сваю бібліятэку. Права на выдавецкую дзейнасьць маюць даволі шмат людзей.
Значыць, трэба знаходзіць магчымасьць аб’ядноўваць намаганьні і рабіць праекты сіламі некалькіх выдавецтваў разам. Не дзяліць славу, а памнажаць яе.
Дубавец: Я хачу вярнуцца да альбому «Прэс-фота Беларусі — 2011», які быў прызнаны экстрэмісцкім, і прыгадаць інтэрнэтную байку, паводле якой самалёты падаюць, таму што пра гэта пішуць журналісты. Менавіта гэтак Лілія Ананіч паставілася да гэтага альбому, а ўсьлед за тым і да выдавецтва «ЛогвінаЎ», якое гэты альбом выпусьціла. І мне хацелася б зьвярнуцца да іншых чыноўнікаў, якія так не разважаюць, і нагадаць ім, што беларусы — гэта кніжная нацыя, мы паўсталі з кнігі яшчэ ў часы Скарыны. І наш першадрукар Францішак Скарына надрукаваў беларускую Біблію чацьвёртым у сьвеце. Таму памятайце пра гэта і беражыце беларускіх кнігавыдаўцоў.
