«Дэпазытнай бурбалкай» называюць экспэрты дэпазытную стратэгію ўладаў Беларусі.
Літаральна за тры апошнія месяцы 2012 году стаўка па рублёвых дэпазытах для фізычных асобаў павялічылася на 13,6 працэнта. Цяпер яна складае 42,6% гадавых. Расейскае выданьне «Камэрсант» у сёньняшняй публікацыі наўпрост параўнала гэтую дэпазытную палітыку з пабудовай фінансавай піраміды. Ці сапраўды дзяржава, прапануючы прывабныя працэнты, выманьвае грошы з «заначак» простых беларусаў, і як доўга можна гуляцца ў азартныя гульні з уладай Беларусі?
Расейскія экспэрты папярэджваюць, што пятнаццаць гадоў таму падобная сытуацыя скончылася ў Расеі дэфолтам, банкі збанкрутавалі, памяняўся ўрад, а пазьней і прэзыдэнт. Такі ж лёс можа чакаць і Беларусь.
Журналіст «Камэрсанта» Максім Швэйц лічыць, што ідэю, як прымусіць беларусаў дастаць валютныя запасы, перавесьці іх у беларускія рублі і аддаць беларускім банкам, пазычылі ў сумна вядомага заснавальніка МММ Сяргея Маўродзі. У траўні 2011 у інтэрнэце быў зьмешчаны ягоны відэазварот да Аляксандра Лукашэнкі. Маўродзі прапанаваў прэзыдэнту Беларусі «перадышку на тры гады»: Маўродзі прасіў дазволіць яму выпусьціць аблігацыі з «нулявой надзейнасьцю». Маўляў, дзякуючы гэтаму можна будзе прыцягнуць вялізныя грошы.
Але ўлада Беларусі абрала іншы шлях: камэрцыйныя банкі даюць надзвычай высокія працэнты па рублёвых дэпазытах. Дзякуючы гэтаму у 2012 годзе беларусы павялічылі рублёвыя ўклады на 75%, а рублёвыя дэпазыты павялічыліся на 58% і складаюць цяпер каля 54 трлн. рублёў.
Эканаміст Станіслаў Багданкевіч, былы старшыня Нацбанку, лічыць, што піраміда сапраўды ёсьць: «Я б сказаў, што фінансавая піраміда, дэпазытная піраміда, існуе. Калі пакласьці ўклады пад 70%, што было ня так даўна, 10 мільёнаў, то праз год будзе 17 мільёнаў. Ідзе нарошчваньне пухіра, які можна лопнуць. Гэта кепская зьява. Яна зьвязаная з інфляцыяй, гэта вынік нізкаэфэктыўнай эканомікі. Піраміда ёсьць. Валавы прадукт у мінулым годзе вырас на 1, 5%, уклады, дэпазыты павялічваліся на 162%. Гэта ненармальна, гэта і ёсьць піраміда».
Аднак паводле Багданкевіча, улада такім чынам ратуе сытуацыю.
Станіслаў Багданкевіч
Багданкевіч: «Мэты не махлярскія, а высакародныя. Каб утрымаць грашовую масу ад спажывецкага рынку і каб цэны ўсё ж больш-менш стабілізаваць. І каб гэтыя грошы не пайшлі на валютны рынак, а пайшлі на ўклады. Інакш быў бы абвал валютнага курсу. Зразумела, чаму так робіцца, але не зразумела, чаму ўлады не прымаюць мер, каб зацугляць інфляцыю і падняць эфэктыўнасьць эканомікі. Гэта ж галоўнае. Дэпазытная бурбалка – гэта вынік скрайне нізкай эфэктыўнасьці эканомікі пры высокім узроўні інфляцыі».
Фінансавы аналітык афіцыйнага партнёра Альпары ў Менску Вадзім Іосуб кажа, што любая дзяржава натуральна зацікаўленая ў тым, каб падвышаць цікавасьць да нацыянальнай валюты: «Ніхто нікога не прымушае, а проста робяць так, каб было выгадней захоўваць грошы ў беларускіх рублях. Такую палітыку можна толькі вітаць».
Ратуе, але не ўратуе, – пераконвае Багданкевіч: «Улада дагэтуль галоўным паказчыкам лічыць рост валавага прадукту. Таму нарошчваюць грашовую масу. Гэтая палітыка неразумная. Улада мусіць галоўным пытаньнем паставіць, каб рост цэн быў ня болей за 3-5% у год. Вось у ЭЗ за мінулы год цэны вырасьлі на 2%, а ў нас па афіцыйных зьвестках на 22%, а фактычна ў два разы вышэй”.
У кароткатэрміновай пэрспэктыве такая сытуацыя яшчэ можа працягвацца. Але ў будучым грашова-валютнага крызысу не пазьбегнуць, – лічыць Багданкевіч.
А вось фінансаваму аналітыку Вадзіму Іосібу высновы аўтараў артыкула пра пэрспэктыву беларускага дэфолту падаюцца «дзіўнымі». Магчыма, таму, што аўтар кепска знаёмы зь беларускімі рэаліямі, – мяркуе аналітык.
«Вось пералічаюцца нашы праблемы ў эканоміцы, – кажа Іосуб. – А ў нас няма дэфіцытнага бюджэту: даходы супадаюць з расходамі. Згадваюць фіксаваны курс – а гэта наўпроста супярэчыць рэчаіснасьці. Няма ў нас фіксаванага курсу».
Асабліва не падабаецца яму параўнаньне з МММ. Па меркаваньні Іосуба, ніякай піраміды ў дзеяньнях уладаў Беларусі няма: «Гэта проста той выпадак, якім варта карыстацца. Любы пэрыяд выхаду гіпэрінфляцыі заўжды зьвязаны з такімі высокімі стаўкамі, – сьцьвярджае Іосуб. – Тыя, хто хоча браць крэдыты пад 100% і аплочваюць прыбытак тых, хто кладзе грошы на дэпазыт. І яшчэ крыху застаецца банкам, – адказвае аналітык на пытаньне, адкуль бяруцца гэтыя грошы».
Высокія стаўкі па дэпазытах уздымаюць уверх і стаўкі па крэдытах, якія расейскія экспэрты называюць «шалёнымі». Крэдыты цяпер прапануюцца пад 70, а то і 120 працэнтаў. Проста ў крамах прапануюць атрымаць крэдыт на невялікую суму пад тысячу працэнтаў. І людзі гэтым карыстаюцца. Бо спадзяюцца на хуткую дэвальвацыю.
Паводле фінансавага аналітыка Вадзіма Іосуба, так працуе «рынак у чыстым выглядзе».
Вадзім Іосуб
Іосуб: «Можна ўзяць любы фінансавы рынак. Нехта валюту купляе, нехта прадае. У выніку, нехта апынецца ў плюсе, а другі – у мінусе. Так працуе рынак. Калі нават на дадзеную сытуацыю паглядзець абсалютна абстрактна, то відавочна, што нехта кладзе дэпазыты ў спадзеве зарабіць, а нехта бярэ крэдыт у спадзеве дэвальвацыі».
«З восені 2011 году ў нас сур’ёзна зьмянілася сыстэма курсаўтварэньня – быў уведзены плаваючы курс. Гэта ня значыць, што ў нас ніколі ня будзе праблемаў. Але аднамомантавыя дэвальвацыі, якія ў нас былі раней, у прынцыпе ня могуць адбыцца».
«Рублёвыя ўкладчыкі прачнуліся і страцілі большую частку сваіх ашчаджэньняў, – такога ня бачу ў сярэднетэрміновай пэрспэктыве, – кажа Іосуб. – Аб’ектыўных эканамічных повадаў для гэтага няма».
Само зьяўленьне дэпазатыранай бурбалкі аналітыкі зьвязваюць зь недахопам ліквіднасьці. Але намесьнік начальніка ўпраўленьня інфармацыі Нацбанку Міхаіл Журавовіч сьцьвярджае, што зь ліквіднасьцю ў нас усё ў парадку, а да працэнтаў па дэпазытах Нацбанк увогуле ня мае дачыненьня – маўляў, гэта вырашаюць самі камэрцыйныя банкі.
Аднак паводле Багданкевіча, бурбалка можа лопнуць у любы момант, і тады разьлічвацца па ўкладах давядзецца менавіта прэзыдэнту праз Нацыянальны банк. Адкуль возьмуцца гэтыя грошы – ад новых крэдытаў ці ад продажу буйных прадпрыемстваў, – можна толькі меркаваць.
А простым грамадзянам эканаміст ня раіць гуляць у азартныя гульні з уладай. Пакуль адны баяцца дэвальвацыі, ратуючы свае грошы на дэпазытах, другія чакаюць яе, спадзеючыся на меншыя выплаты па крэдытах. Але і тое, і другое небясьпечна ў непрадказальнай беларускай эканоміцы, лічыць Багданкевіч.
