Толькі цяпер, праз два месяцы, робіцца трохі больш зразумелай таямнічая сустрэча Лукашэнкі з амэрыканскімі палітолягамі. Тады, у студзені, выглядала дзіўным ня столькі само спатканьне, колькі тое, што навукоўцы ЗША пачалі ў духу беларускай прапаганды ганіць няправільную, несправядлівую палітыку Захаду адносна беларускага рэжыму.
І вось на сайце Радыё Свабода надрукаваная размова супрацоўніка Фонду Маршала ў Нямеччыне, вядомага рупліўца беларускай дэмакратыі Паўла Дэмэша з адным з удзельнікаў той сустрэчы, аналітыкам амэрыканскага Джэймстаўнскага фонду Ўладам Сокарам.
Трэба адзначыць, што амэрыканскія аналітычныя цэнтры (а Джэймстаўнскі фонд – адзін зь іх) – даволі ўплывовыя структуры. Яны ня толькі выпрацоўваюць палітычную лінію для органаў улады, але нярэдка іх прадстаўнікі займаюць высокія пасады ва ўладных інстытутах. Дастаткова ўзгадаць дзяржсакратара ЗША ў адміністрацыі Буша Кандалізу Райс, якая перад тым працавала ў Стэнфардзкім унівэрсытэце.
Дык вось Улад Сокар лічыць, што палітыка ЗША і Захаду ўвогуле адносна Беларусі – няправільная, бо яна імкнецца найперш да дэмакратызацыі краіны. А трэба, на яго погляд, імкнуцца да ўмацаваньня незалежнасьці Беларусі, якой пагражае Расея. Вось галоўныя тэзы сп. Сокара:
«Мы былі заклапочаныя тым, як Расея выкарыстоўвае дзеля сваіх інтарэсаў ізаляцыю Беларусі Захадам. Палітыку ўсяго Захаду паралізавала дэмакратычная ідэалёгія... Нельга ўвесьці дэмакратыю ў грамадзтве, якое да гэтага не падрыхтаванае... Дэмакратыю ня ўводзяць з-за мяжы... Калі ў Беларусі мы ўвесь час будзем мець сытуацыю, у якой дзяржаўнасьць знаходзіцца пад пагрозай з боку Крамля, дык там ніколі ня будзе ні поўнага сувэрэнітэту, ні дэмакратыі... Прэзыдэнт Лукашэнка ў нечаканым павароце гістарычнага працэсу стаў гарантам беларускага сувэрэнітэту. У сытуацыі, калі Расея спрабуе абмежаваць або падарваць сувэрэнітэт Беларусі, нам трэба падтрымаць цяперашняе кіраўніцтва гэтай краіны, гэта значыць, і прэзыдэнта Лукашэнку, калі ён будзе супраціўляцца паглынаньню Расеяй. Немагчыма выйграць, калі вы будзеце падтрымліваць апазыцыю, якая выступае супраць Лукашэнкі, які супраціўляецца паглынаньню Беларусі Расеяй... Бо я лічу, што безагаворачная падтрымка для беларускай апазыцыі, якая прайграла па ўсіх пунктах, зьяўляецца цалкам контрапрадуктыўнай».
У сваіх разважаньнях сп. Сокар не арыгінальны. Менавіта такі настрой панаваў сярод заходніх палітыкаў у 2008–2010 гадах, падчас палітыкі дыялёгу Беларусі з ЭЗ. Тады назіраўся моцны канфлікт паміж Лукашэнкам і Крамлём. І Эўразьвяз з геапалітычных меркаваньняў імкнуўся скарыстаць момант, каб павярнуць Беларусь на Захад, ахвяраваўшы дзеля гэтага беларускай дэмакратыяй. Эўрапейскія палітыкі махнулі рукой на апазыцыю і пачалі наўпрост размаўляць з Лукашэнкам. То бок якраз рабілі тое, да чаго цяпер заклікае амэрыканскі аналітык.
Але ён забыў, чым скончылася тая палітыка. Ня толькі пагромам беларускай апазыцыі і грамадзянскай супольнасьці, але і ўзнаўленьнем шчыльнага сяброўства паміж Менскам і Масквою, новай халоднай вайной паміж Беларусьсю і Захадам.
Дарэчы, падобныя меркаваньні існуюць і ў асяродзьдзі беларускай дэмакратычнай супольнасьці. Іх магчыма зьвесьці да двух тэзісаў, якія можна адначасова лічыць вялікімі беларускімі мітамі:
1. Калі замест Лукашэнкі да ўлады прыйдзе нейкі іншы палітык, то нельга выключаць, што гэта будзе горш для беларускай справы, бо ён можа здаць Беларусь Расеі, а Лукашэнка абараняе незалежнасьць.
2. Ня трэба ціснуць на рэжым Лукашэнкі з Захаду (уводзіць санкцыі і інш.), бо ёсьць небясьпека заштурхаць Беларусь у Расею.
Найперш пра дэмакратыю. Няма народаў, якія б увогуле не былі гатовыя да дэмакратыі. Можна казаць пра розную ступень гатоўнасьці. Сацыялягічныя апытаньні сьведчаць, што вялізная большасьць беларусаў (у тым ліку – шмат хто з прыхільнікаў Лукашэнкі) хацелі б, каб у краіне існавала дэмакратыя, дзейнічалі дэмакратычныя мэханізмы і працэдуры. У гэтым сэнсе насельніцтва даўно перарасло рэжым. Праўда, змагацца за гэтую дэмакратыю беларусы не гатовыя, яны б хацелі, каб нехта звонку яе прынёс. Але гэта ўжо іншая справа.
Цяпер пра Лукашэнку як абаронцу незалежнасьці. Для беларускага лідэра адстойваньне сувэрэнітэту дзяржавы ёсьць пабочны вынік яго змаганьня за абсалютную ўладу. І ў гэтым палягае небясьпека, бо ягоныя ўяўленьні пра ўладу, уласныя палітычныя інтарэсы могуць не супадаць зь беларускімі нацыянальнымі інтарэсамі. Як гэта было ў 1990-я гады, калі Лукашэнка, спадзеючыся захапіць крамлёўскі пасад, усяляк падштурхоўваў Расею да аб'яднаньня ў адну дзяржаву. Сп. Сокар пра гэта, мусіць, проста ня ведае.
Другая небясьпека палягае ў тым, што цяпер беларускую незалежнасьць абараняюць не дзяржаўныя інстытуты (які паралізаваныя, існуюць фармальна), не грамадзтва (якое пазбаўлена магчымасьці хоць неяк выяўляць сваю волю), а адзін чалавек. А гэта вельмі хісткая гарантыя. А раптам зь ім нешта здарыцца? Увогуле, паўплываць на чалавека значна лягчэй, чым на дзяржаўныя інстытуты ці на ўвесь соцыюм.
І апошняе. У чым прычыны сёньняшняй вялікай залежнасьці Беларусі ад Расеі? У нерэфармаванасьці беларускай эканомікі. З-за гэтага яна ня можа нармальна існаваць без расейскіх энэргетычных ільготаў, крэдытаў. А менавіта Лукашэнка ўсяляк супраціўляецца рынкавым рэформам, а замест гэтага патрабуе ад Расеі ўсё новых субсыдыяў.
Толькі пры дэмакратыі ў Беларусі паўстануць дзяржаўныя інстытуты, якія стануць сапраўднымі гарантамі незалежнасьці, зьявіцца сучасная эканоміка, здольная існаваць без расейскай дапамогі.
І вось на сайце Радыё Свабода надрукаваная размова супрацоўніка Фонду Маршала ў Нямеччыне, вядомага рупліўца беларускай дэмакратыі Паўла Дэмэша з адным з удзельнікаў той сустрэчы, аналітыкам амэрыканскага Джэймстаўнскага фонду Ўладам Сокарам.
Трэба адзначыць, што амэрыканскія аналітычныя цэнтры (а Джэймстаўнскі фонд – адзін зь іх) – даволі ўплывовыя структуры. Яны ня толькі выпрацоўваюць палітычную лінію для органаў улады, але нярэдка іх прадстаўнікі займаюць высокія пасады ва ўладных інстытутах. Дастаткова ўзгадаць дзяржсакратара ЗША ў адміністрацыі Буша Кандалізу Райс, якая перад тым працавала ў Стэнфардзкім унівэрсытэце.
Дык вось Улад Сокар лічыць, што палітыка ЗША і Захаду ўвогуле адносна Беларусі – няправільная, бо яна імкнецца найперш да дэмакратызацыі краіны. А трэба, на яго погляд, імкнуцца да ўмацаваньня незалежнасьці Беларусі, якой пагражае Расея. Вось галоўныя тэзы сп. Сокара:
«Мы былі заклапочаныя тым, як Расея выкарыстоўвае дзеля сваіх інтарэсаў ізаляцыю Беларусі Захадам. Палітыку ўсяго Захаду паралізавала дэмакратычная ідэалёгія... Нельга ўвесьці дэмакратыю ў грамадзтве, якое да гэтага не падрыхтаванае... Дэмакратыю ня ўводзяць з-за мяжы... Калі ў Беларусі мы ўвесь час будзем мець сытуацыю, у якой дзяржаўнасьць знаходзіцца пад пагрозай з боку Крамля, дык там ніколі ня будзе ні поўнага сувэрэнітэту, ні дэмакратыі... Прэзыдэнт Лукашэнка ў нечаканым павароце гістарычнага працэсу стаў гарантам беларускага сувэрэнітэту. У сытуацыі, калі Расея спрабуе абмежаваць або падарваць сувэрэнітэт Беларусі, нам трэба падтрымаць цяперашняе кіраўніцтва гэтай краіны, гэта значыць, і прэзыдэнта Лукашэнку, калі ён будзе супраціўляцца паглынаньню Расеяй. Немагчыма выйграць, калі вы будзеце падтрымліваць апазыцыю, якая выступае супраць Лукашэнкі, які супраціўляецца паглынаньню Беларусі Расеяй... Бо я лічу, што безагаворачная падтрымка для беларускай апазыцыі, якая прайграла па ўсіх пунктах, зьяўляецца цалкам контрапрадуктыўнай».
У сваіх разважаньнях сп. Сокар не арыгінальны. Менавіта такі настрой панаваў сярод заходніх палітыкаў у 2008–2010 гадах, падчас палітыкі дыялёгу Беларусі з ЭЗ. Тады назіраўся моцны канфлікт паміж Лукашэнкам і Крамлём. І Эўразьвяз з геапалітычных меркаваньняў імкнуўся скарыстаць момант, каб павярнуць Беларусь на Захад, ахвяраваўшы дзеля гэтага беларускай дэмакратыяй. Эўрапейскія палітыкі махнулі рукой на апазыцыю і пачалі наўпрост размаўляць з Лукашэнкам. То бок якраз рабілі тое, да чаго цяпер заклікае амэрыканскі аналітык.
Але ён забыў, чым скончылася тая палітыка. Ня толькі пагромам беларускай апазыцыі і грамадзянскай супольнасьці, але і ўзнаўленьнем шчыльнага сяброўства паміж Менскам і Масквою, новай халоднай вайной паміж Беларусьсю і Захадам.
Дарэчы, падобныя меркаваньні існуюць і ў асяродзьдзі беларускай дэмакратычнай супольнасьці. Іх магчыма зьвесьці да двух тэзісаў, якія можна адначасова лічыць вялікімі беларускімі мітамі:
1. Калі замест Лукашэнкі да ўлады прыйдзе нейкі іншы палітык, то нельга выключаць, што гэта будзе горш для беларускай справы, бо ён можа здаць Беларусь Расеі, а Лукашэнка абараняе незалежнасьць.
2. Ня трэба ціснуць на рэжым Лукашэнкі з Захаду (уводзіць санкцыі і інш.), бо ёсьць небясьпека заштурхаць Беларусь у Расею.
Найперш пра дэмакратыю. Няма народаў, якія б увогуле не былі гатовыя да дэмакратыі. Можна казаць пра розную ступень гатоўнасьці. Сацыялягічныя апытаньні сьведчаць, што вялізная большасьць беларусаў (у тым ліку – шмат хто з прыхільнікаў Лукашэнкі) хацелі б, каб у краіне існавала дэмакратыя, дзейнічалі дэмакратычныя мэханізмы і працэдуры. У гэтым сэнсе насельніцтва даўно перарасло рэжым. Праўда, змагацца за гэтую дэмакратыю беларусы не гатовыя, яны б хацелі, каб нехта звонку яе прынёс. Але гэта ўжо іншая справа.
Цяпер пра Лукашэнку як абаронцу незалежнасьці. Для беларускага лідэра адстойваньне сувэрэнітэту дзяржавы ёсьць пабочны вынік яго змаганьня за абсалютную ўладу. І ў гэтым палягае небясьпека, бо ягоныя ўяўленьні пра ўладу, уласныя палітычныя інтарэсы могуць не супадаць зь беларускімі нацыянальнымі інтарэсамі. Як гэта было ў 1990-я гады, калі Лукашэнка, спадзеючыся захапіць крамлёўскі пасад, усяляк падштурхоўваў Расею да аб'яднаньня ў адну дзяржаву. Сп. Сокар пра гэта, мусіць, проста ня ведае.
Другая небясьпека палягае ў тым, што цяпер беларускую незалежнасьць абараняюць не дзяржаўныя інстытуты (які паралізаваныя, існуюць фармальна), не грамадзтва (якое пазбаўлена магчымасьці хоць неяк выяўляць сваю волю), а адзін чалавек. А гэта вельмі хісткая гарантыя. А раптам зь ім нешта здарыцца? Увогуле, паўплываць на чалавека значна лягчэй, чым на дзяржаўныя інстытуты ці на ўвесь соцыюм.
І апошняе. У чым прычыны сёньняшняй вялікай залежнасьці Беларусі ад Расеі? У нерэфармаванасьці беларускай эканомікі. З-за гэтага яна ня можа нармальна існаваць без расейскіх энэргетычных ільготаў, крэдытаў. А менавіта Лукашэнка ўсяляк супраціўляецца рынкавым рэформам, а замест гэтага патрабуе ад Расеі ўсё новых субсыдыяў.
Толькі пры дэмакратыі ў Беларусі паўстануць дзяржаўныя інстытуты, якія стануць сапраўднымі гарантамі незалежнасьці, зьявіцца сучасная эканоміка, здольная існаваць без расейскай дапамогі.
