Жыхары пасёлка Бальшавік жартуюць, што ад назвы іхнай вёскі «патыхае серай». Тое, што пасёлак пад самым Менскам, не пераважвае мінусаў, як тут кажуць, «варожага атачэньня» — акрамя антыэкалягічнай птушкафабрыкі, побач адна з найбуйнейшых гарадзкіх звалак ды вар’ятня ў Навінках. На такое суседзтва наракала мне і сьмяшлівая кіраўніца спраў сельвыканкаму Вераніка Лузгіна:
«У нас аграгарадок „Бальшавік“, Папярнянскі сельвыканкам, Дубаўлянская школа — я сама ня ведаю, чаму. (Сьмяецца.) Пражывае ў Бальшавіку 3615 чалавек. Гэта афіцыйна зарэгістраваных, а фактычна я ня ведаю колькі — шмат грамадзян жывуць у нас зь менскай прапіскай, зарэгістраваныя, як на лецішчах. У нас тут 1-я Менская птушкафабрыка, буйная арганізацыя. Калі ўвесну ўносяць угнаеньні — цяжка. Часам пах такі — вокны немагчыма адчыніць…»
Я ж пад’ехаў да Бальшавіка з адваротнага боку, дзе месьціцца яшчэ вайсковая частка супрацьпаветранай абароны. Тут, кажуць тутэйшыя, стаяць стратэгічныя ракеты С-300, якія пільнуюць бясьпеку сталіцы. Ля кацельнай пазнаёміўся з вартаўніцай — адзінокай пэнсіянэркай, спадарыняй Нінай Цешкінай.
Карэспандэнт: «А як вы жывяце тут?»
Цешкіна: «Ой, г…о! У доміку холадна — за што мы плацім?! Куты, як дождж ідзе — усе мокрыя. А ЖКХ трымае аднаго кацельшчыка замест двух. І заробак які — 1 мільён! І жыві за яго пад Менскам. Цэны растуць — зноў усё падаражэла. Лукашэнка гэты ў гроб загоніць, і ўсё! На Ўкраіне былі, у Расеі, а жывем тут, і нічога добрага — мы ж пагарэльцы. Зяць мой сабачку купіў, і жывем удвох. І кватэра — трэба адбудоўваць усё…»
Спадарыня Ніна і параіла мне падацца ў «цывільны» Бальшавік.
Уздоўж шэрагаў вайсковых грузавікоў ды вежаў з радарамі выходжу па пыльнай дарозе да пасялковай лазьні на ўскраіне. На дзьвярах надпіс — «У сувязі з паломкай печы ды адсутнасьцю апальшчыка лазьня не працуе».
Ізноў быццам нехта вядзе: праз колькі хвілін сустракаю качагара Мікалая, які тлумачыць:
Мікалай: «Рамонт у нас — печку трэба мяняць. Лазьня ЖКГ Менскага раёну, а мыюцца ўсе — бывае, прыяжджаюць 80 і 90 чалавек адразу. 4200 за сэанс — гэта ж капейкі…»
Карэспандэнт: «У кацельнай качагар атрымлівае мільён, а вы колькі?»
Мікалай: «Ну, паўтара. Палю дрывамі…»
Далей іду ўздоўж клюбу ды бібліятэкі, на якіх чамусьці не пазначаныя гадзіны працы — аж да жывёлагадоўчай фэрмы, якая належыць 1-й Менскай птушкафабрыцы. Пасьля даведаўся, што там ёсьць малочны цэх, дзе вырабляюць ёгурты ды сыры.
Першым, каго сустрэў на фэрме, быў даглядчык Юрый Міхалевіч.
Карэспандэнт: «Колькі кароў?»
Міхалевіч: «200. Мне мільёна паўтара атрымліваецца па такой рабоце — з паловы на сёмую запрагаю кабылу, дый пайшоў. Да 10-й кармы старыя прыбраць, потым стол кармавы пачысьціць, вывезьці ад цялят салому, сена прывезьці пасьля абеду, муку раздаць. І працоўны дзень заканчваецца а палове на пятую…»
Карэспандэнт: «10 гадзін працы ў дзень — і за паўтара мільёна ў месяц!»
Міхалевіч: «Ну дык што зробіш?!»
Падыходзіць мілавідная дзяўчына ў белым халаце, якая аказваецца загадчыцай — Ірына Радчанка.
Карэспандэнт: «Вы брыгадзір? Добрае здароўе!»
Радчанка: «І вам. Віцебскую вэтэрынарную акадэмію скончыла — цяпер адпрацоўваю…»
Карэспандэнт: «Слухайце, паўтара мільёна — гэта ж не заробак…»
Радчанка: «Не заробак — яшчэ год засталося, і на іншую працу. З Бальшавіка ж і аўтобусы, і маршруткі ходзяць…»
Ля фэрмы купка драўляных дамоў. Побач з адным зь іх пажылая кабета ў спартовых штанах і капелюшы-самбрэра садзіць бульбу. Зважаю на акуратна абагнаныя, угноеныя барозны. Спадарыня Людміла Галаўко вартаўніцай акурат на той жа фэрме.
Карэспандэнт: «Колькі сотак маеце?»
Галаўко: «Каля хаты тры і на палетку 10. У ноч працую па 10 гадзін — гэта 240 у месяц. Я атрымліваю мільён дзьвесьце, ня больш. Таму ў сяло ніхто не жадае ісьці працаваць — дурняў жа няма…»
Карэспандэнт: «Ну і колькі бульбы з вашых сотак?»
Галаўко: «Ой, у мінулым годзе накапала 22 мяхі. Гною хапае на фэрме, але ня надта возьмеш — трэба выпісаць, заплаціць. Вы езьдзіце, калі сапраўды журналіст — якія заробкі ў сёлах?»
Карэспандэнт: «Ёсьць нешматлікія гаспадаркі, дзе па 2 мільёны, а большасьць — дзе і па 300 тысяч ёсьць, у Аршанскім раёне сустрэў паляводаў — 200…»
Галаўко: «А я ж ня толькі вартую, г..о выскрабаю, падсыпаю, прымаю ацёлы — за цялё 900 рублёў. І слухайце, мільён трыста — гэта агул, а атрымліваю 600–700 тысяч…»
Паводле заканадаўства сёньня, тым больш у аграгарадках, нельга плаціць заробкі, меншыя за праславутую «мінімалку» або нават на яе мяжы. А тут такія «сумы» ў кішэнях людзей, якія фактычна жывуць у рысе гораду, а значыць, і па сталічных цэнах. Муж спадарыні Людмілы робіць трактарыстам, але сямейнага шчасьця ад гэтага хутчэй бракуе.
Скажыце, а калі сельскага працаўніка хто лічыў за чалавека?!
Галаўко: «Калі палявыя працы, нешта ёсьць, але я іду на працу — яго ня бачу, прыходжу — таксама. Сям’і нібыта й няма…»
Карэспандэнт: «Мушу спытаць — душ ёсьць на фэрме?»
Галаўко: «Вы ж бачылі, які там душ! Ня надта адрозьніваецца ад фэрмы — мыюся, а як жа ў хату пайду сьмярдзючая?! У хаце купілі бойлер, дык і ёсьць гарачая вада. Самі ўсталёўвалі ванну, ваду падводзілі. Скажыце, а калі сельскага працаўніка хто лічыў за чалавека?!»
Карэспандэнт: «Сельскія таксама вінаватыя — у Менску хоць на мітынгі ходзяць…»
Галаўко: «Ведаеце, мітынгаваць — ня наша справа. Нас хутка заткнуць — не падабаецца, ідзі. А куды ісьці?!»
* * *
У пасёлку, шукаючы дарогі да цэнтру, спыняю Андрэя — чалавека няпэўнай зьнешнасьці і веку.
Карэспандэнт: «А дзе працуюць «бальшавікі» — вы ж «бальшавік?»
Андрэй: «Я сельскі жыхар — жылі пры бальшавіках, а цяпер пры камуністах…»
Карэспандэнт: «А Лукашэнка таксама камуніст?»
Андрэй: «Ну, сельскі чалавек. А я пакуль нідзе не працую…»
Карэспандэнт: «Хіба каля крамы?» (Сьмех.)
Ужо ўсур’ёз задаю памянёнае пытаньне пэнсіянэру, спадару Вячаславу Вількевічу, што сядзеў на лаўцы ля пяціпавярхоўкі.
Карэспандэнт: «А людзі дзе працуюць у Бальшавіку?»
Вількевіч: «На птушкафабрыцы тут, у Менск езьдзяць, у Навінках. Я на пэнсіі 5 год, сын працуе электрыкам на птушкафабрыцы — у яго недзе 4 „лімоны“, калі зараз рэканструкцыя ідзе з новым абсталяваньнем. Яны, праўда, прыхопліваюць і выхадныя, пару гадзін пасьля працы. Я таксама адпрацаваў там у рэмбрыгадзе за паўтара „лімона“…»
Камэнтар да ўсяго ўбачанага ды пачутага спрабую атрымаць ад намесьніка старшыні Папярнянскага выканкаму Андрэя Мацкевіча. Але адразу натыкаюся на «вэртыкальную» сьцяну.
Мацкевіч: «Інтэрвію даем толькі па ўзгадненьні з аддзелам ідэалёгіі…»
Тым ня менш спадар Андрэй пагадзіўся расказаць пра ўласнае бачаньне становішча аграгарадка ў Бальшавіку — балазе перада мной у яго пабывалі прадстаўнікі грамадзянскай ініцыятывы «Наш дом», якім ён даў згоду ў якасьці экспэрта ды юрыста ацаніць распрацаваную праграму па мясцовым самакіраваньні.
Мацкевіч: «Ідэя добрая — аграгарадок прадугледжвае разьвітую інфраструктуру, калі ёсьць вада, газ, людзі забясьпечаныя працай. Праблема ў яго абслугоўваньні. Зараз усе гарадкі замацаваныя за дзяржкамунальным прадпрыемствам Менскага раёну. На яго балянсе дарогі, вываз сьмецьця. А адна арганізацыя не ўпраўляецца! Мы самі дарогу да сельсавету зрабіць ня можам, хоць на рахунку ёсьць грошы. І аграгарадкі ня ў тым стане, як хацелася б…»
У Бальшавіцкім жа выканкаме прашу назваць мне старажыла ці краязнаўцу, які распавёў бы, хто аўтар неадназначнай назвы паселішча, якая шмат у каго асацыюецца з такімі паняцьцямі, як «фанатык» ды «экстрэміст». Мне раяць завітаць на Садовую, 26 да Праскоўі Трыфанаўны Зоркі. У хаце яе не аказалася, затое, убачыўшы мікрафон, да мяне кінуліся суседзі — гаспадар, Людвіг Марцірасян, армянін, які пасьля службы ажаніўся зь беларускаю, ды ягоны сын Георгій. Па іхніх тварах я зразумеў, што краязнаўствам не патыхае.
Марцірасян: «Паводле закону ля плоту павінен быць свабодны мэтар. Яна папрасіла паставіць гараж замест плота і маўчала, пакуль не пабудаваў 2 паверхі. Абскардзіла — прыехалі, зьнесьлі, 45 тысяч даляраў я страціў. Глядзіце — ніякага жолаба няма, вада цяпер бяжыць да мяне — вадасьцёк зьверху ад яе. Яна не дае мне нават нармальны плот паставіць. Хтосьці дапамагае ёй…»
Карэспандэнт: «Сельвыканкам цьвердзіць, што яна з самых лепшых людзей Бальшавіка…»
Георгій: «Пастаянна нашы скаргі туды не даходзяць, а яе — даходзяць. І прасілі ёй падараваць наш мэтар зямлі. Навошта пасьля ўсяго?!»
Марцірасян: «У нас кажуць — спачатку знайдзі суседа, потым будуй дом, а я пабудаваў дом, потым знайшоў суседку…» (Сьмяецца.)
Падыходзіць яшчэ суседка — 72-гадовая спадарыня Ніна Яфрэмава.
Яфрэмава: «Яна ходзіць кожны дзень, выглядае і скаргі на людзей піша…»
І ўсё-ткі муж спадарыні Яфрэмавай, Іван Аляксандравіч, даў мне доўгачаканую гістарычную даведку.
Сп. Іван: «Пасьля вайны ўзьнік — вёсачка была Кажухова. Пасьля саўгас, брыгады з Дубаўлянаў, Рахманькоў дадалі, а цяпер пад птушкафабрыку перайшло ўсё. Землі ўсе іхныя, і Бальшавіка няма. А называлі, як каму ў галаву зайшло…»
На прыпынку маю ўвагу прыцягнуў абсалютна лысы малады хлапец, што ніякавата сядзеў убаку. У часе гутаркі пачуў пра ягоны трагічны лёс — ледзь высьлізнуў з палаючай хаты, у якой згарэлі бацькі. Цяпер Вася Чыпко, які, між іншым, нарадзіўся ў адзін год з прыходам да ўлады Лукашэнкі, — на ростанях.
Карэспандэнт: «Зьяжджаць думаеш?»
Вася: «Канечне! Сумна тут, хачу ня ў Менск — каб побач быў, альбо хаця б у Расею, там лепей. А тут кантактаў не хапае — моладзь рвецца куды далей, ніякіх клюбаў няма, адпачыць недзе…»
Карэспандэнт: «Дзяўчыну маеш?»
Вася: «Маю…»
Карэспандэнт: «А Беларусь любіш?»
Вася: «Люблю, але „странною любовью“ — вельмі дзіўнаю…» (Сьмяецца.)
