Аксана Спрынчан — пра самую сьпеўную паэзію

Янка Купала. Поўны збор твораў.

Менск, «Мастацкая літаратура», 1995–2003.


У каго ня ўзьнікне ахвоты засьпяваць найвядомейшыя і найпраўдзівейшыя радкі зь песьні Ўладзімера Някляева «Янка Купала» (муз. Уладзімера Будніка). Гэтая песьня першапачаткова мела назву «Веснавыя званы», і сапраўды Янка Купала ў беларускай песьні 20 стагодзьдзя стаўся «веснавым звонам». Музычнасьць купалаўскай паэзіі ад пачатку натхняла на песьні. Першыя зь іх, створаныя народам, сьпяваліся ўжо ў 1906-07 гадах. А ў 1910-м прафэсійны кампазытар Людамір Рагоўскі стварыў харавы твор «А хто там ідзе?», які пасьля фальклярызаваўся ды стаўся неафіцыйным гімнам Беларусі. Да гэтага верша зьвярталіся і пазьней як вядомыя кампазытары (Сяргей Картэс, сьпявалі з 1981-га «Песьняры»), гэтак і маладыя барды дваццаць першага стагодзьдзя (Вадзім Клімовіч). І верш, і песьня, якім ужо споўнілася 100 гадоў, застаюцца сучаснымі. На жаль. Але ж як сьцьвярджае другі гімн на верш Янкі Купалы — «Не загаснуць зоркі ў небе» (муз. Міколы Янчука, гарм. Міколы Равенскага). Гэты верш-прысьвячэньне «Нашай Ніве» быў дасланы паэтам зь Пецярбургу ў 1911 годзе да ейнага пяцігодзьдзя (№ 47–48). Лірычным гімнам беларусаў сталася і купалаўская «Спадчына» (муз. Ігара Лучанка, «Песьняры»).

Песенная спадчына Янкі Купалы ці не найбольшая ў беларускай літаратуры і музыцы. На некаторыя вершы існуе да 6 варыянтаў. Так, песьні «Я — калгасьніца…» стварылі ў 20 стагодзьдзі Самуіл Палонскі, Рыгор Пукст, Аляксей Туранкоў, Мікалай Чуркін, Васіль Яфімаў, а ў 21-м адбылося пераасэнсаваньне гэтага твора гуртом «Жаба ў каляіне». Адна з апошніх песень на верш Янкі Купалы — «Гэй, наперад!» Лявона Вольскага з альбому «Белая яблыня грому». Чытайма і сьпявайма:

Максім Багдановіч. Поўны збор твораў у 3 т.

Менск, «Навука і тэхніка», 1992 — 1995.

«Музыка перш за ўсё» — гэтыя словы Поля Верлена Максім Багдановіч абраў эпіграфам да вершу «Па-над белым пухам вішняў».


Безумоўна, сэрца паэта «навявала», «напявала» вершы-гімны. Інакш бы не было ў нас змагарнага гімну «Пагоня» (муз. Уладзімера Мулявіна). Упершыню гэтая песьня прагучала на канцэрце «Песьняроў» у Нью-Ёрку ў 1991 годзе. Выконвалася канцэртная праграма «Вянок», у якую ўвайшлі таксама «Па-над белым пухам вішняў», «Эмігранцкая песьня», «На чужыне» і іншыя.

Інакш не было б гімна закаханых «Зорка Вэнэра» (муз. Сымона Рака-Міхайлоўскага). Інакш бы не сьпявалі замест замежнай песьні — «Слуцкія ткачыхі» (муз. Міколы Равенскага). Іначай не называлі б дзяцей Максім і Вераніка і ня слухалі б, як «Песьняры» сьпяваюць «Вераніку»:


Словы Максіма Багдановіча застаюцца «нерухомы», а песьні зьяўляюцца новыя, упрыгожваючы сьпеўны «Вянок» клясыка.

Уладзімер Караткевіч. Збор твораў у 8 т.

«Мастацкая літаратура», 1987.

Уладзімер Караткевіч першы напісаў «Беларускую песьню» зь вялікай літары, песьню-клятву, песьню-пытаньне («Дзе мой край?») і адначасова песьню-адказ («Там, дзе вечную песьню пяе Белавежа…»; муз. Зьмітра Вайцюшкевіча).

«Там зьвіняць неўміручыя песьні на поўныя грудзі…». Такой «неўміручай песьняй» стаўся для Беларусі сам Караткевіч, які сваімі творамі ствараў і стварае «хор» сапраўдных беларусаў, хор, які можа чытаць і сьпяваць на сваёй мове. Калі многія пісьменьнікі пачынаюць зь вершаў, а пасьля пераходзяць да прозы, дык шмат хто з чытачоў Уладзімера Караткевіча напачатку захапіўся прозай, а пасьля зьвярнуўся да вершаў. Магчыма, таму «са спазьненьнем» пачалі нараджацца і песьні. Але затое цяпер яны ёсьць у рэпэртуары ці ня кожнага выканаўцы: Кася Камоцкая і Алесь Камоцкі, Вольга Цярэшчанка і Раман Яраш, Зьміцер Дзядзенка і Міхал Бараноўскі, Нэўра Дзюбель і Ulis…

Караткевіча можна сьпяваць, Караткевіча трэба сьпяваць, Караткевіча будуць сьпяваць. Бо ён таксама «волі сьцяг», як і тыя, пра каго сьпявае Лявон Вольскі ў песьні «Павешаным 1863 года» («Калі ідуць на абардаж»):

Леанід Дранько-Майсюк. Цацачная крама.

Менск, «Мэдысонт», 2008.

«Мой лепшы твор — верш «Полька беларуская», мая лепшая кніга — «Цацачная крама» — гэтае прызнаньне Леаніда Дранько-Майсюка ў пэўнай ступені ўнікальнае. Унікальнае тым, што паэт лепшым вершам абірае той, які стаўся ўсенародна вядомым як песьня (муз. Ігара Лучанка), а лепшай кнігай — тую, што напачатку (2001) выйшла альбомам у выкананьні Зьмітра Вайцюшкевіча. Усе героі кнігі — Гаспадар і цацкі-жывёлы — сьпяваюць. У кнізе сьпеваў — болей, на кружэлцы — меней. Таму варта не абмяжоўвацца праслухоўваньнем, а ўзяць і пачытаць. Кніга цікавая і дзецям, і дарослым, бо хіба мала ў нашым жыцьці «калгасных Бараноў», ці «памяркоўных Мядзьведзяў», ці «няшчасных Казлоў»… Ці нават «Сяброў», якія заклікалі скакаць «Польку беларускую», а цяпер заклікаюць таньчыць пад чужую дудку.

«Цацачную краму» можна набыць у кніжнай і музычнай і, безумоўна, у цацачнай краме. Можна намаляваць ці выляпіць з плястыліну… «Гуляць дык гуляць», як напісаў сябар паэта.

Уладзімер Някляеў. Выбраныя творы.

Менск, «Кнігазбор», 2009.


Гэта радкі зь пятага вершу Ўладзімера Някляева з «Выбраных твораў». Ён з тых паэтаў, якія адмыслова стваралі тэксты для песьняў. І што цікава — усенародна вядомымі сталіся якраз ня сумныя песьні: «Гуляць дык гуляць», «Раз ды разок», «Белае віно і чырвонае» і інш. 17 песень (а ўсіх дзесьці каля 500) паэт зьмясьціў у разьдзел «Паэзія».

У 2006 годзе з’явіўся альбом «Танга з ружай» Зьмітра Вайцюшкевіча і WZ-Orkiestra на вершы Ўладзімера Някляева. Упершыню паэт прапанаваў менавіта свае вершы, і Зьміцер Вайцюшкевіч абраў іх з кніг «Знак аховы» (1983), «Прошча» (1996) і «Так» (2004). Вершы ва Ўладзімера Някляева надзвычай сьпеўныя. Песьні ў Зьмітра Вайцюшкевіча надзвычай сэнсавыя, бо на сапраўдныя вершы.


А як у самога не атрымліваецца, паслухай беларускія песьні. А слухаючы песьні, не забывайся пацікавіцца: чые словы?