У "Доме літаратара" Барыс Пятровіч і Сяргей Законьнікаў

Міхась Скобла: “Барыс, вакол літаратурнага часопіса гуртуецца, як правіла, сваё кола аўтараў. Падумаеш пра “Ўзвышша”, і адразу прыгадваюцца Ўладзімер Дубоўка, Язэп Пушча, Кузьма Чорны… Падумаеш пра “Новый мир”, і на памяць прыходзяць імёны Аляксандра Салжаніцына, Аляксандра Твардоўскага, Васіля Быкава… А якія яны – знакавыя імёны “Дзеяслова”?”

Барыс Пятровіч

Барыс Пятровіч: “Дзякуй за параўнаньне са знакакамітымі часопісамі. Можа быць, “Дзеяслоў” яшчэ на гэта не заслужыў. Бо толькі час усіх расставіць па заслугах і вызначыць, вылучыць, назаве тыя самыя знакавыя імёны. Гаварыць пра гэта пакуль можна, хіба ўзяўшы самы пачатак, першыя гады часопіса, калі толькі ў “Дзеяслове” друкаваліся творы Васіля Быкава, Янкі Брыля. Гэта быў прыклад прынцыповасьці і маладзейшым. Івану Антонавічу Брылю ня раз прапаноўвалі свае старонкі і “Полымя” і “Маладосьць”, але ён прынцыпова адмаўляўся друкавацца ў забраных выданьнях. Нават калі аднойчы ў “Маладосьці” хацелі надрукаваць, нібыта “для школьнай праграмы”, старую аповесьць, Іван Антонавіч катэгарычна забараніў рабіць гэта. Ня ведаю, з чыімі імёнамі будзе асацыявацца “Дзеяслоў” праз гады. Разумею, мне без імёнаў не абысьціся, але скажу, што выбар у нашых нашчадкаў будзе вялікі – Уладзімер Някляеў, Леанід Дранько-Майсюк, Уладзімер Арлоў… Альбо старэйшыя – Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Ніл Гілевіч… А можа, “тварам” “Дзеяслова” стануць Андрэй Хадановіч, Віталь Рыжкоў, Сяргей Прылуцкі, Вольга Гапеева, Анатоль Івашчанка, Ігар Кулікоў… Ня ведаю. Вялікае бачыцца з адлегласьці, як сказаў паэт”.

Скобла: “Дзеяслоў стараецца быць выданьнем для ўсіх узростаў і плыняў у літаратуры – і традыцыяналістаў, і постмадэрністаў. Але ці можа быць надзейнай бочка, клёпкі ў якой – з рознага дрэва, рознай велічыні і рознага веку?”

Пятровіч: “Бочка, вядома ж, не. Але часопіс, дзякуй Богу, ня бочка... “Дзеяслову” восем гадоў, і сваім прынцыпам – быць выданьнем, адкрытым для ўсіх, незалежна ад узросту і літарацкіх прыхільнасьцяў, ён ня здрадзіў ні разу. Сапраўды, на старонках часопіса побач могуць быць творы жывых клясыкаў і дэбютантаў-школьнікаў, авангардыстаў і рэалістаў. І гэта абсалютна не выглядае эклектыкай. Лічу, што нам удалося стварыць у нейкім сэнсе ўнікальнае і абсалютна гарманічнае выданьне, у якім кожны чытач можа знайсьці тое, што яму па душы: старэйшы пачытае аднагодкаў і зазірне – а што і як там пішуць маладзейшыя. Рэаліст прачытае сваіх сяброў, перагорне старонкі з творамі авангардыстаў і, глядзіш, за нешта зачэпіцца вокам, прачытае… Такім чынам адбываецца ўзаемаўзбагачэньне і ўзаемапранікненьне жанраў і ўзростаў. Хіба гэта кепска? Зразумела, найлепей было б мець дзесяць розных часопісаў. Але пакуль “Дзеяслоў” фактычна адзін. І часьцей можна пачуць скаргі, што мала мы друкуем, скажам, драматургіі. Што зусім няма дзіцячай старонкі. І гумару амаль не бывае. Ды і крытыкі не пашкодзіла б больш... Але – нельга ахапіць неахопнае. Тым болей, маючы рэдакцыю з трох чалавек, якія вымушаныя яшчэ недзе падпрацоўваць, каб выжываць”.

Скобла: “Ці ёсьць забароненыя тэмы для “Дзеяслова”? Ці былі выпадкі, калі ты нешта здымаў з нумару з этычных ці ідэалягічных меркаваньняў?”

Пятровіч: “На самым пачатку, у першым нумары, “Дзеяслоў” акрэсьліў тэмы, на якія ў часопісе будзе забарона, можна сказаць нават – цэнзура. Гэта тычыцца антысэмітызму, расізму, чалавеканенавісьніцтва, гомафобіі… Зразумела, за прамінулы час былі творы, якія не траплялі ў часопіс менавіта з гэтых меркаваньняў. Права аўтара зьмясьціць іх потым у сваіх кнігах, зборніках, права рэдактара прапусьціць іх, а выдавецтва – надрукаваць. Так і бывала... Але з ідэалягічных прычынаў з “Дзеяслова” ніколі нічога не здымалася. Няма ў нас такой праблемы. Зрэшты, разумею, што ты маеш на ўвазе. Так бы мовіць, у нашым выпадку, цэнзуру навыварат – перастрахоўку: як бы чаго ня выйшла пасьля публікацыі асабліва вострага і надзённага тэксту. Не, такіх выпадкаў не было. Рэдакцыя ніколі не абмяжоўвала аўтара. Давала кожнаму мажлівасьць выказацца настолькі, наколькі яму дазваляла ўласная сьмеласьць. І не рэдагавала тэксты, хоць потым даводзілася за гэта пацярпець. Да прыкладу, “Дзеяслоў” ад першых нумароў не бяруць на распаўсюд дзяржаўныя манапалісты “Белкніга” і “Саюздрук” – за тое, што ў нас друкаваліся вострыя тэксты Васіля Быкава. У нас жа крытэр па-ранейшаму застаецца адзін – мастацкая каштоўнасьць тэксту, у якім вобразнасьць, мэтафарычнасьць – на першых ролях. Літаратура разьвіваецца, не стаіць на месцы, грамадзтва разьвіваецца. І шмат з таго, што было забаронена некалі з этычных меркаваньняў, сёньня пярэчаньняў не выклікае".

Скобла: “Вось ужо восем гадоў выходзіць “Дзеяслоў”, нядаўна пачаў выдавацца “Верасень”. Прыўладны Саюз пісьменьнікаў выдае “Полымя” і “Маладосьць”. Што б там ні казалі, існуе рэальнае супрацьстаяньне пісьменьнікаў у беларускай прасторы, якая з кожным годам звужаецца. Ты лічыш нармальным такі стан рэчаў? Як яно ўсё мела б быць, каб гэта залежала ад цябе?”

Пятровіч: “Вядома, гэта ненармальна. Ненармальна, бо за гэтым стаіць ідэалёгія, стаяць улады, якім хацелася б аднадумства, а ўсялякае іншадумства заганяецца ў рэзэрвацыі. “Дзеяслоў” спрабаваў і спрабуе супрацьстаяць гэтаму, наколькі тое мажліва ў нашых варунках. Некаторыя не разумеюць і крытыкуюць часопіс, да прыкладу, за тое, што на яго старонках зьяўляюцца творы пісьменьнікаў, якія ўваходзяць у іншы саюз. Так, нас падзялілі, але ня трэба нам самім падыгрываць гэтаму дзеляжу. Бо ў нас больш таго, што нас не падзяляе, а яднае: родная Беларусь, родная мова, родная літаратура… І ў большасьці з нас адзін клопат – іх разьвіцьцё і пашырэньне. Постаці кшталту Чаргінца часовыя, і роля іх падаецца значнай, пакуль яны пры ўладзе, а потым значэньне іх расьсеецца, як дым… А Беларусь вечная. Як яно было б, калі б залежала ад мяне… Думаю, усё штучнае і прымусовае адсеялася б само сабой. Ня трэба было б камусьці слугаваць і кагосьці ўлагоджваць. Кожны пісаў бы і друкаваў тое, што яму па душы, тое, чаго ад яго чакаюць чытачы, а ня нейкі адзіны чытач…”

Скобла: “50 “Дзеясловаў” – гэта дзясяткі выдатных аповесьцяў і раманаў, сотні добрых вершаў, безьліч артыкулаў, эсэ, цікавых інтэрвію. Гэта цэлая духоўная прастора. На вокладцы юбілейнага нумару каліграфічна выведзена: “Спачатку было слова, і Слова было ў Бога, і Слова было Богам”. Калі літаратура верне сабе ранейшы ўплыў, а пісьменьнік ізноў стане валадаром людзкіх думак?”

Пятровіч: “Не палічы мяне скончаным пэсымістам, але літаратура ў тым выглядзе, як гэта было за саветамі, – ніколі ня вернецца. Бо значэньне літаратуры, пісьменьніка і ягонага слова тады было штучна ўзьвялічана. Ды і не былі пісьменьнікі “валадарамі”, валадаром была партыя, якой яны слугавалі. Але калі казаць не пра літаратуру, а пра Слова – слова мастацкае, адухоўленае, прыгожае, то яно ніколі не губляла і ніколі ня страціць сваёй сілы, свайго значэньня. Літаратура найчасьцей асацыюецца ў нас з кнігай, з часопісам. Але гэта ў часы электронных сродкаў масавай інфармацыі, у часы інтэрнэту не зусім правільна. На нашых вачах зьмяняецца значэньне словаў “літаратура” і “пісьменьнік”. Сёньня няма праблемы “надрукаваць” свой твор кожнаму, хто мае кампутар – выставіў у інтэрнэце, і любы можа прачытаць яго. Адпадае і роля творчых саюзаў – каб быць прызнаным пісьменьнікам, неабавязкова быць яго сябрам. Але, мне падаецца, ніколі ня зьнікне жаданьне людзей яднацца, гуртавацца, падзяліцца сваім словам і пачуць водгук на яго. І тут роля часопісаў узрастае і будзе узрастаць з гадамі. Быць надрукаваным на паперы у прэстыжным часопісе побач зь вядомымі імёнамі, прайсьці адбор у кваліфікаваных прафэсіяналаў – гэта ня выставіць сябе самога ў “жывым часопісе”. Гэта і прызнаньне, і гонар адначасова. Ну а слова… Слова было і будзе Богам – у часопісе, у інтэрнэце, у нашых вуснах”.

КНІГАРНЯ СВАБОДЫ: СЯРГЕЙ ЗАКОНЬНІКАЎ

Спэцслужбы могуць не хвалявацца: "Шалёная куля" – не дапаможнік па тэрарыстычнай дзейнасьці. Гэта новы паэтычны зборнік Сяргея Законьнікава, які выйшаў днямі ў менскім выдавецтве Зьмітра Коласа. Чаму паэт вырашыў так мілітарызавацца – пацікавіліся мы і запрасілі яго ў "Кнігарню Свабоды".

Міхась Скобла: “Спадар Сяргей, кнігараспаўсюднікі, відаць, уважліва праглядаюць ваш зборнік, перш чым узяць на рэалізацыю. Думаю, яны яшчэ памятаюць скандальную "Кулю для прэзыдэнта" Ўладзімера Падгола…"

Сяргей Законьнікаў

Сяргей Законьнікаў: "Слова “куля” – шматзначнае. І ня ўсе яго значэньні мілітарныя. Так, куля – нясе сьмерць салдату, але зямная куля – наша плянэта, якая нясецца куляй. У народзе гавораць: “заліваць кулю” – значыць, хлусіць. Ад слова “куля” яшчэ – куляцца. Ужываюцца кулі са зьмешчаным цэнтрам цяжару, якія куляюцца ў целе і прыносяць страшныя раны. Калі ўзяць зямную кулю, то яна сёньня перажывае вельмі складаны час. І гэта ўсё накладвае адбітак на зьмешчаныя ў кнізе вершы, якія напісаныя па выніках маіх паездак, вандровак па краінах Эўропы і Амэрыкі”.

Скобла: “У сваіх вершах вы нярэдка крытыкуеце ўладу. Але ўлада ў вас не пэрсаніфікаваная, проста ўлада (як, скажам, у вершы “Вялікая дзяльба”). А калі пад вершам не стаіць дата, то яго можна аднесьці і да брэжнеўскіх часоў, і нават да часоў Вялікага Княства Літоўскага, дзе, трэба думаць, таксама была карупцыя. Ці вы спэцыяльна не канкрэтызуеце ні час, ні месца, ні ўладу?”

Законьнікаў: “У падобных выпадках я заўсёды ўспамінаю расейскага гісторыка Карамзіна, у якога, калі ён быў у Парыжы, спыталі: “А што ў вас там адбываецца ў Расеі?” А ён адказаў: “У нас ничего не меняется. Всё воруют, батюшка”. На сёньняшні дзень я магу сказаць пра беларускую ўладу так: хлусяць і крадуць. Гэта абсалютна не галаслоўна. Толькі за апошнія гады 300 чалавек за службовае злоўжываньне і крадзёж, 300 кіраўнікоў рознага рангу трапілі пад крымінальны перасьлед”.

Скобла: “Дык, выходзіць, у нас улада змагаецца з карупцыяй”.

Законьнікаў: “Улада змагаецца, але ў нас так атрымліваецца: можаш красьці, але не трапляй пад прыцэл. Калі цябе не злавілі, то можаш і далей красьці”.

Скобла: “Адзін з запамінальных твораў у вашай кнізе – верш “Лікі”, ён пра тое, як вы калісьці абмяняліся кашулямі з Анатолем Сысам. Вы на той час – галоўны рэдактар галоўнага часопіса “Полымя”. Ня сорамна было распранацца ў людным месцы на галоўным праспэкце сталіцы?”

Законьнікаў: “Ні ў якім разе ня сорамна! Я цаню такія душэўныя парываньні. Я лічыў і лічу Сыса выдатным паэтам, у нас былі вельмі добрыя чалавечыя адносіны, мы маглі адзін аднаму сказаць і нейкае крытычнае слова. Але мы заўсёды паважалі адзін аднаго за то, што мы робім. І таму я спакойна зьняў сваю зялёную ў палосачку кашулю і аддаў яму, а ад яго прыняў пунцовую майку. Анатоль Сыс як паэт нагадваў вулькан. Антон Паўлавіч Чэхаў калісьці сказаў: “Піша, сукін сын, як халодны ў труне ляжыць”. І сёньня я, чытаючы многія зборнікі вершаў, часта прыгадваю гэтыя словы. Сыс быў не такім”.

Скобла: “Ёсьць гэткая прыказка: “Як назавесься, тым і застанесься”. Я прыгадаў яе, калі прачытаў ваш верш “РБ” з такім эпіграфам: “На Беларускім тэлебачаньні ў перадачах і рэкляме пастаянна гучыць абрэвіятура РБ”. Аднойчы я зьвярнуўся да некалькіх знаёмцаў з пытаньнем: што вам чуецца ў абрэвіятуры РБ? І ўсе як адзін адказалі: нешта рабскае. Дык навошта БТ насаджае гэтае РБ?”

Законьнікаў: “Абрэвіятура РБ – абсалютна незаконная, паколькі ў нашым заканадаўстве такога скарачэньня няма. У нас два законныя варыянты назвы нашай краіны: Рэспубліка Беларусь, або Беларусь. Усё. А ў абрэвіятуры РБ чуецца ня толькі рабства, мне чуецца тут пошласьць, прымітыў, прыніжэньне нашай дзяржавы. Хай сабе чыноўнікі ў нейкіх дакладных запісках пішуць РБ, але ў афіцыйных, публічных тэкстах такога скарачэньня не павінна быць ні ў якім разе”.