Круцікаў: «Улада мае рэсурс — пэнсіянэры інэртныя, за каго скажуць, за таго прагаласуюць. Гэта хвароба ад самых савецкіх часоў, і на вёсках няма прадстаўнікоў дэмакратычных сіл. Хто маладзейшы, пачаў разважаць, але вёсцы да пераломнага моманту далёка…»
Так мы меркавалі з краязнаўцам ды кіраўніком раённай філіі Партыі БНФ Уладзімірам Круцікавым — ідучы пару-тройку кілямэтраў да вёскі ад чыгункі паўз імшысты — па ўсім, грыбны ды ягадны — ельнік. Дзесьці ўбаку мільганула выкапаная яшчэ на панскі загад штучная сажалка, і праз шашу — першая хата. Ды не — цагляныя палацы, дзе мог бы разьмясьціцца які перапрацоўчы цэх на дзясятак работнікаў. Зрэшты, належаць яны не мясцоваму — сёньняшняму лідчуку, машыністу лякаматыўнага дэпо Віктару Радзюку. Нядзельным ранкам ён блытаўся па двары — клічу да брамкі.
Радзюк: «Тут карані — у бабулі маленькі домік быў, а я дабудаваў. Шкада было бабінай хаты, ведаў, што ў горадзе на кватэру не пацягну, і застаўся. Для сабе трымаем курэй, сьвіней. Тут тры спальні, вялікая заля. У Лідзе працуем, тут жывем…»
Карэспандэнт: «А галасаваць за каго будзеш?»
Радзюк: «Канечне, за „бацьку“…»
Карэспандэнт: «Чаму «канечне»?
Радзюк: «А хто нам лепшае дасьць?»
Карэспандэнт: «Зусім розныя меркаваньні гучаць — скончыўся „той“ час…»
Радзюк: «Усе пэнсіянэры імкнуцца прагаласаваць за Лукашэнку — прайдзіце, паглядзіце…»
Цяпер, пасьля вандроўкі, з апошнім магу паспрачацца. Тады ж мы цераз кінутую хату зайшлі да 80-гадовай бабці Ядвісі Касяк. У сьціпла абстаўленай залі ўжо распаленая печка, усё акуратна прыбрана. Гаспадыня ў белай хустцы гасьцінна ўсьміхаецца.
Карэспандэнт: «Жывем, кажаце, хлеб жуем — а як?»
Касяк: «Пэнсія невялікая — мне адразу далі 50 тысяч, дабавілі, цяперака палучаю 470. Рабіла ў паляводзтве — памятаю яшчэ часы, калі „палачкі“ ставілі. Дрэнна жылося. Лён пасеяць — добра, калі зялёны, дык ірвецца, а калі гарэлы, у рукавіцах ня будзеш ірваць — выягджае. На дзень калі на рубель — вялікая справа, капейкі атрымлівалі. Яшчэ тры гады рабіла на пэнсіі — дабавілі 20 тысяч. Нічога добрага ад улады — муж рабіў на будоўлі, таксама невялікі заробак. У бухгальтэрыі 20 год стажу не ўлічылі, бо зь перарывамі…»
Карэспандэнт: «А ў гаспадарцы што маеце?»
Касяк: «Курэй і парсюка трымаю. Сын робіць у калгасе ў сьвірне, разышоўся з жонкай. Яму таксама мала плацяць — іншы раз 200, калі 300 тысяч. А цяжка — пыл, і мелюць муку, і грузяць…»
Карэспандэнт: «Цётка Ядвіся, а галасаваць ходзіце?»
Касяк: «Я ўжо не хаджу ў Бердаўку — мне прыносяць. Па ўсёй вёсцы носяць пэнсіянэрам, і мы галасуем у хаце…»
Карэспандэнт: «А каго-небудзь ведаеце з кандыдатаў?»
Касяк: «А хто яго ведае — яны мне скажуць, а я забудуся. (Сьмяецца.) Як яны мне скажуць, прагаласую — а за каго, і сама ня ведаю…»
Карэспандэнт: «А што з Кір’янаўцамі будзе?»
Касяк: «Нічога, сапхнуць бульдозэрам, палетак будзе. Ужо і дзяцей няма…»
Дарэчы, ані ў інтэрнэце, ані ў кнізе «Памяць» пра Кір’янаўцы фактычна нічога не знайсьці. Таму ўласныя і пачутыя ад старажылаў успаміны 81-гадовага старэйшыны вёскі, спадара Пялецкага маюць, бадай, гістарычнае значэньне. Дзядзьку Валодзю засьпелі літаральна ў мыле — акурат галіўся. Як гэта часьцяком бывае на вёсцы — тупым лязом, аж да крыві. Тым ня менш тут жа кінуўся ва ўспаміны.
Пялецкі: «Раскажу спачатку. 200 год таму за Бердаўкай быў маёнтак Кір’янаўцы. Там пан сядзеў, а тут жылі два шляхты — нешта пану не прынаравіліся і зьехалі. Тады той пан Насковіч пасяліў во тут па 4 гаспадароў. Вёска і назвалася Веськір’янаўцы…»
Карэспандэнт: «А за польскім часам былі заможныя гаспадары?»
Пялецкі: «Чаму ж не былі? Па 20 га былі 8 гаспадароў. Потым яны драбіліся сярод радні — „палавінчакі“ былі, „чацьвяртакі“. У 40-м годзе ўсіх іх вывезьлі — мароз быў, казалі, 40 градусаў. Партызанаў у нас не было, немцы не непакоілі — бункер быў ля чыгункі. З вайной нічога — пераседзелі. (Сьмяецца.) У 50-я гады калгасы пайшлі — людзі думалі, што прападуць. Забіралі зямлю, каня, „снасьці“, насеньне трэба было аддаваць. Калгас называўся „Барэц“ — з намі змагаліся. (Сьмяецца.) Праз гады два ўзмацнілі — назвалі „Молатаў“. А былі працадні — трэба на адзін і 3 дні хадзіць, і 4. А што выйдзе потым? Кіля зерне!» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «Дзядзька Валодзя, а колькі з вашых „палачак“ на пэнсію накапала?»
Пялецкі: «Цяпер як дадалі 10% — 600. У Бердаўцы фэльчар. Фэрма, дзе сьвінчо і маладыя цяляты, у савецкія часы яшчэ развалілася. Аўталаўка прыяжджае 2 разы на тыдзень…»
Карэспандэнт: «Каго-небудзь з кандыдатаў ведаеце?»
Пялецкі: «Пару разоў чуў, як выступаюць па радыё — надта ўспомніш іхныя прозьвішчы…» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «А за каго — вызначыліся?»
Пялецкі: «Вызначыўся, але ваенная тайна…» (Сьмех.)
Карэспандэнт: «А Лукашэнка падабаецца? Так? Дык ваенную тайну раскрыў?»
Пялецкі: «А ён адкрыты чалавек — што намераны зрабіць, зробіць. А яны ўсе лезуць нажыцца — во так. Хай адзін нажываецца…» (Сьмяецца.) А Кір’янаўцы за пару дзясяткаў год скасуюцца. Пустых хат палова амаль — дажываем…"
* * *
Наступная сустрэча сталася ў пэўным сэнсе і адказам памянёнаму чыгуначніку Радзюку. І — нечаканым, калі хочаце, сэнсацыйным сюрпрызам для мяне. Пераступіўшы нізкі парог хаціны, у адказ на прадстаўленьне, што я журналіст зь Менску, зь лёту пачуў — маўляў, «з лукашэнкаўскімі пісакамі гутарыць ня будзем, а слухаем выключна Радыё Свабода». Перавёўшы дух, называю сябе людзям, якія сядзяць за сталом — двум пажылым мужчынам ды маладзіцы з заплеценымі ў касічку валасамі.
Карэспандэнт: «Калі вы слухаеце, маё прозьвішча Віталь Сямашка…»
Спадарства: «Сямашка? Ёлкі-палкі, пра што размова, мужыкі! Сёньня раніцай гаварылі, пра што ваша радыё гаворыць, мусіць, гадзіны паўтары… Мяне завуць Лобан Юзік… Мяне Іван Аляксандравіч Ульча… Радыё Свабода люблю і паважаю за чэснасьць, справядлівасьць і за тое, што праўду-матку рэжуць у вочы кожнаму…»
У хаце, можна сказаць, поўны сацыяльна-ўзроставы зрэз — пэнсіянэру спадару Юзіку — 60, Івану што працуе ў калгасе, — 50, а даярцы Тані Зянюк — 26. Разам, бязь лішніх слоў, расказваюць пра мясцовае жыцьцё-быцьцё.
Юзік: «У Кір’янаўцах вёска нішчэе. Жывуць адны пэнсіянэры. Апрацаваць участак — трэба конь. Далёка ня ў стане каму трымаць, практычна няма каго і наймаць. Некаторыя кажуць, старэюць вёскі — не, выміраюць! Раней у Кір’янаўцах было сама болей 84 каровы, астаўшыся чатыры. Сьвіньняў мала хто трымае…»
Іван: «Трэба ж гарод глядзець — бур’ём зарасьце! Адзін — ніякай дапамогі няма. Пайшоў у калгас, улетку атрымаў 400 — на магільніках пілуем дрэвы, сучча вырубаем. У нас усё добра — „падтрымліваюць“ вёску. Але толькі на Беларускім радыё…»
Тацьцяна: «На фэрме даяркай выходзіць 340 тысяч. Мне Лукашэнка нічога не дапамог у жыцьці. Ён толькі дапамагае пэнсіянэрам, каб мелі вялікую пэнсію. Яны за яго і галасуюць. А што да калгасьнікаў, яны працуюць цэлымі днямі на фэрмах і ў паляводзтве і маюць так мала грошай! У паляводзтве 200 тысяч заробак. Я адна жыву, а ў людзей ёсьць кватэры, за якія трэба плаціць, дзяцей паднімаць — і адзёжку, і кармёжку…»
Карэспандэнт: «А вы вызначыліся, пане Юзік, — за каго?»
Юзік: «Апошні раз браў удзел у выбарах, як балятаваўся Пазьняк. Пасьля гэтага ў мяне ні за кога рука не падымаецца галасаваць. Ну, а так душой я, хлопча, за Някляева…»
Карэспандэнт: «Я чуў, што ў Кір’янаўцах распаўсюджана датэрміновае галасаваньне…»
Іван: «Абсалютная праўда! Дахаты прыходзяць са скрынкамі — жонка за мужыка, мужык за жонку галасуюць, але — за Лукашэнку. Указаньне: інакш — „ня дам трактара, ня дам таго“…»
Юзік: «Стараста кажа галасаваць за дзеючага прэзыдэнта, бо за яго і ў Бібліі напісана. Я яму кажу — так, „пазбаў нас ад Лукавага“…»
На станцыю вяртаемся ізноў з Уладзімірам Круцікавым. Дзелімся ўражаньнямі.
Уладзімер КруцікаўКарэспандэнт: «Кір’янаўскі старэйшына — тыповы беларус, і ў хаце, дзе сустрэліся з прыхільнікамі апазыцыі, — таксама нашы беларусы…»
Круцікаў: «Стараста баіцца пасаду страціць — нейкія грошы, хоць капеечныя, за гэта атрымлівае. Усьцешна, што сустрэлі сапраўдных, сьвядомых беларусаў. Калі такія ёсьць і ў Кір’янаўцах, надзея не згасае…»
Ужо ў Лідзе сустрэўся са спадарыняй Янінай Францаўнай Гузоўскай. У часе апошніх парлямэнцкіх выбараў яна балятавалася ад партыі «Справядлівы сьвет» у Палату прадстаўнікоў і наведвала Кір’янаўцы. Між іншым, зараз — сябра ўчастковай камісіі. Ейнымі ўспамінамі паставім апошнюю кропку. Пакуль.
Гузоўская: «Калі мы павезьлі ўлёткі і спрабавалі сустрэцца зь людзьмі, высьветлілася, што многія прагаласавалі ўжо ў першы дзень датэрміновага галасаваньня. Пыталіся — як вы галасавалі? Хтосьці казаў — прыехаў аўтобус, пасадзілі людзей і павезьлі. Але некаторыя казалі, што не хацелі ехаць — „у нас узялі пашпарты і павезьлі“. Я кажу — а за каго галасавалі? „А мы ня ведаем, за каго скажуць, за таго і галасуем“. Адна бабка казала — „ёсьць пажылая кабета і вельмі малады мужчына, дык трэба, сказалі, галасаваць за мужчыну“. Я кажу — я стаю перад вамі, ці вельмі я пажылая жанчына? Яна заламала рукі — „ой, дзетачкі, а што ж гэта будзе?!“ Ды нічога, бабулечка, будзеце жыць, як раней. Як праходзілі выбары ў сельскай мясцовасьці, мне расказвалі і міліцыянты, якія дзяжурылі, калі ўначы мяняліся скрыні — адны бюлетэні забіраліся, другія засыпаліся. Літаральна за 2 дні да галасаваньня датэрмінова прагаласавалі тады амаль усе вёскі ў Лідзкім раёне — вельмі ім лёгка размаўляць зь людзьмі, якія жывуць далёка, ня ведаюць сытуацыі і моцна залежаць ад мясцовай улады…»
Карэспандэнт: «Думаеце, у Кір’янаўцах 19 сьнежня паўторыцца тое самае?»
Гузоўская: «Я не сумняваюся…»
Падарожжы Свабоды
Так мы меркавалі з краязнаўцам ды кіраўніком раённай філіі Партыі БНФ Уладзімірам Круцікавым — ідучы пару-тройку кілямэтраў да вёскі ад чыгункі паўз імшысты — па ўсім, грыбны ды ягадны — ельнік. Дзесьці ўбаку мільганула выкапаная яшчэ на панскі загад штучная сажалка, і праз шашу — першая хата. Ды не — цагляныя палацы, дзе мог бы разьмясьціцца які перапрацоўчы цэх на дзясятак работнікаў. Зрэшты, належаць яны не мясцоваму — сёньняшняму лідчуку, машыністу лякаматыўнага дэпо Віктару Радзюку. Нядзельным ранкам ён блытаўся па двары — клічу да брамкі.
Радзюк: «Тут карані — у бабулі маленькі домік быў, а я дабудаваў. Шкада было бабінай хаты, ведаў, што ў горадзе на кватэру не пацягну, і застаўся. Для сабе трымаем курэй, сьвіней. Тут тры спальні, вялікая заля. У Лідзе працуем, тут жывем…»
Карэспандэнт: «А галасаваць за каго будзеш?»
Радзюк: «Канечне, за „бацьку“…»
Карэспандэнт: «Чаму «канечне»?
Радзюк: «А хто нам лепшае дасьць?»
Карэспандэнт: «Зусім розныя меркаваньні гучаць — скончыўся „той“ час…»
Радзюк: «Усе пэнсіянэры імкнуцца прагаласаваць за Лукашэнку — прайдзіце, паглядзіце…»
Цяпер, пасьля вандроўкі, з апошнім магу паспрачацца. Тады ж мы цераз кінутую хату зайшлі да 80-гадовай бабці Ядвісі Касяк. У сьціпла абстаўленай залі ўжо распаленая печка, усё акуратна прыбрана. Гаспадыня ў белай хустцы гасьцінна ўсьміхаецца.
Карэспандэнт: «Жывем, кажаце, хлеб жуем — а як?»
Касяк: «Пэнсія невялікая — мне адразу далі 50 тысяч, дабавілі, цяперака палучаю 470. Рабіла ў паляводзтве — памятаю яшчэ часы, калі „палачкі“ ставілі. Дрэнна жылося. Лён пасеяць — добра, калі зялёны, дык ірвецца, а калі гарэлы, у рукавіцах ня будзеш ірваць — выягджае. На дзень калі на рубель — вялікая справа, капейкі атрымлівалі. Яшчэ тры гады рабіла на пэнсіі — дабавілі 20 тысяч. Нічога добрага ад улады — муж рабіў на будоўлі, таксама невялікі заробак. У бухгальтэрыі 20 год стажу не ўлічылі, бо зь перарывамі…»
Карэспандэнт: «А ў гаспадарцы што маеце?»
Касяк: «Курэй і парсюка трымаю. Сын робіць у калгасе ў сьвірне, разышоўся з жонкай. Яму таксама мала плацяць — іншы раз 200, калі 300 тысяч. А цяжка — пыл, і мелюць муку, і грузяць…»
Карэспандэнт: «Цётка Ядвіся, а галасаваць ходзіце?»
Касяк: «Я ўжо не хаджу ў Бердаўку — мне прыносяць. Па ўсёй вёсцы носяць пэнсіянэрам, і мы галасуем у хаце…»
Карэспандэнт: «А каго-небудзь ведаеце з кандыдатаў?»
Як яны мне скажуць, прагаласую — а за каго, і сама ня ведаю…
Касяк: «А хто яго ведае — яны мне скажуць, а я забудуся. (Сьмяецца.) Як яны мне скажуць, прагаласую — а за каго, і сама ня ведаю…»
Карэспандэнт: «А што з Кір’янаўцамі будзе?»
Касяк: «Нічога, сапхнуць бульдозэрам, палетак будзе. Ужо і дзяцей няма…»
Дарэчы, ані ў інтэрнэце, ані ў кнізе «Памяць» пра Кір’янаўцы фактычна нічога не знайсьці. Таму ўласныя і пачутыя ад старажылаў успаміны 81-гадовага старэйшыны вёскі, спадара Пялецкага маюць, бадай, гістарычнае значэньне. Дзядзьку Валодзю засьпелі літаральна ў мыле — акурат галіўся. Як гэта часьцяком бывае на вёсцы — тупым лязом, аж да крыві. Тым ня менш тут жа кінуўся ва ўспаміны.
Пялецкі: «Раскажу спачатку. 200 год таму за Бердаўкай быў маёнтак Кір’янаўцы. Там пан сядзеў, а тут жылі два шляхты — нешта пану не прынаравіліся і зьехалі. Тады той пан Насковіч пасяліў во тут па 4 гаспадароў. Вёска і назвалася Веськір’янаўцы…»
Карэспандэнт: «А за польскім часам былі заможныя гаспадары?»
Пялецкі: «Чаму ж не былі? Па 20 га былі 8 гаспадароў. Потым яны драбіліся сярод радні — „палавінчакі“ былі, „чацьвяртакі“. У 40-м годзе ўсіх іх вывезьлі — мароз быў, казалі, 40 градусаў. Партызанаў у нас не было, немцы не непакоілі — бункер быў ля чыгункі. З вайной нічога — пераседзелі. (Сьмяецца.) У 50-я гады калгасы пайшлі — людзі думалі, што прападуць. Забіралі зямлю, каня, „снасьці“, насеньне трэба было аддаваць. Калгас называўся „Барэц“ — з намі змагаліся. (Сьмяецца.) Праз гады два ўзмацнілі — назвалі „Молатаў“. А былі працадні — трэба на адзін і 3 дні хадзіць, і 4. А што выйдзе потым? Кіля зерне!» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «Дзядзька Валодзя, а колькі з вашых „палачак“ на пэнсію накапала?»
Пялецкі: «Цяпер як дадалі 10% — 600. У Бердаўцы фэльчар. Фэрма, дзе сьвінчо і маладыя цяляты, у савецкія часы яшчэ развалілася. Аўталаўка прыяжджае 2 разы на тыдзень…»
Карэспандэнт: «Каго-небудзь з кандыдатаў ведаеце?»
Пялецкі: «Пару разоў чуў, як выступаюць па радыё — надта ўспомніш іхныя прозьвішчы…» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «А за каго — вызначыліся?»
Пялецкі: «Вызначыўся, але ваенная тайна…» (Сьмех.)
Карэспандэнт: «А Лукашэнка падабаецца? Так? Дык ваенную тайну раскрыў?»
Пялецкі: «А ён адкрыты чалавек — што намераны зрабіць, зробіць. А яны ўсе лезуць нажыцца — во так. Хай адзін нажываецца…» (Сьмяецца.) А Кір’янаўцы за пару дзясяткаў год скасуюцца. Пустых хат палова амаль — дажываем…"
* * *
Наступная сустрэча сталася ў пэўным сэнсе і адказам памянёнаму чыгуначніку Радзюку. І — нечаканым, калі хочаце, сэнсацыйным сюрпрызам для мяне. Пераступіўшы нізкі парог хаціны, у адказ на прадстаўленьне, што я журналіст зь Менску, зь лёту пачуў — маўляў, «з лукашэнкаўскімі пісакамі гутарыць ня будзем, а слухаем выключна Радыё Свабода». Перавёўшы дух, называю сябе людзям, якія сядзяць за сталом — двум пажылым мужчынам ды маладзіцы з заплеценымі ў касічку валасамі.
Карэспандэнт: «Калі вы слухаеце, маё прозьвішча Віталь Сямашка…»
Спадарства: «Сямашка? Ёлкі-палкі, пра што размова, мужыкі! Сёньня раніцай гаварылі, пра што ваша радыё гаворыць, мусіць, гадзіны паўтары… Мяне завуць Лобан Юзік… Мяне Іван Аляксандравіч Ульча… Радыё Свабода люблю і паважаю за чэснасьць, справядлівасьць і за тое, што праўду-матку рэжуць у вочы кожнаму…»
У хаце, можна сказаць, поўны сацыяльна-ўзроставы зрэз — пэнсіянэру спадару Юзіку — 60, Івану што працуе ў калгасе, — 50, а даярцы Тані Зянюк — 26. Разам, бязь лішніх слоў, расказваюць пра мясцовае жыцьцё-быцьцё.
Юзік: «У Кір’янаўцах вёска нішчэе. Жывуць адны пэнсіянэры. Апрацаваць участак — трэба конь. Далёка ня ў стане каму трымаць, практычна няма каго і наймаць. Некаторыя кажуць, старэюць вёскі — не, выміраюць! Раней у Кір’янаўцах было сама болей 84 каровы, астаўшыся чатыры. Сьвіньняў мала хто трымае…»
Іван: «Трэба ж гарод глядзець — бур’ём зарасьце! Адзін — ніякай дапамогі няма. Пайшоў у калгас, улетку атрымаў 400 — на магільніках пілуем дрэвы, сучча вырубаем. У нас усё добра — „падтрымліваюць“ вёску. Але толькі на Беларускім радыё…»
Тацьцяна: «На фэрме даяркай выходзіць 340 тысяч. Мне Лукашэнка нічога не дапамог у жыцьці. Ён толькі дапамагае пэнсіянэрам, каб мелі вялікую пэнсію. Яны за яго і галасуюць. А што да калгасьнікаў, яны працуюць цэлымі днямі на фэрмах і ў паляводзтве і маюць так мала грошай! У паляводзтве 200 тысяч заробак. Я адна жыву, а ў людзей ёсьць кватэры, за якія трэба плаціць, дзяцей паднімаць — і адзёжку, і кармёжку…»
Карэспандэнт: «А вы вызначыліся, пане Юзік, — за каго?»
Юзік: «Апошні раз браў удзел у выбарах, як балятаваўся Пазьняк. Пасьля гэтага ў мяне ні за кога рука не падымаецца галасаваць. Ну, а так душой я, хлопча, за Някляева…»
Карэспандэнт: «Я чуў, што ў Кір’янаўцах распаўсюджана датэрміновае галасаваньне…»
Іван: «Абсалютная праўда! Дахаты прыходзяць са скрынкамі — жонка за мужыка, мужык за жонку галасуюць, але — за Лукашэнку. Указаньне: інакш — „ня дам трактара, ня дам таго“…»
Юзік: «Стараста кажа галасаваць за дзеючага прэзыдэнта, бо за яго і ў Бібліі напісана. Я яму кажу — так, „пазбаў нас ад Лукавага“…»
На станцыю вяртаемся ізноў з Уладзімірам Круцікавым. Дзелімся ўражаньнямі.
Круцікаў: «Стараста баіцца пасаду страціць — нейкія грошы, хоць капеечныя, за гэта атрымлівае. Усьцешна, што сустрэлі сапраўдных, сьвядомых беларусаў. Калі такія ёсьць і ў Кір’янаўцах, надзея не згасае…»
Ужо ў Лідзе сустрэўся са спадарыняй Янінай Францаўнай Гузоўскай. У часе апошніх парлямэнцкіх выбараў яна балятавалася ад партыі «Справядлівы сьвет» у Палату прадстаўнікоў і наведвала Кір’янаўцы. Між іншым, зараз — сябра ўчастковай камісіі. Ейнымі ўспамінамі паставім апошнюю кропку. Пакуль.
Гузоўская: «Калі мы павезьлі ўлёткі і спрабавалі сустрэцца зь людзьмі, высьветлілася, што многія прагаласавалі ўжо ў першы дзень датэрміновага галасаваньня. Пыталіся — як вы галасавалі? Хтосьці казаў — прыехаў аўтобус, пасадзілі людзей і павезьлі. Але некаторыя казалі, што не хацелі ехаць — „у нас узялі пашпарты і павезьлі“. Я кажу — а за каго галасавалі? „А мы ня ведаем, за каго скажуць, за таго і галасуем“. Адна бабка казала — „ёсьць пажылая кабета і вельмі малады мужчына, дык трэба, сказалі, галасаваць за мужчыну“. Я кажу — я стаю перад вамі, ці вельмі я пажылая жанчына? Яна заламала рукі — „ой, дзетачкі, а што ж гэта будзе?!“ Ды нічога, бабулечка, будзеце жыць, як раней. Як праходзілі выбары ў сельскай мясцовасьці, мне расказвалі і міліцыянты, якія дзяжурылі, калі ўначы мяняліся скрыні — адны бюлетэні забіраліся, другія засыпаліся. Літаральна за 2 дні да галасаваньня датэрмінова прагаласавалі тады амаль усе вёскі ў Лідзкім раёне — вельмі ім лёгка размаўляць зь людзьмі, якія жывуць далёка, ня ведаюць сытуацыі і моцна залежаць ад мясцовай улады…»
Карэспандэнт: «Думаеце, у Кір’янаўцах 19 сьнежня паўторыцца тое самае?»
Гузоўская: «Я не сумняваюся…»
Падарожжы Свабоды
