Прадавай беларускае!

Зьяўленьне новага кліпу даўно любімага мною гурту Ляпіс Трубяцкой “Купляй беларускае!” змусіла мяне стаць дзяўчынкай для біцьця асьцярожна далучыцца да дыскусіі вакол маркетынгавай палітыкі Свабоднага тэатру, якая днямі разгарнулася ў беларускай благасфэры – найперш тут і тут. Уласна мяне зацікавіла пытаньне, як стварэньне “адмоўнага вобразу Радзімы”, выкарыстаньне брэндаў “дыктатура”, “Лукашэнка” і падобных у маркетынгавых мэтах, успрымаецца беларускай публікай.



Гэтаму кліпу далёка да “Буревестніка” і “Капітала”, хаця і з “Belarus Freedom” стваральнікі асабліва не замарочваліся. Сьціпласьць мастацкіх сродкаў і заганы арыентацыі на канкрэтную мэтавую групу з лішкам кампэнсуюцца ідэйнасьцю матэрыялу і ўдзячнасьцю аўдыторыі. Безумоўна, ня гэтыя песьні сталі асновай камэрцыйнага посьпеху “Ляпісаў”, але даўно і добра знаёмы, шчыры і прафэсійны гурт цалкам можа дазволіць сабе “выканаць грамадзянскі абавязак”.

Між тым “Купляй беларускае” – канцэнтраваны і агрэсіўны вобраз беларускай рэальнасьці, у якой мы не проста жывем, але адказнасьць за якую падзяляем. Між людзьмі, што бадзёра нясуць пакункі з беларускай прадукцыяй, можа аказацца і твая бабуля, а хлопец, які спускае штаны, каб прадэманстраваць сваё стаўленьне да камэры, напэўна чыйсьці малодшы брат, які проста не разьлічыў свае сілы ў змаганьні зь “зялёным зьмеям”.

Тое мазахісцкае захапленьне, з якім “Купляй беларускае” успрымаецца большасьцю менавіта “сьвядомай” публікі, якая старанна рэклямуе і рассылае спасылкі на кліп паўсюль, дзе магчыма, прымушае задумацца, чаму мы ня проста не саромеемся ўсяго гэтага, а наадварот -- выстаўляем напаказ.

“Купляй беларускае” -- своеасаблівы сродак барацьбы, але прызначаны менавіта для ўнутранага карыстаньня. Гэта такі сабе “камень пралетарыяту”, даступны ўсім. Голасам “беларускага супэр-патрыёта” могуць аднолькава таленавіта сьпяваць і унівэрсытэцкі прафэсар, і школьнік. Папулярнасьць “Ляпісаў “ ад гэтага безумоўна расьце, але і аўдыторыі перападае вялікая частка дывідэндаў. Слухачы, чульлівыя да ідэі, выкарыстоўваюць папулярнасьць гурту для свайго маральна-эстэтычнага задавальненьня і яднаньня. Па веданьні такіх “песень свабоды” пазнаеш “свайго” -- добра адпачнеш з сябрамі, згуртуесься на мітынгах пратэсту, падтрымаеш змагарскі дух. Да таго ж “Ляпісы” ад нашай рэальнасьці ніяк не дыстанцуюцца. Таму публіка дазваляе і нат заахвочвае дэманстраваць язвы свайго грамадзтва, не саромеючыся блізкіх суседзяў, у якіх “Ляпісы” таксама папулярныя.

Інакш са Свабодным тэатрам ды іншымі творцамі, якія дасягнулі той ці іншай ступені замежнага посьпеху. Ім ніяк не даруецца выкарыстаньне нэгатыўнага іміджу Беларусі ў мэтах самапапулярызацыі, нават калі гэтыя асобы, як, напрыклад, Вальжына Морт ці Альгерд Бахарэвіч, працуюць у інтарэсах беларускай культуры і на мясцовым мастацкім полі. Аднак прадукт, створаны адзінкавымі пасьпяховымі за мяжою праектамі, занадта складаны, каб належаць усім, тым больш – усім разам. Груба кажучы, яны не дзеляцца. Нам ад іхнага посьпеху ні горача, ні холадна...

“Публічная” крытыка маркетынгавай палітыкі Свабоднага тэатру збольшага зводзіцца да простай ідэі: “СТ разабраў усе шматразовыя шэнгенскія візы, і мне не хапіла”. Наўрад ці нехта ўяўляе сабе асаблівасьці ўсясьветнай тэатральнай індустрыі -- нашмат прасьцей заявіць, што яны банальна “гандлююць Радзімай”. У адсутнасьці патрэбы для культуры выжываць самастойна, мы ўсё яшчэ перакананыя, што мастацтва мусіць выглядаць як Белая Каралева ў новым фільме Ціма Бёртана.

Да таго ж посьпех людзей, з якімі ты яшчэ нядаўна піў піва, разьдзірае душу ня горш за “Чорны квадрат” Малевіча. На які можна доўга глядзець і слухаць, як ён крычыць табе так, што чуюць усе: “Ну, змагі!”

Разам зь “Ляпісамі” мы ўжо добра навучыліся “купляць беларускае”, але яшчэ слаба сабе ўяўляем, як гэта -- “прадаваць беларускае”.