Ад 1 ліпеня пачынаюць дзейнічаць новыя правілы для беларускага сэктару інтэрнэту — байнэту. Ці здолеюць беларускія інтэрнэт-карыстальнікі пачаць працу ў поўнай адпаведнасьці з прэзыдэнцкім указам «Аб захадах дзеля ўдасканаленьня выкарыстаньня нацыянальнага сэгмэнту сеткі Інтэрнэт», які вызначае ступень адказнасьці адным і забясьпечвае абсалютную «празрыстасьць» іншым?
Нашумелы ўказ № 60, які дагэтуль успрымаўся як блізкая пэрспэктыва, становіцца рэальнасьцю. Нарматыўны дакумэнт, згодна зь яго дэкляратыўнай часткай, перасьледуе наступныя асноўныя мэты:
— абарона інтарэсаў асобы, грамадзтва і дзяржавы ў інфармацыйнай сфэры;
— стварэньне ўмоваў для далейшага разьвіцьця нацыянальнага сэгмэнту глябальнай кампутарнай сеткі інтэрнэт;
— падвышэньне якасьці і даступнасьці інфармацыі пра дзейнасьць дзяржаўных органаў і арганізацый, якая прадстаўляецца грамадзянам.
Таксама да 1 ліпеня юрыдычныя асобы і індывідуальныя прадпрымальнікі абавязаныя забясьпечыць асобным катэгорыям пераход на выкарыстаньне інфармацыйных сетак, сыстэмаў і рэсурсаў на тэрыторыі Беларусі, а пастаўшчыкам інтэрнэт-паслугаў — дзяржаўную рэгістрацыю, якая ажыцьцяўляецца паводле заяўнага прынцыпу Міністэрствам сувязі і інфарматызацыі і ўпаўнаважанымі арганізацыямі. Найперш, Дзяржаўнай інспэкцыяй па электрасувязі (БелГІЭ).
У сваю чаргу, інтэрнэт-правайдэры абавязаныя архіваваць і ня менш як 5 гадоў захоўваць усю інфармацыю пра карыстальнікаў сеціва, а на запыт адпаведных дзяржаўных структураў — фільтраваць трафік і абмяжоўваць доступ да «крамольных» рэсурсаў. Ці трэба казаць, што ўсё гэта вымагае ад удзельнікаў рынку дадатковых выдаткаў — на ўдасканаленьне тэхнічнай базы дзеля захоўваньня інфармацыі, цікавай перадусім для спэцслужбаў.
Адной зь першых цяжкасьцяў на шляху выкананьня прэзыдэнцкага ўказу сталася працэдура рэгістрацыі сайтаў у дзяржаўным рэгістры — згаданай інспэкцыі электрасувязі. З прыкладна паўсотні тысяч сайтаў беларускай прапіскі легалізаваліся — добра, калі некалькі тысяч. Усе няўлічаныя ад заўтра апынуцца па-за законам. Дырэктар адной з найбуйнейшых хостынгавых кампаній «Extmedia» Максім Саўчанка кажа, што нават не ўяўляе, з каго ўрэшце спытаюцца за «ўхілістаў»:
«Мы рэгіструем тых кліентаў, якія адказалі на нашы рассылкі з просьбай паведаміць дадатковыя зьвесткі. З кліентаў, якія прызналі, што яны не зьяўляюцца пастаўшчыкамі інтэрнэт-паслугаў, напэўна, большая палова зарэгістраваная. Ёсьць кліенты, якія паведамілі, што яны пастаўшчыкі інтэрнэт-паслугаў і бяруць абавязаньні па рэгістрацыі сваёй кліенцкай базы самастойна.Але мноства кліентаў, якія не адказалі на рассылку, праігнаравалі яе. Па сутнасьці, мы зараз ня ведаем, што зь імі рабіць. То бок складанасьці з тымі, хто не адказаў на дадатковыя пытаньні, і, такім чынам, мы ня маем магчымасьці іх зарэгістраваць. У нас перад гэтымі кліентамі ёсьць абавязак: разьмяшчаць іх сайты. Сайт павінен быць працаздольны. У дзейным заканадаўстве ніяк не прапісаныя нашы абавязаньні, каб можна было адключыць гэты сайт 1 ліпеня. Хоць некаторыя гарачыя галовы зь Міністэрства сувязі і Апэратыўна-аналітычнага цэнтру сьцьвярджаюць, што менавіта так мы і павінны зрабіць, але яны нам абсалютна не гарантуюць нашу прававую абарону, у дадзеным выпадку — ад пазоваў нашых кліентаў, якія мы можам атрымаць. Таму існуе рэальная нявызначанасьць».
Адно з надзённых пытаньняў — ці можа выкарыстоўвацца ўказ № 60 як інструмэнт палітычнай барацьбы з іншадумствам? Прадстаўнікі дэмакратычнага віртуальнага асяродку, прынамсі, гэтага не выключаюць. Супадзеньне ці не, але рэдактарку папулярнага сайту «Хартыя-97» Натальлю Радзіну акурат 1 ліпеня выклікаюць у сьледчы аддзел пракуратуры Менску. Прынагоднай падставай — прафэсійная датычнасьць да згаданага сайту.
Спадарыня Радзіна лічыць, што інтэрнэтны ўказ разьвязвае рукі сілавікам, якія цяпер могуць круціць ім што дышлам:
«Так, відавочна. Тое, што мяне выклікалі ў пракуратуру Менску ў сьледчы аддзел менавіта 1 ліпеня, сьведчыць, што ўлады вельмі сьпяшаюцца, паколькі да прэзыдэнцкіх выбараў засталося зусім мала часу і зусім верагодна, што яны пройдуць раней за месяц люты. І паколькі ад заўтрашняга дня ўступае ў сілу ўказ Лукашэнкі аб інтэрнэце, яны вырашылі адразу ж пакрысе пачаць ціск на незалежных журналістаў. Я расцэньваю гэта выключна як ціск на свабоду слова ў Беларусі. Гэта відавочна, што ўлады хочуць зьнішчыць папулярны незалежны інтэрнэт-рэсурс, і відавочна, што гэты ціск чыніцца ў сувязі з тым, што Андрэй Саньнікаў заявіў пра свой намер ісьці кандыдатам у прэзыдэнты Беларусі».
Карэспандэнт: «Якая ўсё ж афіцыйная матывацыя выкліку ў пракуратуру?»
«Мне было сказана, што гэты выклік ніяк не зьвязаны з крымінальнай справай, па якой я праходжу сьведкай і якая была заведзеная паводле артыкула аб паклёпе на супрацоўніка КДБ. А зьвязаны выклік з тым, што ў іх ёсьць інфармацыя, што я зьяўляюся адміністратарам сайту «Хартыя-97».
Тым часам інтэрнэт-супольнасьці ўжо ўдалося «адбіць» некалькі абсурдных патрабаваньняў з боку кантрольных органаў. Перадусім, Міністэрства сувязі і інфарматызацыі пад маштабным ціскам мусіла адмовіцца ад ідэі абавязковай рэгістрацыі ўсіх электронных паштовых скрыняў. Па-другое, БелГІЭ ўрэшце скасаваў абвешчаную ад пачатку плату за перарэгістрацыю сайтаў — паводле падлікаў спэцыялістаў, на роўным месцы дзяржаўная ўстанова магла зарабіць блізу 300 мільёнаў даляраў. Але на просьбу спрасьціць працэдуру рэгістрацыі ці ўвогуле адмяніць яе як «бессэнсоўную» прыйшоў адказ: у некаторых выпадках органы рэгістрацыі будуць абапірацца на дадзеныя ўнікальнага нумару падаткаплатніка. Як кажуць хостэры, цяпер ім папросту даводзіцца дубляваць справу звычайных выканкамаў:
«Сэнс у тым, што фактычна мы дублюем функцыі выканкаму, які вядзе рэестар усіх юрыдычных асобаў і паводле ўнікальнага нумара падаткаплатніка лёгка вам, як і любому дзяржаўнаму ўпаўнаважанаму органу, раскажа і пра юрыдычны адрас, і прозьвішча дырэктара з тэрмінам яго паўнамоцтваў, і г.д. Але дзеля чаго нам як пастаўшчыкам інтэрнэт-паслугаў гэта ўсё паведамляць, трымаць актуальнай гэту базу дадзеных, траціць на гэта свае намаганьні і, як вынік, — несьці дадатковыя выдаткі? Нам гэта незразумела. Бо, па сутнасьці, мы дублюем тую базу дадзеных, якую вядуць выканкамы. Навошта гэтае дубляваньне — зразумець цяжка. Бо гэта ўсё лішняя нагрузка на нас, лішнія патрачаныя грошы, намаганьні. Гэта ўсё нікому не цікава і не патрэбна. Карацей, лягчэй адназначна ня стала».
Адна з дэкляраваных мэтаў упарадкаваньня беларускага сэктару інтэрнэту — паступовая адмова ад манаполіі «Белтэлекаму» на рынку паслугаў электрасувязі. Наяўнасьць адзінага гаспадара прывяла да таго, што кошт доступу ў сеціва для беларусаў застаецца адным з самых высокіх у сьвеце, а многія дробныя правайдэры, якія спрабавалі канкураваць зь «Белтэлекамам», папросту збанкрутавалі. Праўда, з рэвалюцыяй на інтэрнэт-рынку прапанавана пачакаць да канца году — маўляў, калі будуць канчаткова сыстэматызаваныя ўсе прапановы. Між тым, як лічыць інжынэр-праграміст Ігар Маханёк, танны інтэрнэт — асноўны стымул да актыўнасьці патэнцыйных карыстальнікаў. Сам Ігар мае магчымасьць рэальна параўноўваць, бо працуе ў Цюрыху, у швайцарскім офісе кампаніі Google:
«Я не магу зьвязваць кошт з ініцыятывамі Саўміну і г.д., але тое, што зьніжэньне коштаў дакладна аблегчыць для людзей доступ у інтэрнэт і, як вынік, больш людзей змогуць і будуць карыстацца інтэрнэтам — гэта, я думаю, відавочная рэч. І калі будзе больш кампаній, якія, акрамя „Белтэлекаму“, змогуць арганізоўваць доступ у інтэрнэт, то сама па сабе канкурэнцыя прывядзе да зьніжэньня коштаў. У выніку больш людзей змогуць карыстацца інтэрнэтам, і таму карыстальнікі толькі выйграюць ад гэтага. Зрэшты, гэта якраз тое, што і ёсьць рэаліямі эўрапейскіх краін».
І хоць інтэрнэт-супольнасьць толькі пачынае жыць ва ўмовах новага ўказу пра інтэрнэт, навацыі выклікаюць у беларускіх інтэрнэт-карыстальнікаў яшчэ багата пытаньняў.
Нашумелы ўказ № 60, які дагэтуль успрымаўся як блізкая пэрспэктыва, становіцца рэальнасьцю. Нарматыўны дакумэнт, згодна зь яго дэкляратыўнай часткай, перасьледуе наступныя асноўныя мэты:
— абарона інтарэсаў асобы, грамадзтва і дзяржавы ў інфармацыйнай сфэры;
— стварэньне ўмоваў для далейшага разьвіцьця нацыянальнага сэгмэнту глябальнай кампутарнай сеткі інтэрнэт;
— падвышэньне якасьці і даступнасьці інфармацыі пра дзейнасьць дзяржаўных органаў і арганізацый, якая прадстаўляецца грамадзянам.
Таксама да 1 ліпеня юрыдычныя асобы і індывідуальныя прадпрымальнікі абавязаныя забясьпечыць асобным катэгорыям пераход на выкарыстаньне інфармацыйных сетак, сыстэмаў і рэсурсаў на тэрыторыі Беларусі, а пастаўшчыкам інтэрнэт-паслугаў — дзяржаўную рэгістрацыю, якая ажыцьцяўляецца паводле заяўнага прынцыпу Міністэрствам сувязі і інфарматызацыі і ўпаўнаважанымі арганізацыямі. Найперш, Дзяржаўнай інспэкцыяй па электрасувязі (БелГІЭ).
У сваю чаргу, інтэрнэт-правайдэры абавязаныя архіваваць і ня менш як 5 гадоў захоўваць усю інфармацыю пра карыстальнікаў сеціва, а на запыт адпаведных дзяржаўных структураў — фільтраваць трафік і абмяжоўваць доступ да «крамольных» рэсурсаў. Ці трэба казаць, што ўсё гэта вымагае ад удзельнікаў рынку дадатковых выдаткаў — на ўдасканаленьне тэхнічнай базы дзеля захоўваньня інфармацыі, цікавай перадусім для спэцслужбаў.
Адной зь першых цяжкасьцяў на шляху выкананьня прэзыдэнцкага ўказу сталася працэдура рэгістрацыі сайтаў у дзяржаўным рэгістры — згаданай інспэкцыі электрасувязі. З прыкладна паўсотні тысяч сайтаў беларускай прапіскі легалізаваліся — добра, калі некалькі тысяч. Усе няўлічаныя ад заўтра апынуцца па-за законам. Дырэктар адной з найбуйнейшых хостынгавых кампаній «Extmedia» Максім Саўчанка кажа, што нават не ўяўляе, з каго ўрэшце спытаюцца за «ўхілістаў»:
«Мы рэгіструем тых кліентаў, якія адказалі на нашы рассылкі з просьбай паведаміць дадатковыя зьвесткі. З кліентаў, якія прызналі, што яны не зьяўляюцца пастаўшчыкамі інтэрнэт-паслугаў, напэўна, большая палова зарэгістраваная. Ёсьць кліенты, якія паведамілі, што яны пастаўшчыкі інтэрнэт-паслугаў і бяруць абавязаньні па рэгістрацыі сваёй кліенцкай базы самастойна.
Мноства кліентаў, якія не адказалі на рассылку, праігнаравалі яе. Па сутнасьці, мы зараз ня ведаем, што зь імі рабіць.
Адно з надзённых пытаньняў — ці можа выкарыстоўвацца ўказ № 60 як інструмэнт палітычнай барацьбы з іншадумствам? Прадстаўнікі дэмакратычнага віртуальнага асяродку, прынамсі, гэтага не выключаюць. Супадзеньне ці не, але рэдактарку папулярнага сайту «Хартыя-97» Натальлю Радзіну акурат 1 ліпеня выклікаюць у сьледчы аддзел пракуратуры Менску. Прынагоднай падставай — прафэсійная датычнасьць да згаданага сайту.
Спадарыня Радзіна лічыць, што інтэрнэтны ўказ разьвязвае рукі сілавікам, якія цяпер могуць круціць ім што дышлам:
«Так, відавочна. Тое, што мяне выклікалі ў пракуратуру Менску ў сьледчы аддзел менавіта 1 ліпеня, сьведчыць, што ўлады вельмі сьпяшаюцца, паколькі да прэзыдэнцкіх выбараў засталося зусім мала часу і зусім верагодна, што яны пройдуць раней за месяц люты. І паколькі ад заўтрашняга дня ўступае ў сілу ўказ Лукашэнкі аб інтэрнэце, яны вырашылі адразу ж пакрысе пачаць ціск на незалежных журналістаў. Я расцэньваю гэта выключна як ціск на свабоду слова ў Беларусі. Гэта відавочна, што ўлады хочуць зьнішчыць папулярны незалежны інтэрнэт-рэсурс, і відавочна, што гэты ціск чыніцца ў сувязі з тым, што Андрэй Саньнікаў заявіў пра свой намер ісьці кандыдатам у прэзыдэнты Беларусі».
Карэспандэнт: «Якая ўсё ж афіцыйная матывацыя выкліку ў пракуратуру?»
«Мне было сказана, што гэты выклік ніяк не зьвязаны з крымінальнай справай, па якой я праходжу сьведкай і якая была заведзеная паводле артыкула аб паклёпе на супрацоўніка КДБ. А зьвязаны выклік з тым, што ў іх ёсьць інфармацыя, што я зьяўляюся адміністратарам сайту «Хартыя-97».
Тым часам інтэрнэт-супольнасьці ўжо ўдалося «адбіць» некалькі абсурдных патрабаваньняў з боку кантрольных органаў. Перадусім, Міністэрства сувязі і інфарматызацыі пад маштабным ціскам мусіла адмовіцца ад ідэі абавязковай рэгістрацыі ўсіх электронных паштовых скрыняў. Па-другое, БелГІЭ ўрэшце скасаваў абвешчаную ад пачатку плату за перарэгістрацыю сайтаў — паводле падлікаў спэцыялістаў, на роўным месцы дзяржаўная ўстанова магла зарабіць блізу 300 мільёнаў даляраў. Але на просьбу спрасьціць працэдуру рэгістрацыі ці ўвогуле адмяніць яе як «бессэнсоўную» прыйшоў адказ: у некаторых выпадках органы рэгістрацыі будуць абапірацца на дадзеныя ўнікальнага нумару падаткаплатніка. Як кажуць хостэры, цяпер ім папросту даводзіцца дубляваць справу звычайных выканкамаў:
Адна з дэкляраваных мэтаў упарадкаваньня беларускага сэктару інтэрнэту — паступовая адмова ад манаполіі «Белтэлекаму» на рынку паслугаў электрасувязі. Наяўнасьць адзінага гаспадара прывяла да таго, што кошт доступу ў сеціва для беларусаў застаецца адным з самых высокіх у сьвеце, а многія дробныя правайдэры, якія спрабавалі канкураваць зь «Белтэлекамам», папросту збанкрутавалі. Праўда, з рэвалюцыяй на інтэрнэт-рынку прапанавана пачакаць да канца году — маўляў, калі будуць канчаткова сыстэматызаваныя ўсе прапановы. Між тым, як лічыць інжынэр-праграміст Ігар Маханёк, танны інтэрнэт — асноўны стымул да актыўнасьці патэнцыйных карыстальнікаў. Сам Ігар мае магчымасьць рэальна параўноўваць, бо працуе ў Цюрыху, у швайцарскім офісе кампаніі Google:
«Я не магу зьвязваць кошт з ініцыятывамі Саўміну і г.д., але тое, што зьніжэньне коштаў дакладна аблегчыць для людзей доступ у інтэрнэт і, як вынік, больш людзей змогуць і будуць карыстацца інтэрнэтам — гэта, я думаю, відавочная рэч. І калі будзе больш кампаній, якія, акрамя „Белтэлекаму“, змогуць арганізоўваць доступ у інтэрнэт, то сама па сабе канкурэнцыя прывядзе да зьніжэньня коштаў. У выніку больш людзей змогуць карыстацца інтэрнэтам, і таму карыстальнікі толькі выйграюць ад гэтага. Зрэшты, гэта якраз тое, што і ёсьць рэаліямі эўрапейскіх краін».
І хоць інтэрнэт-супольнасьць толькі пачынае жыць ва ўмовах новага ўказу пра інтэрнэт, навацыі выклікаюць у беларускіх інтэрнэт-карыстальнікаў яшчэ багата пытаньняў.
