АНТОСЬ РУДАК: “Я ХАЧУ СТВАРЫЦЬ МІТ ПРА ТУЮ БЕЛАРУСЬ, ЯКАЯ ПАМЯТАЕ СВАЮ ЭЎРАПЕЙСКАСЬЦЬ”
Абвешчаныя вынікі конкурсу маладых літаратараў, які штогод ладзіць Беларускі ПЭН-цэнтар. Сёлета ён быў прысьвечаны стагодзьдзю Ларысы Геніюш. У ліку пераможцаў конкурсу – студэнт гістфаку БДУ Антось Рудак. Цікава, што ён нарадзіўся ў адзін дзень зь легендарнай паэткай – 9 жніўня, толькі з розьніцай у семдзесят дзевяць гадоў. З Антосем Рудаком гутарыць Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Спадар Антось, як вы даведаліся пра конкурс маладых літаратараў, прысьвечаны стагодзьдзю Ларысы Геніюш, і чаму вырашылі браць у ім удзел?”
Антось Рудак: “Даведаўся па абвестках у сеціве, але вырашальны штуршок зрабілі мае шматлікія сябры, якія мяне літаральна сілком змушалі адправіць свае творы на конкурс”.
Аксак: “А вы ўпіраліся, не хацелі?”
Рудак: “Магчыма, я ня быў упэўнены ў сваіх сілах”.
Аксак: “Імя Ларысы Геніюш сёньняшняму маладому чалавеку, які ў школе не вывучае яе творчасьць, “дзякуючы” новай праграме па беларускай літаратуры, адкуль вядомае?”
Рудак: “Я адкрыў перш Геніюш як мэмуарыстку, а не як паэтку. І для мяне як гісторыка дагэтуль больш цікавыя яе мэмуары, чым яе паэзія, але люблю і вершы яе таксама. Калі перафразаваць вядомае выслоўе, то можна сказаць, што ў Беларусі паэтка болей, чым паэт, і жаночая паэзія ўвогуле ў Беларусі цікавая. Не магу сказаць, што менавіта Ларыса Геніюш – мая любімая паэтка, я больш схіляюся да вершаў Натальлі Арсеньневай, але паэзія Ларысы Геніюш таксама мне блізкая. Цікава, што я таксама нарадзіўся 9 жніўня”.
Аксак: “Вы нарадзіліся 9 жніўня 1989 году ў Менску і прадстаўляеце новае пакаленьне тых пачынаючых паэтаў, якіх можна назваць гарадзкімі. Я пачытала ў сеціве некаторыя вашы вершы, якія прысьвечаныя менавіта Менску. Але ў іх адчуваецца настальгічны настрой па тым Менску, які вы ўжо не засьпелі. Вам не падабаецца сёньняшні Менск? Чаму?”
Рудак: “Я навучыўся любіць родны горад у даволі несур’ёзным узросьце, бо ўся мая радня па маці – менчукі. Мой дзядуля вырас у двары за Катэдральным касьцёлам і цяперашнім Музычным каледжам. Ён распавядаў мне, што, дзе і як раней было, якія будынкі стаялі, якія людзі жылі і як гэта ўсё бурылася”.
Аксак: “У вас ёсьць верш, прысьвечаны старой Нямізе, у якім вы пішаце пра тое, чаго ўжо няма і пра што вы ведаеце з расповядаў свайго дзеда. А яшчэ цікавы верш “Трамвай”, які сканчваецца словамі: “Той трамвай ужо адбегаў, адзьвінеў, не прыедзе, не адчыніць свае дзьверы, ён загінуў на няскончанай вайне разам з горадам, што жыў, кахаў і верыў”. Вы як гісторык ці верыце, што Менск можа адрадзіць сваю мінуўшчыну, сваё непаўторнае аблічча, ці яно страчанае назаўсёды?”
Рудак: “У цывілізаваным грамадзтве калі-небудзь будзе знойдзены кансэнсунс паміж гісторыкамі, горадабудаўнікамі, архітэктарамі. Для мяне такім прыкладам цудоўнага аднаўленьня быў прыклад менскай Катэдры. Мой дзядуля яшчэ падлеткам памятае яе ў такім выглядзе, у якім яна цяпер адноўленая. У 1951 годзе ў Катэдры была зробленая спартовая заля таварыства “Спартак”. Гэта зрабіла на майго дзядулю-падлетка прыкрае ўражаньне, нягледзячы на разгул атэістычнай прапаганды. Але ён быў каталіком і ня мог прыняць такіх рэчаў. Калі ў 1997 годзе пасьля доўгага перапынку мой дзядуля патрапіў у цэнтар Менску на плошчу Свабоды і пабачыў тыя вежы, якія ён прывык бачыць у маленстве, то гэтае відовішча зрабіла на яго чароўнае ўражаньне. Мне здаецца, што такія цуды павінны працягваць здарацца. І я спадзяюся, што старыя будынкі будуць адраджацца, і мы будзем неяк вяртацца да прыгожай сваёй архітэктуры”.
Аксак: “Апроч старога Менску, яго духу, па якім вы сумуеце ў сваіх вершах, што вас яшчэ натхняе на творчасьць?”
Рудак: “Часта на пэўныя мэтафары і думкі мяне наводзіць нейкі пэйзаж. Калі я пісаў верш пра тое, што ў беларусаў часта няма адчуваньня повязі з продкамі, я напісаў, што ў нашых пэйзажах зьніклі ветракі – традыцыйныя, яскравыя, эўрапейскія сымбалі”.
Аксак: “Як даўно вы пішаце вершы?”
Рудак: “Магчыма, у годзе 2003-м я пачаў пісаць іх адразу на беларускай мове. Тыя вершы не захаваліся, і я не лічу патрэбным іх узнаўляць. Узровень цяперашніх сваіх твораў я таксама сьціпла ацэньваю”.
Аксак: “Вы – выпускнік Беларускага гуманітарнага ліцэю імя Якуба Коласа, прычым, паступілі туды ў першы год яго падпольнага існаваньня. Вас не бянтэжыла тое, што вы будзеце атрымліваць неафіцыйную адукацыю?”
Рудак: “З тагалетніх ліцэістаў гэта нікога не бянтэжыла, бо з бацькамі мы добра прадумалі ўсе гэтыя схемы юрыдычнага боку навучаньня. У нас быў варыянт надомнай адукацыі, і мы афіцыйна лічыліся надомнікамі. Беларускія атэстаты мы атрымалі праз здачу іспытаў экстэрнам, то бок пасьля дзявятай і адзінаццатай клясы кожны зь ліцэістаў здаваў па пятнаццаць іспытаў. Гэта вялікі досьвед і вялікі плюс нам стаў у студэнцтве.”
Аксак: “Выпускнікі гэтай падпольнай навучальнай установы пасьля заканчэньня ліцэю звычайна абіраюць шлях працягу адукацыі за мяжой. А чаму вы ня зьехалі, а паступілі на гістфак БДУ?”
Рудак: “Бо яшчэ задоўга да паступленьня ў БДУ ў мяне там вучылася шмат сяброў. Я хадзіў на падрыхтоўчыя курсы, якія дапамагалі паступіць альбо на гістфак, альбо на філфак, але ў выніку я выбраў гістфак”.
Аксак: “Гавораць, што не матэматыка, а гісторыя – самая дакладная навука, бо ў ёй факт: было альбо не было пэўнай падзеі. Паэзія ж – нешта эфэмэрнае. Як вы спалучаеце дакладнасьць гісторыі з мройлівасьцю паэзіі?”
Рудак: “У Беларусі нельга сказаць, што беларуская гісторыя як навука – гэта самая дакладная навука, бо мы прывыклі да стварэньня нацыянальных мітаў. Таму мне так блізкая асоба Ўладзімера Караткевіча, які ствараў гэтыя беларускія гістарычныя міты. І ў сваёй паэзіі на гістарычныя тэмы я не прытрымліваюся строгай факталёгіі, бо лічу, што можна стварыць нешта прыгожае, радаснае, можа, нават тое, чаго не было і што хацелася б бачыць”.
Аксак: “А які гістарычны міт вы хацелі б стварыць?”
Рудак: “У сваіх вершах я зьвяртаюся да эўрапейскай Беларусі, той Беларусі, якая памятае пра тое, што яна была калісьці ня толькі Беларусьсю, а яшчэ і Літвой, Крыўяй. Якая памятае шматлікія назвы: як раней яе называлі, як называўся ейны люд, які жыў на гэтай зямлі, якія даў нам гэтыя карэньні, гэтую мову, які склаў гэтыя багатыя традыцыі, якімі мы цяпер карыстаемся”.
АЎТАР І ТВОР
ГЕНАДЗЬ БУРАЎКІН: “СВОЙ ТВАР АБМЫЮ ПАЛАТОЙ І НА САФІЙКУ ПАМАЛЮСЯ”
"Лісты да запатрабаваньня" – гэтак называецца новая кніга Генадзя Бураўкіна, што днямі пабачыла сьвет у выдавецтве "Кнігазбор". У выдатным аздабленьні мастака Паўла Татарнікава гэты зграбны томік стаў выдатным падарункам для знаўцаў і аматараў паэзіі, якія зачакаліся новых кніг паэта. З Генадзем Бураўкіным сустрэўся Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Спадар Генадзь, “Лісты да запатрабаваньня” – гэта ўжо, здаецца, другая ваша кніга, якая выйшла сёлета ў “Кнігазборы”. У першую – “Выбраныя творы” – увайшло ўсё лепшае з напісанага вамі за паўстагодзьдзя жыцьця ў літаратуры. А які абсяг часу ахопліваюць “Лісты…”?”
Скобла: “Мне запомнілася леташняя публікацыя ў “Дзеяслове” вашай паэмы “Разьвітаньне” – яна ёсьць і ў новай кнізе. Паэма – пра апошні дзень жыцьця Якуба Коласа. Паэт занёс у ЦК КПБ ліст у абарону беларускай мовы, вярнуўся дамоў і – памёр… Дарэчы, ліст гэты быў надрукаваны ўжо ў найноўшыя часы. Ці вы чыталі яго раней?”
Бураўкін: “Я таго ліста раней не чытаў, хоць чуў пра яго. Ведаў пра яго зьмест і пра тое, якое надаваў значэньне гэтаму свайму кроку Колас – як аказалася, практычна апошняму кроку ў жыцьці. Безумоўна, я вельмі хацеў прачытаць той ліст цалкам. І калі я яго прачытаў, у мяне нарадзілася жаданьне нейкім чынам на гэта адгукнуцца. Больш таго, я доўгія гады насіў у душы быццам віну перад нашым песьняром, бо пра Купалу я пісаў, і даволі многа, а пра Коласа ўсё неяк не атрымлівалася. Гэты мудры чалавек многае прадбачыў, многае разумеў і пра многае папярэджваў кіраўніцтва дзяржавы, тым самым папярэджваў і ўсіх нас. Мне гэта было вельмі блізка”.
Скобла: “Вы сказалі, што пра Коласа пісаць не атрымлівалася. Колас – больш складаная асоба, чым Купала?”
Бураўкін: “Проста мне Янка Купала бліжэй як паэт і больш зразумелы. Калі ж узяць вершы Коласа, то яны не такія значныя, як яго проза. Я не бяру выдатны, геніяльны яго твор – “Новую зямлю”, я не бяру бліскучую, філязофскую, мудрую паэму “Сымон-музыка”. Калі я стаў сталець і мудрэць, як мне хочацца верыць, то я вярнуўся да творчасьці Коласа і зразумеў, што той паход у ЦК быў для яго нялёгкім, але вельмі важным крокам. Думаю, што для нас той ягоны ліст – як апраўданьне некаторых Коласавых выступаў у друку, з трыбунаў. І невыпадкова атрымалася так, што ліст той стаў сапраўды перадсьмяротным словам, нібы тастамэнтам вялікага Коласа. У паэме “Разьвітаньне” ў мяне ёсьць Янка Купала, народныя паэты нібы перагукваюцца. А яшчэ там ёсьць Коласаў родны брат Міхась, пра якога ў нас вельмі мала ведаюць. А я зь ім сустракаўся, працуючы ў Нью-Ёрку. Гэта вельмі цікавая асоба ў нашай культуры. У братоў былі няпростыя ўзаемаадносіны, і я пастараўся гэта закрануць”.
Скобла: “Цяпер акурат выходзіць Збор твораў Коласа ў 20 тамах, і амаль у кожным томе зьяўляюцца невядомыя творы, знойдзеныя ў архівах. Некаторыя пісьменьнікі вельмі даткліва адносяцца да кожнага свайго чарнавіка, здымаюць копіі са сваіх лістоў – для ўласнага архіва. А ці зьбіраеце архіў вы?”
Бураўкін: “Копій зь лістоў я не здымаю. Наўрад ці я маю права надаваць сваім рукапісам такое вялікае значэньне, як гэта робяць некаторыя, але, безумоўна, рукапісы я не выкідаю, яны ў мяне ёсьць, я іх не аддаю ні ў якія архівы, яны мае”.
Скобла: “Ёсьць і ў вас вершы, якія можна адшукаць у архівах – у прыватных, а магчыма, і ў дзяржаўных. Прыкладам, не друкаваўся, хадзіў па руках ваш верш яшчэ 70-х гадоў “Мяшок з мэдалямі”, у якім прачытваўся парадны партрэт Брэжнева. Пісаць такія вершы на той час было даволі рызыкоўнай справай. Няўжо там, дзе трэба, ня ведалі імя аўтара?”
Бураўкін: “Хто яго ведае, розныя чуткі хадзілі… Мая пазыцыя была вядомая, і мяне часам жорстка крытыкавалі розныя партфункцыянэры – за мае настроі, прыпісвалі мне аўтарства вершаў, якіх я ніколі не пісаў. Так, у прыватнасьці, было з адным зь вершаў Сьцяпана Гаўрусёва – пра тое, як “ад пладоў ламаюцца галіны”. У гэтым бачылі нейкі намёк на сытуацыю з савецкай уладай. Урэшце, мне спрабавалі прыпісаць і аўтарства “Сказа пра Лысую гару”.
Скобла: “А ці чыталі вы тады “Мяшок з мэдалямі” – ну, хоць у вузкім коле?”
Бураўкін: “Я яго публічна не чытаў, пра верш ведалі толькі мае блізкія сябры. А ці чыталі яны той верш сваім сябрам, – я такіх зьвестак не зьбіраў. Творы не для друку ў мяне былі, у кнізе “Ўзмах крыла” ёсьць цэлы разьдзел, які называецца “Вершы з дальняй шуфляды”.
Скобла: “Пісаць вершы – гэта як ісьці за плугам прытанцоўваючы,” – пакепліваў з паэтаў Леў Талстой. А якое ваша вызначэньне паэзіі?”
Бураўкін: “Гэтае выказваньне трошкі абразьлівае для паэтаў. Я не лічу, што паэты аруць прытанцоўваючы. Паэт, як і празаік, вядзе сваю баразну сур’ёзна. Для мяне верш – гэта зафіксаванае ў слове імгненьне пачуцьця. Тое, што дарагое для тваёй душы, што цябе ўзрушыла, і ты паспрабаваў зафіксаваць у слове гэтае адчуваньне”.
Скобла: “У 2006 годзе вы прызналіся на нашым радыё, што пішаце кнігу мэмуараў “Вузлы памяці”, на якую адводзілі некалькі гадоў. Прайшло 4 гады – ці дапісаная кніга?”
Бураўкін: “Я – вялікі лайдак, на жаль, і кніга “Вузлы памяці” не напісаная. Але яна ўва мне жыве, і я прашу Бога, каб ён даў мне, колькі спатрэбіцца, гадоў, каб я яе ўсё ж закончыў”.
ГЕНАДЗЬ БУРАЎКІН. З НОВЫХ ВЕРШАЎ
Сьпёка
Соннаю мухаю сноўдаюся па паўдзённаму сквэру,
На лавачцы пад разамлелымі дрэвамі сумую па ценю.
I ніколькі ня веру ні парасону, ні вееру —
Проста пад сонцам пякучым пацею.
Смажуся на патэльні гарадзкіх плошчаў.
Разяўленым ротам хапаю хвалі нагрэтага ветру,
I ў адчаі пытаюся ў Бога: «Навошта?
Навошта такая сьпякота? Я ніяк не дапетру».
Смуроднай гарачынёю патыхае асфальт праспэкту.
На ягоным бяздымным кастры я, здаецца, ужо дагараю...
I раптам усё разумею: гэта нас прывучаюць да пекла!
Бо хто ж і завошта, скажыце, нас запросіць да раю?..
* * *
Няшчасная краіна, калі ў ёй
Усё ў адным-адзіным экзэмпляры:
Адзін палітык і адзін герой,
Адзін філёзаф і адзін вікарый.
Як можна ўсё адужаць аднаму,
Ня маючы надзеі на падмогу,
Калі пасьпець даводзіцца яму
I награшыць, і памаліцца Богу,
I ўцерці сьлёзы горкія ў людзей,
I ў хатах вокны расхінуць да сонца?..
Адзін-адным ён — чулы дабрадзей,
I чарадзей, і мудры абаронца...
А ў сьвеце столькі брыдкага ўсяго!
Па завугольлі сыкаюць пачвары...
Дык пашкадуйце ж, беднага, яго —
Знайдзіце хоць каго яму да пары!..
* * *
Юныя яршыстыя калегі!
Прытрымайце трошкі ваш запал,
Покуль ад абраз не акалелі
Тыя ўсе, хто ў памяць вам запаў.
Учарашніх зорак не тушыце,
Не хавайце іх за туманы —
Проста напішыце, напішыце
Цікавей і лепей, чым яны.
Не кляніце іх былую славу,
Не скідайце з помнікаў на дно.
Побач на адну і тую ж лаву
Сядзеце вы зь імі заадно...
Я на вас злараднасьць не гадую,
Не луджу пад звон старую медзь.
I зласьлівасьць вашу маладую
Паспрабую нават зразумець.
Вы ж таго бяздумна не чапайце,
Што сьвятым лічылася раней.
Пачакайце трохі, пачакайце —
Ваш запал таксама праміне...
* * *
Мой ціхі полацкі зямляк,
Які лічыўся сябрам верным,
Цяпер, сустрэўшыся няўзнак,
Убок свой твар старанна верне.
Яму я антураж псую,
Нібы хвастаты чорт з рагамі.
Пасаду хлебную сваю
Ён ад мяне аберагае.
Што ж, у жыцьці ўсё можа быць —
I здрада, і расчараваньне,
Былое хоча ён забыць
У фарысэйскім шчыраваньні.
А я з адданасьцю сьвятой
У маладосьць ірвуся ў скрусе —
Свой твар абмыю Палатой
I на Сафійку памалюся...
* * *
Ня бойцеся начальнікаў.
Яны — зусім ня геніі.
Яны — ва ўсім звычайныя,
Ня Гётэ, не Тургеневы,
Ня Рузвэльты, ня Сталіны,
Ня Вітаўты, ня Скірмунты...
Як лёгка ўверх пастаўлены,
Так хутка будуць скінуты.
Хоць выглядаюць пеўнямі,
Паважныя і строгія,
Але ўсе іх запэўненьні —
Пустая дэмагогія.
Жывуць, нібы на хутары,
Спалоханымі лісамі.
А ўсе загады мудрыя
Дарадцамі напісаны.
Хоць пазіраюць з пыхаю,
Ды пыха — недарэчная.
І ўся улада іхняя –
нявечная, нявечная.
Баль Сатаны
Вы бачылі, як ладзіў Сатана
Свой шумны баль, як ён увесь сьвяціўся
Не ад авацый і не ад віна —
Ад нехаванай радасьці нарцыса?
Ён перамог. Ён выйграў трудны бой.
Ён даказаў зямное права сілы...
Няхай анёлы сумнаю гурмой
Глядзяць здалёку, апусьціўшы крылы.
Хай слухаюць яны царкоўны звон
I сьвятароў расчуленыя словы,
Якія ўжо, калі захоча ён,
I Богам аб’явіць яго гатовы.
Ён крыва пасьміхаўся незнарок,
Нібыта тлуму гэтаму ня рады,
Хоць і яму ўжо засьцілала зрок,
Крутая неспатоленасьць улады.
Ён волю даў усёй сваёй гайні —
У пінжаках, сурдутах і пагонах,
Бо добра ведаў: пальцам варухні —
I прыпаўзуць яны да ног ягоных.
Ён быў адзін, як кінуты ў турму.
I думаў не аб славе, не аб нацыі —
Аб незайздроснай долі, што яму
Няма з кім тут ні выпіць, ні абняцца...
* * *
Да «мінімізацыі» школьных праграмаў
па беларускай літаратуры
Ну што, браткі Рыгор і Ніле,
Мінімізіравалі нас
I перад намі зачынілі
Запоўнены дзятвою клас.
I мы патрапілі ў апалу
Да тых, каму даўно карціць
То падрэдагаваць Купалу,
То Быкава падкараціць.
Ім замінае наша слова,
Таму і выгнана яно
I з тэлескрынак мадэрновых,
I з найсучаснага кіно.
За маладзёнаў узяліся,
Каб перш, чым выправіць у сьвет,
Атрэсьці, як сухое лісьце,
Зь іх душ Радзімы першацьвет.
Нахабныя, тупыя зухі
Такі наладзілі хаўрус,
Што ўжо вось-вось мінімізуюць
Саму краіну Беларусь...
