Гэтыя тэмы ў чарговым “Тыдні з Радыё Свабода” абмяркоўваюць дырэктар беларускай службы Радыё Свабода Аляксандар Лукашук, супрацоўнікі беларускай службы Сяргей Абламейка, Ян Максімюк, супрацоўніца расейскай службы Радыё Свабода Ірына Лагуніна і менскі карэспандэнт “Свабоды” Валер Каліноўскі.

Апрача таго Данчык адказвае на пытаньні слухачоў “Свабоды” і гледачоў “Белсату”.

Візыт патрыярха Кірыла – пасланьне зь мінулага ці з будучага?

Лукашук: На гэтым тыдні скончыўся візыт у Беларусь патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі Кірыла. Ягоны побыт у Беларусі прыцягнуў увагу некаторымі акалічнасьцямі. Ён правёў перамовы з Аляксандрам Лукашэнкам сам-насам, адведаў шэраг праваслаўных аб’ектаў, цытаваў клясыкаў беларускай літаратуры і сказаў што прыехаў дахаты – і ахараткарызаваў гэтую хату – Сьвятая Русь, якая рэалізуе сябе у трох дзяржавах.

Сяргей, на вашу думку, якое галоўнае пасланьне патрыярха Кірыла да беларускіх уладаў і беларускіх вернікаў. Што ён хацеў сказаць у Беларусі і што сказаў?

Абламейка: На гэтае пытаньне існуе два варыянты адказу – кароткі і доўгі. Кароткі складаецца з двух словаў: нічога новага. Дакладней, словы новыя былі, а вось ідэяў новых – не было. Нічога новага патрыярх не сказаў. Калі ж патлумачыць гэты кароткі варыянт – атрымаецца адказ доўгі. Патрыярх у Беларусі паўтарыў усе палажэньні расейскага вялікадзяржаўнага імпэрскага міту ўзору ХІХ – пачатку ХХ стагодзьдзя. Расейская праваслаўная царква ўжо даўно імкнецца разьмежаваць два паняцьці – Расея і Русь. Расея – гэта тая дзяржава, што ёсьць сёньня, а Русь – гэта нейкая ідэальная, сьвятая нацыянальна-дзяржаўна-духоўная агульнасьць, што існавала ў мінулым, і якая сёньня аб’ядноўвае народы, некалі сабраныя ў Расейскай Імпэрыі. З дапамогай тэрміну “Русь” беларусаў і ўкраінцаў цягнуць назад, у імпэрыю. Расейцы не зьмірыліся зь яе стратай і прагнуць рэваншу. Мы адзіныя, – сказаў патрыярх, – парушаць гэтае адзінства шкодна і згубна. Сярод паўдзясятка выступаў, прамоваў і казаньняў, якія ў Беларусі патрыярх Кірыл агучыў, самай важнай і ключавой зьяўляецца прамова ў Палацы рэспублікі. Там зноў мы пачулі фразы пра трыадзіны народ. Вось цытата:

“История взаимоотношений народов России, Беларуси и Украины похожа на жизнь трех взрослых братьев, каждый из которых имеет свой дом, свою семью, свои собственные интересы, свое хозяйство. Но каждый из них сознает, что только вместе они

Калі Крэмль цяпер імкнецца так ці іначай аднаўляць імпэрыю, то ідэалягічнае абгрунтаваньне гэтага дае РПЦ.

смогут противостоять невзгодам и идти вперед. Православная Церковь как добрая мать хранит в народах-братьях дух верности однажды избранному историческому пути. Народы, когда меняют исторический путь, сбиваются с дороги и уходят со сцены”.

Патрыярх, канешне, знаходзіўся ў Беларусі як пасланьнік Крамля. Пазамінулай суботы мы ўжо цытавалі аднаго маскоўскага палітоляга, які казаў пра палітычную місію Кірыла што да выратаваньня беларуска-расейскага саюзу. І вось што патрыярх сказаў у Палацы Рэспублікі:

“Идея союза двух государств имеет огромное консолидирующее значение... И сегодня мне хотелось бы призвать всех политиков и все наши элиты и в России, и в Белоруссии: дорожите этим союзом, который создан в согласии с народной волей, с нашим согласием, который благословляется Православной Церковью!”

Патрыярх яшчэ раз паказаў, што калі Крэмль цяпер імкнецца так ці іначай аднаўляць імпэрыю, то ідэалягічнае абгрунтаваньне гэтага дае РПЦ. Яна зьяўляецца, такім чынам, натхняльніцай і захавальніцай гэтага імпэрскага міту.

Лукашук: Ян, пражываючы ў Польшчы, вы шмат разоў былі сьведкам візытаў папы рымскага ў гэтую краіну. Чым візыт Патрыярха Кірыла – галавы РПЦ – у Беларусь нагадваў, а чым адрозьніваўся ад паездак галавы Рыма-каталіцкай царквы ў Польшчу?

Максімюк: Калі глядзець на гэтыя візыты праз шкляны экран тэлевізара, то перш за ўсё кідаецца падабенства. Сьвятары, храмы, маленьні... Мы бачым рытуал нядзельнага жыцьця, а не будзённага. Але калі прыгледзецца бліжэй да таго, што робяць патрыярх і папа, дык бачым адрозьненьні. Рэлігійны характар папскіх візытаў намнога мацнейшы за яго палітычнае напаўненьне. У выпадку патрыярха Кірыла, пра што ўжо сказаў Сяргей, мы чулі палітычны мэсыдж перш за ўсё. Прывяду два прыклады, пра якія Сяргей не згадаў. Будучы ў Менску, патрыярх не правёў ніводнага богаслужэньня. Калі ж папа прыяжджае ў Варшаву, то ён заўсёды праводзіць літургію. Фактычна праграма патрыярха ў Менску была насычаная сьвецкімі мерапрыемствамі, уключаючы ўдзел у канцэрце і прамову да грамадзкасьці. Калі папа хоча выступіць зь нейкім палітычным зваротам да народу, то ён гэта шыфруе пад біблейскую мову. Прыгадайма, што сказаў папа Ян Павал Другі палякам на пачатку свайго пантыфікату. Ён паслаў магутны палітычны мэсыдж, гаворачы простыя біблейскія словы: “Ня бойцеся!” І ўсе зразумелі, у чым справа. А што сказаў Кірыл? "Белая Русь – гэта заходні фарпост праваслаўнай цывілізацыі". Аголены палітычны мэсыдж , да таго ж яшчэ зь мілітарным адценьнем.

Лукашук: Сяргей, многія зьвярнулі ўвагу на тое, што патрыярх Кірыл спасылаўся на Якуба Коласа, згадваў Янку Купалу, што ён адкінуў мэтафару, якую любіць ужываць беларускае кіраўніцтва, аб тым, што што Беларусь – гэта мост паміж Усходам і Захадам. Выглядае, што ён праводзіў незалежную ад беларускіх уладаў лінію?

Абламейка: Гэта цалкам памылкова. Тут я хацеў бы зрабіць камплімэнт патрыярху Кірылу. Падчас візыту ў Беларусь ён паказаў сябе добрым сучасным мэнэджэрам, які можа выкарыстоўваць ня толькі прапахлыя нафталінам догмы, але і працу высокапрафэсійных PR-спэцыялістаў. У ключавой, як я ўжо сказаў, прамове ў менскім Палацы Рэспублікі, рэклямныя памочнікі патрыярха расставілі маячкі-пасткі для наіўных праваслаўных беларусаў, якія даўно ўжо стаміліся ад расейшчыны ў РПЦ і яе няўвагі да беларускай культуры. І вось прыяжджае новы патрыярх і пачынае згадваць пра Курапаты, сьцьвярджаць, што тварам краіны ня могуць быць тыраны кшталту Івана жахлівага ці Пятра І і цытуе клясыкаў беларускай літаратуры. І беларусы тут жа на гэта купіліся, пачаліся захапленьні і вохканьні: новае слова, новыя ідэі, новыя павевы. І вось ужо салідныя беларускія сайты кшталту “Нашай Нівы” пачынаюць цытаваць гэтыя выказваньні і сьцьвярджаць, што адбылося нешта небывалае. Але давайце больш уважліва прыгледзімся да таго, што сказаў патрыярх. Коласа, Багдановіча і Быкава ён цытаваў па-расейску. Паглядзіце, для чаго яму спатрэбіўся, напрыклад, Колас. Цытую:

“Я хотел бы процитировать писателя Якуба Коласа, который говорит: “Нет у человека ничего прекраснее и дороже родины. Человек без родины — нищий человек...” И как важно нам сегодня понимать, что родина — это не пограничные столбики с изображением государственного герба, родина — это система ценностей, это вера, это язык (адна мова! – С.А.), это то, что нас объединяет в ОДИН НАРОД”.

А далей патрыярх Кірыл наогул заявіў нешта незвычайнае:

“Белорусские писатели занимают значительное место в развитии нашей единой художественной литературы, вне зависимости от того, на каком языке эта литература создавалась”.

Аказваецца, і самастойнай літаратуры беларускай няма.

Пасткі піаршчыкаў спрацавалі вельмі добра. Сказаў пра тыранаў, і ўсе перанесьлі гэта на Аляксандра Лукашэнку. Але гэта зусім не адпавядае сапраўднасьці. Патрыярху вельмі падабаецца сацыяльна-палітычная сыстэма, створаная ў Беларусі Аляксандрам Лукашэнкам. Вось як ён яе ахарактарызаваў:

“Несмотря на внешнюю критику, с которой вы все знакомы и я знаком, в стране существует высокая степень общественного согласия”.

А перад гэтым Кірыл сказаў, што ў Беларусі існуе “свободное волеизъявление белорусов, всех вас — тружеников этой земли”. Гэта ня крытыка Аляксандра Лукашэнкі. Гэта – поўная падтрымка. Ну і вядома, як да “свабоднага волевыяўленьня” беларусаў ставіцца ўвесь сапраўды свабодны сьвет.

Заяву патрыярха, што Беларусь ніякі ня мост і ня шлюз, і што яна – частка праваслаўнай цывілізацыі, я зусім не разглядаю, як антылукашэнкаўскую. Гэта найперш выпад супраць беларускай гістарычнай спадчыны, гэта палеміка з усёй беларускай незалежнай гістарычнай навукай, спроба яе перапісаць. У працах беларускіх гісторыкаў даўно сьцьвярджаецца (і гэта так ёсьць насамрэч), што ў XVІ-XVII стагодзьдзях Беларусь была мастом, пасярэднікам для перадачы ў Расею сакрэтаў друку, мастацкіх стыляў у архітэктуры, жывапісе і скульптуры, а таксама вытворчых тэхналёгіяў. Беларусь не крайняя заходняя зона праваслаўнай цывілізацыі, яна само памежжа, якое ўвабрала ў сябе розныя ўплывы і сынтэзавала іх. Гэта і ёсьць адметнасьць нашай краіны і народу. А словы патрыярха цягнуць нас назад у Расейскую імпэрыю.

Так што насамрэч, ні адкрытай, ні схаванай палемікі з Аляксандрам Лукашэнкам у прамове патрыярха Кірыла не было.

Яшчэ адзін прыклад, гэта засьцярога патрыярха, каб царква "ніколі і ні пры якіх абставінах не атаясамлівала сябе з уладай". Гэты выраз таксама шмат дзе на беларускіх сайтах захоплена працытавалі. І ніхто не заўважыў, што сам патрыярх атаясаміў сябе з расейскай дзяржавай, заявіўшы, што беларусы, маўляў, самы надзейны наш саюзьнік.

Лукашук: Ян, чаму, па-вашаму, Патрыярх Кірыл адрэагаваў так рэзка і недыпляматычна (“Нічога ня ведаю пра такое”) на пытаньне аб стараньнях Лукашэнкі арганізаваць яму сустрэчу з Бэнэдыктам XVI у Беларусі?

Максімюк: Я не магу ўявіць, каб людзі, якія рыхтавалі візыт патрыярха, не ведалі пра гэтую ініцыятыву, заяўленую ўслых. Патрыярх гэта ведаў. Калі ён так рэзка і не зусім дыпляматычна адказаў, то гэта, перакладаючы на мову простага народу, значыць: ня суньце нос не ў свае справы. Нічога дзіўнага, што А. Лукашэнка пакрыўдзіўся і не прыйшоў на канцэнт, на якім патрыярх выступаў са сваёй ключавой прамовай. Галоўная прычына тут у тым, што патрыярх хоча адбудаваць аўтарытэт Расейскай праваслаўнай царквы не пад кіраўніцтвам Масквы, якая атаясамліваецца, як улада ў Крамлі, а пад кіраўніцтвам Масквы – Трэцяга Рыму. Інакш кажучы, калі Кірыл вырашыць сустрэцца з папам рымскім, то ён хоча, каб усе ведалі, што сустракаецца кіраўнік каталіцкай царквы з кіраўніком праваслаўнай царквы гэтага трохадзінага народу, а не проста кіраўніком царквы ў Маскве.

Лукашук: І апошняе пытаньне: які ваш прагшноз, пасьля гэтага візыту ўзмоцніцца ці аслабіцца палітычная роля РПЦ у Беларусі, атрымае царква тут хуткія дывідэнты ці вынікі візыту больш супярэчлівыя?

Абламейка: Я думаю, што вялікіх зьменаў чакаць нельга. Не здарма ў нашым эфіры адзін з праваслаўных сьвятароў Петрапаўлаўскай царквы на Нямізе – айцец Віталь Харытановіч, сказаў, што ніякага рэлігійнага ажыўленьня чакаць не даводзіцца. Сьвятар ведае рэальную сытуацыю. Беларусы, як сьведчаць апытаньні, самы малаверуючы народ у Эўропе. Айцец Віталь таксама сказаў, што царква мае ўжо так шмат, што цяпер мова ідзе пра тое, каб гэта засвоіць, каб колькасьць пачала пераходзіць у якасьць. Зь іншага боку, нейкія невялікія зрухі магчымыя. На постсавецкай прасторы праваслаўныя герархі паўсюдна зьяўляюцца часткай намэнклятуры. Не выключэньне і Беларусь. І дзейнічаюць яны такімі асьцярожнымі намэнклятурнымі мэтадамі. Патрыярх наведаў полацкі Сафійскі сабор. Як вядома, РПЦ даўно хоча атрымаць гэты храм у сваю ўласнасьць. Для яе гэта было б важным крокам у аднаўленьні той эфэмэрнай “Сьвятой Русі”, аб якой у Маскве цяпер так шмат гавораць. Нездарма і патрыярх Кірыл казаў пра полацкую Сафію.

“Она является символом единой духовной реальности Святой Руси. София Киевская, София Новгородская, София Полоцкая — это как бы маяки, с одной стороны, освещающие наше общее пространство, а с другой стороны как крепостные стены — свидетельствующие о единстве этого духовного пространства”.

Таму ня выключана, што патрыярх рабіў захады, каб атрымаць ад Лукашэнкі такі падарунак. Ну, але ці атрымае, гэта ўжо іншая рэч. Аляксандар Лукашэнка, ня гледзячы на вялікую падтрымку праваслаўя ў Беларусі, усё ж кіруе цьвёрдай рукой і не дазваляе нічыім апэтытам разгуляцца напоўніцу.

Максімюк: Не зусім пагаджуся з Сяргеем. Мяркую, што хуткіх дывідэндаў ад гэтага візыту ня будзе, але пазыцыя РПЦ у Беларусі несумненна ўзмоцніцца, асабліва, калі беларускія япіскапы прыслухаюцца да словаў Кірыла, што важна, каб царква не атаясамлівала сябе з уладай і яе магутнасьцю. Патрыярх хоча, каб царква была асобнай сілай. Калі беларускія сьвятары прыслухаюцца да гэтага, то думаю, што пазыцыя Беларускага экзархату ўзмоцніцца. Праблема царквы ня ў тым, што ўлада не зьвяртае ўвагі і не надае дапамогі, праблема ў тым, што вернікі не надаюць належнай увагі і бачаць, перш за ўсё царву, якая атаясамлівае сябе з уладай, а не са звычайнымі вернікамі.

Беларуска-расейкія вайсковы манэўры: за каго, супраць каго і навошта?

Лукашук: У студыі новыя суразмоўцы: супрацоўніца Расейскай службы Радыё Свабода Ірына Лагуніна і наш калега – Валер – давайце я прадстаўлю вас іначай: у студыі – удзельнік буйных вучэньняў арміяў краінаў Варшаўскай дамовы “Дружба-87”, сапёр, сэржант запасу Валер Каліноўскі.

Беларусь, як іншыя дзяржавы, рэгулярна праводзяць вучэньні. Тут дзіўнага нічога няма. Пытаньне аднак у іншым: чаму менавіта такія маштабныя вучэньні робяцца пад час эканамічнага крызісу і адсутнасьці непасрэднай пагрозы. Ці я памыляюся – і маштаб ня той, і пагроза існуе?

Каліноўскі: Я мяркую, што ў часы крызісу такія буйныя манэўры не вельмі дарэчы, тым больш у беднай краіне, якой зьяўляецца Беларусь. А маштаб гэтых вучэньняў сапраўды значны, ён нашмат пераўзыходзіць маштаб вучэньняў у апошні перакрызісны год. Параўнаем:

• Летась у вучэньнях “Восень-2008” прыняло ўдзел 8,5 тысяч чалавек. Сёлета больш за 12, а з рэзэрвістамі – 14 тысяч.
• Летась у манэўрах удзельнічала 40 самалётаў і гелікоптэраў, сёлета – 103 лятальныя машыны.
• Летась удзельнічала 250 браніраваных машын, сёлета – 470.

Маштаб вучэньняў наўпрост зьвязаны з тым, што вучэньні сталіся інтэрнацыянальнымі, прайшлі ў фармаце так званай рэгіянальнай групоўкі войскаў, амаль па-роўну у іх былі прадстаўленыя вайсковыя часткі Беларусі і Расеі. Іх мэта была – прадэманставаць супольныя магчымасьці Расеі і Беларусі на гэтым патэнцыйным тэатры вайсковых дзеяньняў. Ці ёсьць тут нейкая пагроза? Мне падаецца, што толькі вар’яты могуць казаць, што на гэтым “тэатры дзеяньняў” цяпер магчымая нейкая вайсковая пагроза...

Лукашук: Ірына, якое вашае дачыненьне да арміі?

Лагуніна: Вы прадставілі калегу як сяржанта, а маё званьне – лейтэнант запасу, і мая вайсковая спэцыяльнасьць, атрыманая ў інстытуце,– вайсковая выведка.

Лукашук: Я задам вам пытаньне не вайсковае, а палітычнае: ці маюць такія вучэньні зьнешнепалітычнае вымярэньне?

Лагуніна: У дадзеным выпадку мне падаецца, што такое вымярэньне сапраўды ёсьць. У чым была мэта гэтых вучэнньняў? Іх мэта палягала ў тым, што праціўнік, якога, як тут правільна заўважылі, на гэтым тэатры вайсковых дзеяньняў па ідэі няма, але з пункту гледжаньня расейскага камандаваньня, такі праціўнік будзе валодаць высокадакладнай навейшай зброяй і будзе весьці бескантактны бой. Што гэта такое, мы бачылі на прыкладзе Прышціны, на прыкладзе косаўскай апэрацыі НАТО і ЗША, на прыкладзе Югаслаўскай апэрацыі. Больш таго, пад час вучэньняў было заяўлена, што наступаючыя войскі праціўніка ня будуць ісьці па ўсім фронце, яны будуць шукаць абходныя шляхі. І таму абарону ня трэба трымаць па ўсім фронце, а трэба блякаваць праціўніка там, дзе ён, магчыма, будзе спрабаваць прайсьці. Гэта тактыка, якую прымянялі ЗША ў Іраку. З гэтага зразумела, якая мэта ў гэтых вучэньняў і які мэсыдж яны спрабавалі паслаць.

Лукашук: Валер, ці заўважылі гэты мэсыдж, ці пачулі яго ў краінах НАТО ці не?

Каліноўскі: Заўважылі. Была адпаведная рэакцыя ў Польшчы, польскі міністар абароны Богдан Кліх выказаў заклапочанасьць, назваў гэтыя манэўры “дэманстрацыяй сілы”. У Літве была аналягічная рэакцыя.

Лукашук: Ірына, Аляксандр Лукашэнка падзякаваў Дзьмітрыю Мядзьведзеву за тое, што менавіта дзякуючы расейскаму прэзыдэнту ўдалося ўпершыню правесьці такія буйныя вучэньні. Гэта пустыя словы ветлівасьці ці Мядзьведзеў сапраўды мае асабісты сантымэнт да войска, зброі, манэўраў, ці гэта нейкі палітычны інтарэс?

Лагуніна: Натуральна, што толькі дзякуючы Мядзьведзеву... Мяркую, што ў беларускага лідэра нават не было б такой ідэі праводзіць падобныя вучэньні, асабліва ўлічваючы нейкі новы курс беларускага кіраўніцтва ў адносінах да Захаду. У гэтым выпадку для Расеі гэта натуральна, бо ў Маскве ля ўлады стаяць вайскоўцы, прадстаўнікі групоўкі сілавікоў, і Мядзьведзеў зьяўляецца часткай гэтай каманды. Яны вызначаюць лёгіку паводзінаў гэтай улады, якая нам падаецца нерацыянальнай, але калі ацэньваць яе як лёгіку людзей у пагонах, то нейкая свая інтрыга ва ўсім гэтым ёсьць. Зразумець яе не заўсёды магчыма. Але такая рэальнасьць сёньняшняй Расеі.

Лукашук: Заявы Уга Чавэса пад час ягонага прыезду ў Менск і Маскву аб неабходнасьці заключэньня новага вайсковага саюзу паміж Вэнэсуэлай, Расеяй, Беларусьсю, і, магчыма, Лібіяй,– наколькі яны былі зразуметыя ў Расеі?

Лагуніна: Думаю, што калі б Уга Чавэс абмежаваўся Беларусьсю, Расеяй і Вэнэсуэлай, то ўсё было б добра, улічваючы, колькі зброі прадае цяпер Расея Вэнэсуэле. Яна насамрэч пачала гонку ўзбраеньняў у Лацінскай Амэрыцы гэтымі пастаўкамі, цяпер ужо Калюмбія хоча купляць зброю. Таму адзінае, што тут стварае праблему,– Лібія, на гэтым узроўні ў расейскага кіраўніцтва хопіць цьвярозага глузду, каб астудзіць ідэю пра такі саюз. Зь Лібіяй яшчэ не гатовыя ўступаць у саюзы...

Лукашук: Валер, якою можа быць карысьць ад вучэньняў для беларускай арміі з пункту гледжаньня абароназдольнасці, падрыхтоўкі войскаў да рэальнай вайны?

Каліноўскі: На мой погляд, гэтыя вучэньні, якія адбываліся,– гэта парад войскаў у полі, толькі з выкарыстаньнем снарадаў. Калі гэта ўсё падрыхтавана для таго, каб пабачылі галоўнакамандуючыя, каб аддаваць ім рапарты, каб усё выглядала прыгожа, то для будзённай вайсковай справы гэта вельмі мала дае.

Лукашук: Ірына. як вы думаеце, удасца А. Лукашэнку за правядзеньне гэтых вучэньняў атрымаць ад Расеі нейкія эканамічныя і фінансавыя дывідэнды: газ, нафту, танныя крэдыты?

Лагуніна: Думаю, што ў дадзены момант “крэслы асобна, грошы асобна”. Таму што лёгіка вайскоўцаў гэта адно, а рэальная эканамічная сытуацыя ў Расеі – іншае. І калі ўлічыць, што цяпер зьнешні доўг Расеі большы, чым да дэфолту 1998 года, то канешне нейкіх вялікіх льготаў Беларусі чакаць ня варта. Проста ў Расеі ня тая эканамічная сытуацыя.

Лукашук: Адна з навінаў гэтага тыдня – пашырэньне кантактаў Беларусі з Заходняй Эўропай – заява пра магчымы прыезд прэм’ер-міністра Італіі Берлюсконі. Які ваш прагноз, ці магчымыя ў Беларусі пад час прэзыдэнцтва Аляксандар Лукашэнкі сумесныя вучэньні з сіламі НАТО?

Лагуніна: Не. Але ёсьць іншая магчымасьць. Расея аднавіла свае кантакты з НАТО. І калі б Аляксандар Лукашэнка прапанаваў правесьці сумесныя расейска-натаўскія вучэньні на тэрыторыі Беларусі, то я думаю, што ён набраў бы вялікія палітычныя дывідэнды.

Каліноўскі: З часам магчымы ўдзел у вучэньнях у Беларусі некалькіх натаўскіх міратворчых ротаў, але такога маштабнага ўдзелу сіл НАТО, як сёлета вайскоўцаў Расеі, пры Лукашэнку ня будзе.

Данчык адказвае на пытаньні слухачоў “Свабоды” і гледачоў “Белсату”

Лукашук: Далей госьці перадачы – наш калега, журналіст Свабоды Багдан Андрусышын, вядомы тысячам людзей у Беларусі як Данчык, а таксама нашая супрацоўніца Алена Ціхановіч...

Данчык: Як трапна, што мы запісваем гэтую перадачу ў Міжнародны дзень пажылых людзей... Зараз вы пакажаце кадры 20-гадовай даўніны, а потым на мяне навядзеце камэры, і ўсе люзі скажуць: ой, што сталася...

Лукашук: Мы так і зробім, і людзі пабачаць, што час не мае ўлады над удзельнікамі перадачы “Тыдзень з Радыё Свабода”...

У гэтай частцы перадачы мы будзем гаварыць не пра падзеі тыдня, а пра героя тыдня. І героем гэтага тыдня мы выбралі нашага калегу Данчыка. Прычыны тут дзьве ці нават тры. Першая – завяршыўся “Верасень з Данчыкам”, калі штодня ў эфіры Свабоды гучалі песьні ў яго выкананьні, другая – адбылася онлайн канфэрэнцыя зь ягоным ўдзелам, ён адказваў на пытаньні сваіх прыхільнікаў, а трэцяя – прайшло 20 гадоў з часу ягонага першага канцэрту ў Менску. Але першае пытаньне ўсё ж не яму, а Алене Ціхановіч. Алена, вы першая ў Беларусі напісалі пра Данчыка, як гэта было?

Ціхановіч: Па-першае мне прыемна вярнуцца 20 гадоў назад, калі ўсе мы былі маладымі, і я згадваю, што ў пачатку 80-х гадоў я была маладой журналістскай, якая пачынала сваю кар'еру, і памятаю, што тады нарадзіўся такі выраз: сьвядомая моладзь. “Майстроўня”, “Талака”, гараджане, якія гавораць па-беларуску, якія адраджаюць нацыянальныя абрады ў Менску... І для ўсіх гэтых людзей Данчык быў такім сымбалем, сьцягам, натхненьнем. Але я заўважыла, што ён быў вусным сымбалем, вуснай легендай. Ніякія афіцыйныя СМІ пра Данчыка не пісалі. Тады акрамя яго касэтаў і стужак хадзілі копіі публікацыі беластоцкай "Нівы", якія называліся "Беларускі салавей зь Нью-Ёрку". Там расказвалася пра Данчыка, пра гісторыю яго сям'і, пра карані, якія вядуць да Луцкевічаў. У нас такая публікацыя не была магчымай. Я напісала такую заметачку, я ўжо не памятаю пра зьмест, але нешта такое вельмі нэўтральнае, пра асобу Дагчыка, пра тое, што ўсе ім захапляюцца, і панесла рэдактару газэты “Звязда”. Ён быў дасьведчаны чалавек, інтэлігентны, але ён член ЦК... Ён мяне выклікаў і сказаў: “Ведаеце, мы не можам гэта надрукаваць, вось каб нехта ў Маскве надрукаваў, тады ўжо было б проста зялёнае сьвятло”. Я нядоўна думаючы пераклала гэтую заметку на расейскую мову і паслала ў газэту "Советская культура". Пасьля таго, як там выйшла гэтая заметка, Данчык, для цябе адкрылася зялёнае сьвятло.

Данчык: Я гэтага ўсяго нават не ведаў...

Лукашук: Данчык, 20 год назад ты ўпершыню пабываў у Беларусі – чым стала гэтая паездка для цябе?

Данчык: Па-першае, гэта была вельмі доўгачаканая мара для мяне, бо па маме гэта была мая радзіма, і туды мяне вельмі доўга не пускалі. Памятаю, што некалькі разоў стараўся атрымаць візу, потым цяжка было з працай, каб выбіць 4 тыдні адпачынку. Але ў шырэйшым сэнсе гэта было лёсавызначальнае падарожжа. Таму што я ніколі не спадзяваўся, што яно скончыцца тым, што атрымалася. Памятаю, што Барткевіч арганізаваў канцэрты, а я прыехаў зусім хворы, не думаў нідзе выступаць, але мяне выпхнулі на сцэну і сказалі "Сьпявай!". І зрабілі зь мяне нейкую беларускую міні-зорку. Калі б гэтага не адбылося, я б не працаваў на Радыё Свабода...

Ціхановіч: Ты быў ня міні-зоркай, гэта ты занадта сьціпла кажаш, я памятаю гэты канцэрт у філярмоніі...

Лукашук: Але па-ранейшаму для многіх Данчык застаецца аўтарытэтам і мы папросім яго адказаць на пытаньні, якія яму задавалі пад час онлайн канфэрэнцыі.

У прыватнасьці Вольга Няхай пытаецца Данчыка , ці могуць парадавацца беларускія песьні на заходнім рынку?

Данчык: Думаю, што хутчэй – не, калі ўсьвядоміць, што, каб заваяваць глябальны рынак, усё ж песьня мусіць выконвацца па-ангельску. Мне прыходзяць у галаву такія прыклады, як Celinе Dion, якая ня стала супэр-зоркай, пакуль не перайшла з францускай на ангельскую мову, альбо швэдзкі гурт АВВА, удзельнікі якога, праўдападобна, нават ня ведалі ангельскай мовы, але, каб заваяваць рынак, вымаўлялі яе ў песьнях проста фанэтычна. У мой час у Амэрыцы была на некалькі гадоў старэйшая за мяне цудоўная сьпявачка Квітка Цісык, як і я, патомак эмігрантаў 2-й хвалі. Яна вядомая бліскучым альбомам украінскіх песень, які называўся “Два колеры”. Ну, і хто ж купляў і захапляўся гэтым альбомам? У большасьці – толькі ўкраінцы. Тым ня менш, сьпяваючы па-ангельску, Квітка была хіба найбольш “чутым” голасам у ЗША. Ейныя сьпевы суправаджалі ледзь ня кожную тэлевізыйную рэкляму ў 80-х гадох.

Ціхановіч: Яшчэ вас пытаюцца, у якой Беларусі вы б хацелі жыць?

Данчык: Ёсьць такая ангельская прымаўка “There is no place like home” – няма нічога мілей за радзіму. Я ўжо трэцюю частку свайго жыцьця жыву не на сваёй радзіме, а ў Эўропе. Таму я б хацеў жыць у сваёй краіне і ў сваім любімым Нью-Ёрку, але гэта не ўдаецца... А калі тэарэтычна казаць, то ў палітычным сэнсе хацеў бы жыць у лібэральна-дэмакратычнай Беларусі, у эканамічным сэнсе – у капіталістычнай, а ў этнічным сэнсе – у сапраўды беларускай.

Лукашук: Яшчэ адно пытаньне, зь якім да вас зьвярнуліся: “Калі б вы сталі кіраўніком Беларусі, што б зрабілі найперш?”

Данчык: Я жахаюся ад такой думкі. Я б адразу папрасіў пералічыць галасы. Бо я б ніколі не хацеў быць прэзыдэнтам ці кіраўніком.

Ціхановіч : Яшчэ вас пытаюцца: як вы адносіцеся да ідэі выкласьці беларускія песьні ў вашым выкананні на інтэнэт-сайце для агульнадаступнай бясплатнай загрузкі?

Данчык: Я ведаю, што мае старыя песьні даступныя для таго, каб іх спампаваць. Але хацеў бы колькі словаў сказаць у абарону творцаў: сучасная тэхналёгія адбірае ў іх вялікую магчымасьць зарабіць нешта зь іх артыстычных высілкаў. Ці нехта іншы быў бы ахвотным працаваць, укладаць свае таленты і высілкі задарма?

Лукашук: Кім з сучасьнікаў вы захапляецеся?

Данчык: Я ніколі не захапляўся сьпевакамі свайго часу. Ніколі ня быў добрым баромэтрам кіпучай музыкі, але цяпер ёсьць адзін амэрыканскі сьпявак, чыім фанатам я зьяўляюся. Я го завуць Адам Лэмпард, раю ўсім спампаваць ягоныя песьні.

Ціхановіч: Беларусачка пытаецца, калі можна прыйсьці на ваш канцэрт у Менску?

Данчык: Хацелася б сказаць: праз 2 месяцы. Але цяжка прагнавазаваць, я не маю ні сілаў, ні часу практыкавацца. Давайце будзем аптымістычнымі, таму я адкажу так: мы яшчэ сустрэнемся!

Лукашук: Ваш прагноз, Калі беларусы загавораць па-беларуску?

Данчык: Тады, калі вернецца самапавага, калі яны стануць нацыянальна сьвядомымі і калі будуць ганарыцца гэтым. Я думаю, што гэта будзе некалі. І думаю, што гэта будзе рана, а ня позна.