У другую па велічыні на Барысаўшчыне вёску Вялікая Ухалода я зьбіраўся ехаць з Анатолем Букасам, галоўным рэдактарам “Барысаўскіх навін”. Спадар Букас — ляўрэат міжнародных журналісцкіх прэмій. Мы даўно зь ім у прыязных адносінах. Але зранку сустрэў яго ў кабінэце чарнейшым за хмару. Аж яго пазалочанае пэнснэ, як сказаў бы літаратурны герой, распалілася. Эмоцый ня стрымліваў.
У Вялікай Ухалодзе неаднаразова ўзгадваў нашу размову. Яна, як выявілася, добра праілюстравала ўзровень тутэйшых палітыка-адміністрацыйных нораваў. У вёску мы выправіліся-ткі са Станіславам Бабіцкім, кіраўніком раённай суполкі ПКБ. Калісьці суполка налічвала да дзьвюх соцень сяброў. Паводле суразмоўцы, была развалена рэпрэсіямі напярэдадні апошніх прэзыдэнцкіх выбараў. Так што для спадара Станіслава гэта была цяпер рэдкая нагода выбрацца ў правінцыю. У дарозе ён успамінаў:
Бабіцкі: “У сярэдзіне 90-х я часта наведваўся ў Вялікую Ухалоду. Гаспадарка грымела. Яйкі, птушаніна — яны адкрывалі крамы ў розных гарадах. У Барысаве — чатыры...”
Сытуацыю паляпшала і геаграфія. Блізіня Барысава ды 8 км ад чыгункі Варшава — Масква. Перад уездам у вёску сьціплы ўказальнік “Вялікая Ухалода”. А над ім узвышаўся вялізны, з бэтоннымі літарамі ды надпісам “ОМС АГРА”. Наколькі гэта сымбалічна, пераканаліся праз паўгадзіны ў мясцовай сярэдняй школе, куды заехалі невыпадкова. Праз вучняў настаўнікі часьцяком бачаць шырэйшую карціну быцьця. Выявілася, тутэйшае жыцьцё давяло іх, як самі кажуць, да краю. Першай пачала інспэктарка па кадрах, спадарыня Жана Бабіцкая. Кажа, што больш як тысячы насельнікаў амаль ня стала дзе працаваць.
Бабіцкая: “Птушкафабрыка, на малочна-таварнай фэрме, у гандлі і кіроўцы ў гаражы. А так усе — на Барысаў ды на ачышчальныя збудаваньні. Затое з Крупак на Ўхалоду прывозяць рабочых цэлы аўтобус, а ўхалодзкія беспрацоўныя шукаюць працы невядома дзе. А адказ такі кіраўніка “Агра” Алексяевіча: “мясцовыя — цельпухі, п’янтосы, крадуць, ня трэба мне такія”. А да яго трэба запісацца, напярэдадні прыйсьці, а тады на прыём. Генэральныя дырэктары “Агра” падзялілі Ўхалоду на жывёлагадоўлю ды птушкафабрыку. Дарогі, платы ніхто ня робіць, сьмецьця не бярэ. Дажыліся, што памалаціць зерне не дазваляюць — “шукайце іншыя месцы”...”
У школе паўтары сотні вучняў, якіх навучаюць 36 настаўнікаў сярэднім векам 36 год. Беларускамоўныя і расейскія клясы — напалову.
Кажа намесьніца па выхаваўчай працы, спадарыня Ніна Касьцюковіч. Вочы саліднай, густоўна апранутай жанчыны ледзь не набрыньваюць сьлязьмі, калі яна распавядае пра рэаліі ўхалодаўскага жыцьця. Вось яе маналёг, які не перарываем.
Касьцюковіч: “Калі нас “выкупілі”, тэхніка саўгасная невядома куды падзелася. А дырэктар казаў — “я купіў ня вас, я купіў вашу зямлю”. Былі пляны зрабіць аграгарадок на 2009. Абяцалі, што Палац культуры дабудуюць, крамы падладзяць. А цяпер усё! Таму што мы ООО, ЗАО, ОМС . У школы кантактаў зь імі сапраўды няма. Пішам пісьмы, заносім, і нам адказваюць — “матэрыяльных сродкаў няма”. Дошак на спартзалю зламаную — “не”. Аўтобус, каб звазіць дзяцей у музэй ці на прафарыентацыю — “не”, і ўсё. Раней сьвята — школа гудзіць, ладзім канцэрт, масьленіцу правім, а цяпер усё. І дзіцячы садок — рамонт за свой кошт, таксама “нікому непатрэбныя”. І прычым Палац культуры нібы працуе — дырэктар ёсьць. Нават прыбіральшчыца. 18 ці 19 год будуецца. Ужо дзьверы пакралі, а малады спэцыяліст уладкаваўся. А моладзі няма дзе зьбірацца, патрэбны калектыўныя мерапрыемствы. Іх няма. Таму адзін шлях — у бутэльку…”
Да размовы далучаюцца сацыяльныя пэдагогі, спадарыні Ірына Кот ды Ала Канананкава. З гэтай хвіліны загаварылі наўперамен.
Спадарства: “Не дабіцца трактара, каб узараць зямлю, гарод. Ідзі плаці шалёныя грошы — па 3 тысячы за сотку. А пашы! У мяне ёсьць каровы — іх няма куды выгнаць. Стаяць 4—5 палянаў, бур’яном парасьлі, на Беразіне луг вялізны ня косіцца — нікому ня трэба!.. Летам мы баімся, бо ў нас перабоі з вадой. Адключаюць, калі ў “Агра” б’юць птушку, а пасьля ўключаем — ідзе проста чорная. Фільтры падаюць, бо іржа аж камянямі ляціць — не пасьпяваеш іх купляць… Два разы гарбату ўскіпяціў — і можаш выліваць ваду: хлапакі рыжыя. Уявіце, якія нашы ныркі ад гэтай вады! Калі таго самага ачышчальніка па інструкцыі хапае на 200 літраў вады, у нас — на 100. На месяц не хапае фільтра, калі ваду проста заліваюць у гарбатнік. Ванна, унітаз — усё жоўтае. Калі кран проста капае — за ноч будзе вялізная рыжая пляма… Я шматдзетная маці, у мяне трое дзяцей. Праблема самая вялікая — немагчыма піць такую ваду. Бываюць атручваньні, жываты баляць часта. Сасуды, унутраныя органы забруджваюцца, солі адкладаюцца…”
* * *
Едзем па вуліцах вёскі. На ўхалодаўскім аўтапрыпынку заўважаю доўгавалосых маладзёнаў. Прозьвішчы — Собаль ды Касьцюкевіч. Рабілі на пілараме. Прадстаўляюцца весела.
Хлопцы: “Пеця… Пеця таксама (сьмех)... Па 23 гады. Пакуль не працуем. Падманвалі — уразалі грошы, як мага. Адпрацаваў месяц — 390 тысяч! А справаздачу здалі, што па 600. Ня хочацца працаваць. Пры тым многіх не бяруць, таму што крыза…”
Убачыўшы мікрафон, аптэкарка амбуляторыі, пажылая спадарыня Ганна Грыцко адводзіць мяне ўбок.
Грыцко: “Быў і душ “шарко”, цыркулярны, мінэральная вада. А зараз нічога няма — у холадзе працуем, адключаны кацёл газавы. Паспрабуй распрануцца — спрэс захворваньні. Будынку 20 год, ні разу рамонту не было. А якія заробкі! У мяне 44 гады стажу — 445 тысяч. А хлопчык-фэльчар езьдзіць сюды — 360 тысяч. А праезд — 100 тысяч самае мінімальнае. А зьвярніся да начальніка — за людзей ня лічаць…”
Сталы спадар, які не прадставіўся, нібы рэзюмуе.
Спадар: “Я кажу — дзе гэты “ОМС АГРА” крэдыты ўзяў, што кажуць “маё гэта ўсё”?! Як можна лічыць гэта прадпрыемства прыватным, не спытаўшыся ў народа?! Я лічу, гэта зьдзелка, якая павінна кваліфікавацца крымінальным кодэксам…”
Ад’яжджаць зь Вялікай Ухалоды, не пабываўшы ў “ОМС АГРА”, было б недарэчным. Па калідорах, здавалася, пустэльнага двухпавярховага будынка падымаюся ў прыёмную. Пытаюся ў сакратаркі:
Карэспандэнт: “А вашы кіраўнікі на месцы зараз?”
Сакратарка: “Быў. Будзе, можа, толькі к вечару. Юры Яўгенавіч на месцы, але заняты…”
Юры Балотнікаў — дырэктар таварыства з абмежаванай адказнасьцю “ОМС АГРА”. Пачуўшы пра мой прыезд, выходзіць сустрэць сам. Насьцярожана пазірае. У часе размовы ўскосна пацьвярджае, што бяз добрага дзядзькі ці дзядзькоў зьверху іх прыход у вёску, як кажуць, на такі “кавалак” не абышоўся.
Балотнікаў: “У 2003 выкупіла фірма-холдынг “ОМС” менская...”
Карэспандэнт: “А выкупіла ў каго?”
Балотнікаў: “У дзяржавы. У 2008 годзе заснавальнікамі сталі “ОМС АГРА” і фізычная асоба. ОМС уяўляе сабою вялікі сельскагаспадарчы комплекс — толькі звыш 4000 га пашы. Гэта нават два саўгасы...”
Але на месцы наваяўленым гаспадарам давялося працаваць самім. Гледзячы па ўсім, разгрэбці завалы дагэтуль ня могуць.
Блотнікаў: “Пад’ём адносна 2003-4 гадоў вялікі. Малака звыш 600 літраў прырасьцілі на карову, па зерні, па птушцы таксама рост. Уся наша бяда ў тым, што гаспадарка была зь вялікімі даўгамі — да 11 млрд. крэдыторскай запазычанасьці. Нам аплачваць. Тры гады, паводле загаду прэзыдэнта, адтэрміноўка была за газ, электраэнэргію. Таму мясцовым ня можам дапамагчы. Пачалі падаваць на нас у гаспадарчы суд. На мінулым тыдні судовы выканаўца быў у мяне — картатэка на 3,5 млрд. У нас арыштавалі шмат рахункаў. Калі закрыем запазычанасьці, застанемся ні з чым. Прыйдзецца жыць толькі малаком ды мясам…”
Уражаньні майго спадарожніка — кіраўніка раённай суполкі апазыцыйнай ПКБ, спадара Станіслава Бабіцкага.
Бабіцкі: “Паслухаўшы сёньня жыхароў, з болем бачу, наколькі зьбяднела наша дзяржава. Працаўнікі апушчаныя, нікому непатрэбныя. Жахлівы выгляд недабудаванага Палаца культуры. Дзеці зьбіраюцца на прыпынку і праводзяць вечары. Людзі зьбяднелі. Няма дзе ўзяць скаціны, скасіць сена. У гаспадарцы ім адмаўляюць. Каб у 21 стагодзьдзі ў вёсцы не было дзе папіць! Каб іржавай вадой, якую нам паказалі, паілі дзяцей — гэта недапушчальна! Побач працякае Бярэзіна. У ёй вада нашмат чысьцейшая, чым у кранах. У такой улады няма будучыні…”
