Вясёлы Вугал ня так лёгка адшукаць на мапе. Яшчэ цяжэй туды даехаць зімой. Нават на сваім транспарце. Засьнежана-абледзянелая прасёлкавая дарога няспынна мяняе амплітуду. То коціцца долу, то паўзе ўгару. І сярод поўнай зімовай цішы, схаваная койданаўскімі лясамі, сьпіць маленечкая вёска з такой незвычайнай назвай. Тое, што Вугал — гэта праўда. Але чаму не Мядзьведжы? Можна нават было падумаць, што вёска памерла. Бо ні сабачага брэху не даносілася, ні людзкіх галасоў. Але некалькі дымкоў з комінаў уздымалася ў зімовае неба. Вугла ў краявідзе хапала, а вось весялосьці — ня вельмі.
Мая першая суразмоўца, 75-гадовая Вольга Карповіч, паволі шпацыравала ад суседкі дахаты. Бабулька зусім не зьдзівілася мэце майго візыту. Ёй самой вельмі падабаецца назва роднай вёскі.
Карэспандэнт: “Хацеў спытацца, чым ён такі вясёлы?”
Карэспандэнт: “А чаму менавіта сюды?”
Вольга: “Моладзі многа было. Усе дзяўчаты. А цяпер тупа стала”.
Карэспандэнт: “Тупа?”
Вольга: “Тупа”.
Я шмат чуў вызначэньняў сёньняшняга часу. І дасьціпных, і арыгінальных, і разумных. Але такое вобразнае пачуў упершыню. “Стала тупа”. Што яшчэ можна дадаць да словаў гэтай мудрай старой? І, як часта бывае ў вясковых старых, каб давесьці мне, як раней было весела, бабуля пачала ўзгадваць калгасную пасьляваенную нішчымніцу.
Вольга: “І тое, здаецца добра было пасьля вайны. Нічога няма есьці. Ідзеш па полі, бульбу зьбіраеш. Чэрві выкалупліваеш. Во якая работа! А цяпер можна жыць. А ўсё роўна людзям дрэнна”.
Карэспандэнт: “А ці ведаеце, што ў нас крызіс у краіне?”
Вольга: “Я чую гэты крызіс. Але ж трэба вытрымаць, што зробіш. А каго вінаваціць? Лукашэнку вінаваціць? А будзе як, Бог яго ведае. Ну, ня будзе горай, як мы жылі. Нічога ў рот узяць не было. Гэтак ня будзе. Гэта гарантыю я даю, што ня будзе гэтага”.
Карэспандэнт: “Ну, дзякуй Богу, хоць гэтага ня будзе”.
Абнадзеены настолькі аптымістычным прагнозам адносна беларускай будучыні, я дайшоў да найстарэйшай жыхаркі Вясёлага Вугла, Ліліі Антонаўны Клыгінай. У дзявоцтве Бразанскай. Яе прозьвішча вельмі важнае — зразумееце, чаму. Старая жыве з мужам у маленькім дамку.
Карэспандэнт: “А вам не расказвалі бацькі-дзяды, адкуль такая вясёлая назва?”
Карэспандэнт: “Гэта была вёска музыкаў?”
Лілія: “Былі такія Вераценскія. Бацька на скрыпцы граў”.
Карэспандэнт: “Дзе гралі? На вясельлях?”
Лілія: “На вясельлях. Іх і ў другія вёскі бралі, гэтых Вераценскіх. Ён — стары Ольгерд быў. А хлопцы былі ў яго — Ясь на барабане граў, а Эдзік і Валік — на гармошцы. Ну, а некалі яшчэ мама расказвала, што яшчэ столькі было тутака музыкантаў, дый увогуле людзі тут былі вясёлыя ўсе. Я памятаю, мы малыя былі, і жанчыны нас возьмуць у ягады — дык такія песьні польскія пяюць. А мы так любілі слухаць. Нейкую Касю помню...”
Як вам фактура мінулага жыцьця? Альгерд Вераценскі з сынамі гастралюе па навакольлі! Але ж вясёлую вёску бяда не абмінула. Бацька спадарыні Ліліі, Антон, таксама любіў сьпяваць.
Лілія: “Тату майго забралі ў трыццаць сёмым годзе. Недзе песьню нейкую, гаварылі, сьпеў. І тады ноччу прыехалі. Нехта заявіў у воласьць. І тады ўжо прыехалі і забралі ноччу яго. А як забралі — ніхто больш ня бачыў. І езьдзілі, і пыталіся — куды яго завезьлі. Нідзе ніхто нічога не сказаў. Па сёньняшні дзень ня знаем, дзе дзеўся”.
Карэспандэнт: “Бацьку забралі ў 37-м за песьню?”
Лілія: “Гэта ўжо людзі расказвалі. Колькі ж мне было тады? Два гады не было яшчэ. Яны там недзе дровы нарыхтоўвалі. А пасьля выпілі, і ён нейкую песьню там сьпяваў. А нехта заявіў. Нельга было яе сьпяваць”.
Карэспандэнт: “А што ж за песьня такая?”
Лілія: “Польскую. Бо тады ж, хто ў Польшчу... Забіралі тады гэтых людзей”.
Вось такая тыповая гісторыя савецка-польскага памежжа. Калі людзям з заходняга боку, каб патрапіць у лягерную невараць, трэба было перасекчы мяжу ў сталінскі рай, дык усходнікам дастаткова было запяяць уголас што-небудзь польскае. А старая тым часам узгадала незнаёмыя мне стравы беларускай кухні. Стравы 30-х гадоў.
Лілія: “Вечарам ужо пакладуць нас спаць. Дзяцей. І тады мама гаворыць: “Сьпеце, вочы. Няма хлеба ўночы”. І мы гэтак пагаворым і засьнем. Помню, быў лубін горкі. Навараць гэтага лубіну, у рэчачку апусьцяць у кашы. Прынясуць, на печы пасушаць. На скаварадзе падпражаць і дадуць паесьці. Гэтак пражылі”.
Трэці вясёлавугальскі дымок віўся па-над каменным дамком, пабудаваным яўна нядаўна. Тут жыве беларускі рэпатрыянт. 70-гадовы, невысокі і каржакаваты Вячаслаў нарадзіўся ў Вясёлым Вуглу да вайны. У 60-м зьехаў на цаліну. Пражыў у Казахстане ўсё жыцьцё. Ажаніўся, нарадзіў чатырох дзяцей. А па развале Саюзу прадаў у Кустанаі кватэру за 1000 даляраў і пераехаў з жонкай на радзіму. Дзе і дажывае свой век. Сумуючы па казахскім стэпе.
Карэспандэнт: “А зараз сумуеце па Казахстане ці не?”
Вячаслаў: “Канечне. Я сяду і ўсё думаю. Якія прыпынкі ад Чалябінска да Казахстана ішлі. Я іх усё помню”.
Я засьпеў гаспадароў за вельмі прыемнай справай. Жонка Вячаслава, нестарэючая ўкраінка, гатавала варэнікі з бульбай. А гаспадар сядзеў за сталом у кампаніі з суседам. Сваім былым аднаклясьнікам.
Карэспандэнт: “Што вы думаеце пра заўтрашні дзень?”
Вячаслаў: “Я думаю, хто нас будзе з Антонам хаваць. Ці ён мяне, ці я яго?”
Карэспандэнт: “Якія вясёлыя ў вас...”
Вячаслаў: “Мы хаваем людзей удваіх. Рыем. А што будзе далей?”
Карэспандэнт: “Дык вы ўдваіх хаваеце?..”
Вячаслаў: “Выкапаем. Пасьля вып’ем дзьве бутэлькі. Пасьля яшчэ занясем, засыплем і магілу выраўняем”.
Жонка: “Ужо дзеці забаранілі. Сказалі: “Калі даведаемся, што ты займаесься пахаваньнямі...”
Вячаслаў: “А хто ж яшчэ выкапае?”
Карэспандэнт: “Вы хаваеце аднавяскоўцаў. Што вы адчуваеце?”
Вячаслаў: “Са сьлязамі на вачах”.
Карэспандэнт: “Сыходзяць людзі, якіх вы ведалі...”
Вячаслаў: “Яны ж у Мінску жывуць. Павыяжджалі. А там няма дзе хаваць, напэўна. Далёка ды дорага. А тут радня”.
Карэспандэнт: “Тыя, хто выехалі ў гарады, яны вяртаюцца ў зямлю”.
Вячаслаў: “Так. У нас могілкі вялікія. Выняў душу. А што толку?”
Зусім таго не жадаючы, я закрануў тэму, на якую бяз выпіўкі не загаварыць. Пасьля ста грамаў за спачын аднавяскоўцаў Вячаслаў згадаў, адкуль у вёскі такая назва.
Вячаслаў: “Калі прыедуць сюды казакі, дык яны скажуць не “вясёлы вугал”, а “прапашчы вугал”. Яму назву Вясёлага Вугла далі казакі. Таму што тут было пастбішча многа. Калі казакі ваявалі ў 14-м годзе, яны тут адпачывалі. І далі назву Вясёлы Вугал. Я магу сказаць, як называлася гэтая вёска. Скорабагатыя. Ніхто пра гэта і ня ведае”.
Калі я ад’яжджаў зь Вясёлага Вугла, было зусім цёмна. У цемры гарэлі рэдкія агеньчыкі паміраючай вёскі. Летам сюды прыедуць менскія ды дзяржынскія дачнікі. Але вёска ўжо не ажыве. Бо сярод іх ужо ня будзе Альгерда Вераценскага. А імя Антона Бразанскага трэба дадаць у Мартыралёг.
