Навукоўцы называюць нават дакладную дату першай згадкі Літвы ў пісьмовых крыніцах — 9 сакавіка 909 году. Таму менавіта гэтымі сакавіцкімі днямі адзначаецца 1000-годзьдзе Літвы. Беларускія і літоўскія гісторыкі на пачатку 1990-х гадоў ня раз аб’ядноўвалі намаганьні ў стварэньні праўдзівай і дакладнай гісторыі братніх народаў, разам шукалі агульныя карані. Потым быў перапынак. Надзвычайны і Паўнамоцны амбасадар Літвы ў Беларусі Эдмінас Багдонас такімі словамі адкрыў сёньняшнюю імпрэзу:
Эдмінас Багдонас“Апошні раз літоўскія і беларускія гісторыкі ў такім фармаце сустракаліся ў 1993 годзе. Не прайшло і 15 гадоў, як другі раз сабраліся. Я вельмі рады, што ў нас ёсьць такая магчымасьць паразмаўляць, паспрачацца пра нашу агульную спадчыну”.
Круглы стол быў прадстаўнічым: амбасадар Літвы, намесьнікі міністраў замежных спраў, вядучыя гісторыкі абедзьвюх дзяржаваў. Зь беларускага боку быў прадстаўнік акадэмічнага Інстытуту гісторыі Георгі Галенчанка, Васіль Варонін зь Белдзяржунівэрсытэту, а таксама Генадзь Сагановіч, Адам Мальдзіс, Вячаслаў Насевіч, пісьменьнік Уладзімер Арлоў.
Дасьледчык гісторыі ВКЛ Алесь Краўцэвіч кажа:
Алесь Краўцэвіч“Калі гаварыць пра гісторыкаў Літвы гэтага пэрыяду, былі найлепшыя, самыя дасьведчаныя, вядомыя. Зь беларускага боку вельмі прадстаўнічая таксама была дэлегацыя. І я спадзяюся, што гэта толькі пачатак аднаўленьня дыялёгу. Тое, што гэты дыялёг аднавіўся, гэта прыкмета сілы незалежнай беларускай навуковай гістарыяграфіі. З намі зноў пачалі размаўляць”.
Часам дыскусія набывала вельмі эмацыйны характар. Намесьнік міністра замежных спраў Валеры Варанецкі даў такую ацэнку імпрэзе:
Валеры Варанецкі“Сёньня дыскусія праходзіла ў такім вельмі канструктыўным, добрасуседзкім духу. Ёсьць жаданьне прыслухацца да іншых меркаваньняў. Зразумела, што ва ўмовах фармаваньня новай літоўскай і беларускай дзяржаўнасьці на першым этапе больш пераважалі канфрантацыйныя погляды. Зараз прайшло ўжо 15 год, і зьявіліся новыя прыярытэты, жаданьне зразумець адзін аднаго”.
Самі гісторыкі сьцьвярджаюць, што хоць сустрэч і дыскусій на такім прадстаўнічым узроўні 15 гадоў не было, яны супрацоўнічаюць, удзельнічаюць у супольных праектах. Алфрэдас Бумблаўскас, загадчык катэдры тэорыі гісторыі і гісторыі культуры гістфаку Віленскага ўнівэрсытэту, распавёў:
“У нас ёсьць праект «Падзел спадчыны Вялікага Княства Літоўскага», у якім мы бяром удзел разам зь беларускімі калегамі-навукоўцамі. І ўжо цесна кантактуем цягам двух гадоў. Таму для навукоўцаў, гісторыкаў гэта не навіна. У палітычным кантэксьце гэта, можа, і навіна. Вельмі цікавыя, пэрспэктыўныя канцэпцыі зьяўляюцца. Спрэчкі ёсьць, але адрозьненьні чыста навуковыя, а не палітычныя, не ідэалягічныя. Шмат цікавых пэрспэктываў наперадзе”.
Намесьнік міністра замежных спраў Валеры Варанецкі выказаў такое пажаданьне:
“Я перакананы, што самым лепшым вынікам усёй гэтай працы гісторыкаў беларускіх і літоўскіх стала б напісаньне агульнай гісторыі. Я маю на ўвазе, каб літоўскія і беларускія гісторыкі напісалі нашу адну агульную гісторыю”.
Дарэчы, новыя дасьледаваньні гісторыкаў выходзяць літаральна штогод. У 2005 годзе зьявілася грунтоўная праца Эдвардаса Гудавічуса “Гісторыя Лтвы”, летась была выдадзеная “Энцыкляпэдыя Вялікага Княства Літоўскага”, толькі што выйшла новая праца Алеся Краўцэвіча “Стварэньне ВКЛ”.
Круглы стол быў прадстаўнічым: амбасадар Літвы, намесьнікі міністраў замежных спраў, вядучыя гісторыкі абедзьвюх дзяржаваў. Зь беларускага боку быў прадстаўнік акадэмічнага Інстытуту гісторыі Георгі Галенчанка, Васіль Варонін зь Белдзяржунівэрсытэту, а таксама Генадзь Сагановіч, Адам Мальдзіс, Вячаслаў Насевіч, пісьменьнік Уладзімер Арлоў.
Дасьледчык гісторыі ВКЛ Алесь Краўцэвіч кажа:
Часам дыскусія набывала вельмі эмацыйны характар. Намесьнік міністра замежных спраў Валеры Варанецкі даў такую ацэнку імпрэзе:
Самі гісторыкі сьцьвярджаюць, што хоць сустрэч і дыскусій на такім прадстаўнічым узроўні 15 гадоў не было, яны супрацоўнічаюць, удзельнічаюць у супольных праектах. Алфрэдас Бумблаўскас, загадчык катэдры тэорыі гісторыі і гісторыі культуры гістфаку Віленскага ўнівэрсытэту, распавёў:
“У нас ёсьць праект «Падзел спадчыны Вялікага Княства Літоўскага», у якім мы бяром удзел разам зь беларускімі калегамі-навукоўцамі. І ўжо цесна кантактуем цягам двух гадоў. Таму для навукоўцаў, гісторыкаў гэта не навіна. У палітычным кантэксьце гэта, можа, і навіна. Вельмі цікавыя, пэрспэктыўныя канцэпцыі зьяўляюцца. Спрэчкі ёсьць, але адрозьненьні чыста навуковыя, а не палітычныя, не ідэалягічныя. Шмат цікавых пэрспэктываў наперадзе”.
Намесьнік міністра замежных спраў Валеры Варанецкі выказаў такое пажаданьне:
“Я перакананы, што самым лепшым вынікам усёй гэтай працы гісторыкаў беларускіх і літоўскіх стала б напісаньне агульнай гісторыі. Я маю на ўвазе, каб літоўскія і беларускія гісторыкі напісалі нашу адну агульную гісторыю”.
Дарэчы, новыя дасьледаваньні гісторыкаў выходзяць літаральна штогод. У 2005 годзе зьявілася грунтоўная праца Эдвардаса Гудавічуса “Гісторыя Лтвы”, летась была выдадзеная “Энцыкляпэдыя Вялікага Княства Літоўскага”, толькі што выйшла новая праца Алеся Краўцэвіча “Стварэньне ВКЛ”.
