Свабода на Белсаце, 14.02.2009, Частка 1
Лукашук: Гісторыя, якая здарылася ў вёсцы Пухавічы Жыткавіцкага раёну, цяпер вядомая на ўсю Беларусь. Але ня толькі таму, што трое вяскоўцаў учынілі самасуд свайму земляку, які рэгулярна падпальваў вясковыя пабудовы. Калі цясьляр Ігар Макарэвіч, будаўнік Аляксандар Петручэня і качагар Сяргей Аліфяровіч ужо некалькі тыдняў сядзелі за кратамі, за іх заступіўся Аляксандар Лукашэнка.
“Адвязіце людзей у вёску, хай гэтыя старыя працуюць там, будуць у сваіх сем’ях, а вы іх запрашайце і дапытвайце. Гэта будзе ім лепей, чым сядзець у сьледчым ізалятары. Я б прасіў вас ляяльна весьці гэтую крымінальную справу”, — сказаў кіраўнік дзяржавы міністру ўнутраных справаў Уладзімеру Навумаву. Гэта было 6 лютага на нарадзе з праваахоўнікамі.
А вось зь якімі словамі Аляксандар Лукашэнка зьвярнуўся да старшыні Вярхоўнага суду Валянціна Сукалы: “Прашу публічна, не саромеючыся, суд, каб вы вельмі ўважліва паставіліся і, калі ёсьць магчымасьць, падтрымалі гэтых людзей. Нельга іх садзіць! Што гэта — вялікі чалавек загінуў? Па турмах бадзяўся, вярнуўся, ды яшчэ тэрарызуе цэлую вёску”.
Забітаму падпальніку Мікалаю Макарэвічу было 50 гадоў. Зь іх апошнія некалькі гадоў адбыў у калёніях. Усяго яго судзілі 6 разоў, першы раз за крадзеж кароў. Аднавяскоўцы згадваюць, што пасьля першай адседкі Мікалай падпаліў хату чалавека, які сьведчыў супраць яго на судзе. Потым хлявы, гаспадарчыя пабудовы і нават хаты ў Пухавічах пачалі гарэць рэгулярна.
Ян, такія гісторыі здараюцца ў розных краінах і пры розных уладах. Знакаміты амэрыканскі “суд Лінча” – ня што іншае, як такая народная расправа, без суду і сьледзтва. Дарэчы, лінчавалі ня толькі чарнаскурых, але, хаця і значна радзей, і белых, прынамсі італьянцаў – па падазрэньні ў сувязях з мафіяй, габрэяў і каталікоў. Як рэагавалі і рэагуюць на гэта ўлады ў розных краінах, ці часта яны салідарызуюцца з такімі народнымі праявамі справядлівасьці?
Максімюк: Сапраўды, сытуацыі, у якіх народнае пачуцьцё справядлівасьці не супадае са справядлівасьцю, якую вяршыць дзяржаўны судовы лад, здараюцца ў шмат якіх краінах. Мне прыгадваюцца два выпадкі самасудаў, падобных да гэтага на Палесьсі, апошнімі гадамі ў Польшчы. У 2005 годзе тры браты забілі рэцыдывіста, які хадзіў па іхняй вёсцы і пагражаў людзям мачэтэ. Перад судом браты бараніліся, кажучы, што яны выклікалі паліцыянтаў, але тыя не прыехалі. Якраз у мінулым месяцы кожнага зь іх засудзілі да чатырох гадоў зьняволеньня. Браты будуць падаваць апэляцыю, так што справа яшчэ нейкі час працягнецца. Гледзячы на народную рэакцыю на гэтае забойства, трэба сказаць, што народ на баку забойцаў.
У 2008 годзе пяць вяскоўцаў забілі рэцыдывіста, які разбэшчваў непаўналетнюю дзяўчыну ў вёсцы і хваліўся перад усімі, што зробіць зь яе прастытутку. Вяскоўцы арыштаваныя, за забойства ім пагражае пажыцьцёвае зьняволеньне. Суд яшчэ не пачаўся, ідзе сьледзтва. Зноў жа рэакцыя на гэтае забойства неадназначная — мяркуючы па водгуках на інтэрнэтных форумах, шмат хто спачувае забойцам ці нават ухваляе іхні ўчынак.
Адрозьненьне ад беларускай сытуацыі ў адным — ні польскі прэзыдэнт, ні ніхто іншы з урадоўцаў публічна не выказваўся на тэму гэтых самасудаў. А мог бы выказацца ў нейкім такім духу, як беларускі прэзыдэнт, і назьбіраць сабе дадатковыя пункты сярод народу. Тут адразу ўзьнікае пытаньне — чаму польскі прэзыдэнт ня выказаўся, а беларускі выказаўся? Польскаму прэзыдэнту народнае прызнаньне і любоў не патрэбныя?
Лукашук: Юры, паводле клясыкаў паліталёгіі, галоўнае адрозьненьне дзяржавы ад любых іншых утварэньняў у грамадзтве – ад партыяў, добраахвотных саюзаў, бізнэсовых прадпрыемстваў, крымінальных груповак – гэта манаполія на легітымны гвалт. І вось загадка: кажуць, што ў Беларусі ўлада моцная ажно занадта. І яе найвышэйшы кіраўнік і увасабленьне раптам ад гэтага галоўнага атрыбуту ўлады – манаполіі на легітымны гвалт – нібыта і адмаўляецца. Чаму?
Дракахруст: Я б тут напачатку падкрэсьліў, што той прынцып, які Вы, Аляксандар, сфармулявалі, гэта прынцып пабудовы любой дзяржавы, ня толькі дэмакратычнай. І паводзіны прэзыдэнта ў пухавіцкай справе паказваюць унутраную крохкасьць аўтарытарызму. Ён гэтымі заявамі адначасна і “ўмацаваў” сваю асабістую ўладу, але адначасна падарваў сам прынцып дзяржаўнай улады, прынцып дзяржавы. Я цалкам дапускаю, што Мікалай Макарэвіч быў сапраўднай пачварай і цалкам заслугоўваў пакараньня. Але ён быў чалавекам і меў права на жыцьцё. І адабраць яго можа толькі дзяржава паводле пэўнай працэдуры, маючы тую самую манаполію на легітымны гвалт, пра якую Вы казалі. Тут галоўная небясьпека – у тым, што адно, нібыта цалкам маральна абгрунтаванае, выключэньне цягне за сабой іншае – ужо менш ці наагул ніяк не абгрунтаванае. Калі прынцып парушаецца, то прынцыпам у рэшце рэшт робіцца ўласная воля. У свой час Лукашэнка амаль адкрыта прызнаўся ў тым, што адпаведныя аддзелы МУС займаліся ліквідацыяй, а папросту кажучы, забойствам крымінальных аўтарытэтаў без суду і сьледзтва. Гэтыя бандыты былі ня лепшыя за пухавіцкага падпальніка –хіба іх шкада? Можа і не шкада, але потым неяк зьніклі Ганчар, Красоўскі, Завадзкі і Захаранка.
Лукашук: Ян, пераважная большасьць нашых слухачоў у сваіх допісах на наш сайт і ў сваіх тэлефанаваньнях асуджаюць Лукашэнку за ягонае рашэньне па Пухавіцкай справе. А можа яны ня маюць рацыю? Законы – рэч недасканалая, усіх асаблівасьцяў жывога жыцьця яны ня ўлічваюць. І вось вышэйшая ўлада вырашыла не паводле мёртвай літары закону, а па справядлівасьці, па праўдзе. Не?
Максімюк: Мне здаецца, што большасьць нашых слухачоў разумее закон так, як ён разумеецца ў эўрапейскай цывілізацыйна-культурнай і гістарычнай традыцыі, якая ідзе ад часоў старажытнага Рыму. Прыгадайма, што казалі рымляне – dura lex, sed lex. Жорсткі закон, але гэта закон — у сэнсе: адзін для ўсіх. Згаданы вамі “суд Лінча” ці публічнае каменяваньне ў некаторых мусульманскіх краінах – гэта прыклады вяршэньня справядлівасьці, якія ідуць ад іншых цывілізацыйных і гістарычных абумоўленасьцяў. Выказваньне Аляксандра Лукашэнкі ў справе самасуду на Палесьсі – маўляў, нікога важнага не забілі, а таму акажыце крыху паблажлівасьці – гэта таксама не эўрапейская традыцыя. Гэта, так бы мовіць, эўразійская традыцыя, царска-ханская. Схачу – памілую. А схачу – дык на кол пасаджу. Я разумею матывы, якія маглі схіліць беларускага прэзыдэнта да такога выказваньня. Але я таксама разумею, што гэтае ягонае выказваньне ды неадкладная рэакцыя судова-сьледчых органаў адносна зьмены меры стрыманьня для забойцаў лішні раз падкрэсьлівае хісткасьць, ненадзейнасьць і, што xaваць, карыкатурнасьць судовай сыстэмы ў Беларусі. Закон не адзін для ўсіх. Пра гэта мы ведалі са шматлікіх судовых працэсаў супраць палітычных апанэнтаў рэжыму. Цяпер усе дакладна даведаліся, што і ў чыста крымінальных справах пераважае ня літара закону, а слова валадара. Гэта наўпрост падрывае падмурак дзяржаўнасьці, ня кажучы ўжо пра прэтэнзіі рэжыму на эўрапейскасьць.
Лукашук: Аглядальнік “Нашай нівы” Барыс Тумар, камэнтуючы пухавіцкую справу, заўважыў, што калі ўжо прэзыдэнт так хацеў адстаяць тое, што лічыў справядлівасьцю ў гэтай справе, то мог дзейнічаць цалкам у межах Канстытуцыі – моўчкі дачакацца прысуду, а потым памілаваць забойцаў. Гэта прэрагатыва прэзыдэнта. Навошта ж быў разыграны гэты спэктакль?
Дракахруст: Да развагаў аглядальніка НН я б дадаў, што быў і яшчэ адзін шлях. Мы ж не на воблаку жывем, і калі ўжо так карцела вырашыць справу так або інакш, дык можна было выклікаць у свой кабінэт адпаведных чыноўнікаў і аддаць ім загад. Гэта можа разбэшчвала б іх, але толькі іх. У тым, што гэта было зроблена публічна, быў такі папулістычны разьлік – вось, добры, справядлівы “бацька”, разабраўся і хутка вырашыў па праўдзе. Але быў тут і іншы пласт, іншы сэнс: паказаць усёй краіне, хто ў ёй гаспадар. Як казаў Людовік ХІV: дзяржава – гэта я. Тут тое самае пасланьне. Аглядальнік НН мяркуе, што гэта расейская царысцкая дзяржаўная традыцыя. Як пісаў Іван Жахлівы ў лісьце да тагачаснага палітуцекача князя Курбскага, “А жаловать своих холопов мы всегда были вольны, вольны были и казнить”. Можа гэта і ня толькі расейская традыцыя – прыгаданы Людовік, скажам, расейцам ня быў. Але ў любым выпадку гэта традыцыя самаўладзьдзя, для якога закон – гэта ўласная воля правадыра.
У гэтым сэнсе і цяперашняя лібэралізацыя выглядае такой самай царскай ласкай: магу і адпусьціць палітвязьняў, магу і дазволіць газэтам распаўсюджвацца. А заўтра магу і забараніць.
Лукашук: Трагедыя ў вёсцы Пухавічы – гэта трагедыя гвалтоўна абарванага чалавечага жыцьця, трагедыя людзей, які мусілі такім чынам здабываць справядлівасьць, бо не маглі дачакацца яе ад уладаў, і дэманстрацыя ўсяму грамадзтву таго, што такое закон, што такое права, што такое незалежнасьць суду і што такое царская ласка ў сучаснай Беларусі. Альбо – царскі гнеў.
Свабода на Белсаце, 14.02.2009, Частка 2
Лукашук: Аляксандар Лукашэнка падпісаў указ №70, паводле якога цэны ў 14 таварных пазыцыях больш ня будуць рэгулявацца дзяржавай. Гэта ня поўная лібэралізацыя (як і ў іншых сфэрах), але на значную частку тавараў цэнавы кантроль скасоўваецца наагул. І гэта пры тым, што сёлета ў студзені зафіксаваны рэкордны скачок інфляцыі – на 4%. Гэта самы высокі паказчык месячнага росту цэнаў за апошнія 6 гадоў. Дык наколькі гэтая мера апраўданая: цэны і так растуць, а іх яшчэ і адпускаюць?
Дракахруст: Ну ведаеце, цэны – гэта як тэмпэратура ў чалавека. Калі вы захварэлі, скажам, грыпам, усе дактары кажуць – ня трэба любой цаной штучна зьбіваць тэмпэратуру, гэта заганяе хваробу ўглыб. Калі казаць менш мэтафарычна, то цэны – гэта індыкатары, чаго і колькі трэба вырабляць. А насельніцтва, калі яно ў краму ідзе – то яно пакупнікі, а калі на свой завод, ці ў свой гандлёвы шапік, ці яшчэ на якое працоўнае месца, дык тыя самыя людзі – вытворцы, прадаўцы. А калі ўся сыстэма цэнаў дэфармаваная – то што яны заробяць, каб потым быць пакупнікамі? Што яны вырабяць, каб гэта нехта потым купіў? Таму і даводзіцца адпускаць цэны.
Лукашук: Працэсы, што адбываюцца ў эканоміцы Беларусі, шчыльна зьвязаныя і ў значнай ступені абумоўленыя эканамічнымі працэсамі ў Расеі. Сваё тлумачэньне таму, што адбываецца ў расейскай эканоміцы, мы папросім даць эканамічнага аглядальніка рускай службы нашага радыё Сяргея Сянінскага.
Дракахруст: Сяргей, памятаеце анэкдот, як расейскі прэм'ер пытаецца ў міністра фінансаў: “Ты разумееш, што робіцца ў нашай эканоміцы?” – “Я табе зараз растлумачу” – “Ды ня трэба, растлумачыць я і сам магу”.
Лукашук: Сяргей, з жніўня мінулага году Расея згубіла траціну сваіх гіганцкіх валютных рэзэрваў, якія тады складалі амаль 600 мільярдаў даляраў. Тым ня менш з пачатку 2009 году курс расейскага рубля да даляра панізіўся на 53%. Для параўнаньня: курс беларускага рубля за той самы час упаў на 30%, курс украінскай грыўны – амаль на 60%. Чаму Расея была вымушаная траціць такія вялікія грошы і чаму, нягледзячы на гэта, рубель здаваў свае пазыцыі, прычым нават значна больш, чым яго беларускі брат?
Сянінскі: Чаму на падтрыманьне рубля давялося патраціць больш за траціну ўсіх расейскіх рэзэрваў? Не сакрэт, што курс расейскага рубля да замежных валютаў, да даляру перш за ўсё, вызначаецца перш за ўсё цаной на нафту. І той курс рубля, які існаваў яшчэ паўгода таму, адпавядаў цэнам на нафту, якія былі 7-8 месяцаў таму. Піку нафтавыя цэны дасягнулі ў сярэдзіне ліпеня 2008 году, калі адзін барэль каштаваў амаль 150 даляраў. А цяпер цана 35 даляраў. У сярэдзіне лістапада мінулага году адзін з экспэртаў, зь якім я размаўляў у Маскве, сказаў: “Калі ў Расею выгадна ўвозіць моркву з Польшчы, а бульбу з Францыі, а не вырошчваць іх у самой Расеі і прадаваць на ўласным рынку, калі аўтамабіль “Жыгулі” вядома якой якасьці каштуе ў пераліку на даляры 12 тысячаў, а гэта столькі ж, колькі каштуюць заходнія машыны значна больш высокай якасьці, то з валютным курсам гэтай краіны нешта ня тое”.
І вось як раз прывядзеньне курсу рубля ў адпаведнасьць з новымі, як цяпер кажуць, “зьнешнеэканамічнымі рэаліямі”, і складала сутнасьць таго працэсу плаўнай дэвальвацыі, якая адбывалася з сярэдзіны лістапада да канца студзеня.
Лукашук: Юры, на гэтым тыдні Аляксандар Лукашэнка, выступаючы ў Лідзе, паабяцаў , што “ніякага абвалу, ніякай разавай дэвальвацыі ў нас быць ня можа”. Разам з тым прэзыдэнт паведаміў, што прамыслоўцам хацелася б дэвальваваць валюту яшчэ на 20%. “Але ж гэтага ня будзе, мы ж народу паабяцалі”, – заявіў Лукашэнка. Ну, як патлумачыў сам кіраўнік дзяржавы, “трэба яго ўважліва слухаць”.
Дракахруст: Менавіта. Па-першае, рубель з пачатку году насамрэч патаньнеў на 30% – гэта ўжо болей, чым дэвальвацыя 2 студзеня. Па-другое, пажаданьні прамыславікоў былі прыгаданыя прэзыдэнтам, відаць, зусім не выпадкова. Ну і па-трэцяе, паводле нацбанку толькі за студзень ён патраціў сваіх рэзэрваў на 900 мільёнаў даляраў. А на 1 студзеня іх ўсяго было крыху болей за 3 мільярды.
Лукашук: Але вельмі дарэчнай была першая транша крэдыту МВФ у памеры 788 мільёнаў даляраў. Да таго ж днямі прыйшла чарговая транша платы “Газпрому” за 12.5% пакету акцыяў “Белтрансгазу”. Гэта яшчэ 625 мільёнаў даляраў. На падыходзе, паводле расейскага прэм'ера Ўладзімера Пуціна, яшчэ мільярд даляраў урадавага крэдыту. Дык як наконт “мы ж людзям паабяцалі”?
Дракахруст: Так, толькі грошы МВФ амаль кампэнсавалі студзеньскія страты. Відаць, улада спадзяецца, што крэдытаў МВФ і расейскага крэдыту хопіць, каб утрымаць рубель ці каб адпускаць яго патроху. Магчыма, былі зробленыя высновы з сацыяльных эфэктаў студзеньскай дэвальвацыі. Сапраўды, Лукашэнку варта слухаць – ён жа што сказаў? Абвалу, разавай дэвальвацыі ня будзе. Ну а нейкая іншая можа і будзе. Па 900 мільёнаў у месяц выкідаць – гэта сапраўды ніякіх фондаў і Расеі ня хопіць. Тым больш, што не адна Беларусь на гэтыя грошы прэтэндуе, вось Украіна, толькі адваяваўшы з Расеяй наконт газу, ветліва просіць у яе 5 мільярдаў даляраў. І ня толькі ў яе. Так што магчыма падзеньне курсу працягнецца, але павольнае. І фармальна – хлусьні няма, наконт гэтага людзям нічога не абяцалі.
Лукашук: Сяргей, на гэтым тыдні Кангрэс ЗША прымаў пакет захадаў для ўратаваньня эканомікі, прапанаваны прэзыдэнтам Абамам. Ён складае 800 мільярдаў даляраў – удвая болей, чым усе валютныя рэзэрвы Расеі на сёньняшні дзень. Але ж і ў Расеі яшчэ застаецца чым ратаваць сваю эканоміку. А вось як? Гледзячы па ўсім, у гэтым пытаньні ў расейскіх урадавых колах няма адзінства. На Ваш погляд, на чым тут, як той казаў, сэрца супакоіцца, што будуць падтрымліваць – рубель, прамысловасьць, вялікі бізнэс, насельніцтва? Будуць скарачаць бюджэт ці не?
Сянінскі: У Расеі сапраўды яшчэ ёсьць даволі вялікія золатавалютныя рэзэрвы. Ня ўсімі з гэтых 400 мільярдаў урад можа скарыстацца наўпрост, але прыблізна паловай – можа. 11 лютага памочнік прэзыдэнта па эканоміцы Аркадзь Дварковіч заявіў, што дэфіцыт дзяржбюджэту Расеі можа скласьці сёлета як мінімум 8% а то і 10% ад ВУП. Гэта велізарныя грошы. Тым ня менш у Расеі ёсьць пакуль грошы пагасіць нават такі дэфіцыт. Іншая справа, што калі ўявіць сабе такую самую сытуацыю ў наступным годзе, тады ўжо грошай можа і не хапіць.
Відаць, урад будзе дзейнічаць у некалькіх накірунках. Робяцца недвухсэнсоўныя намёкі, што пойдзе размова пра скарачэньне некаторых выдаткаў бюджэту. Прычым паколькі былі дадзеныя ўрачыстыя абяцаньні, што сацыяльныя праграмы мы згортваць ня будзем, іх сапраўды ня будуць чапаць, ня будуць рабіць тое, што называецца сэквэстрам бюджэту, калі ўсе выдатковыя артыкулы прапарцыйна скарачаюцца. Але могуць быць абраныя некаторыя артыкулы, выкананьне якіх будзе перанесенае на наступны год ці нават на 2010 год.
Лукашук: Юры, шмат хто ў Расеі і за яе межамі зьвярнулі ўвагу на справаздачу, апублікаваную на гэтым тыдні Ігарам Юргенсам, дырэктарам расейскага Інстытуту сучаснага разьвіцьця, якога лічаць блізкім да прэзыдэнта Мядзьведзева. Эканаміст піша: “Грамадзкая дамова палягала ў скарачэньні грамадзянскіх правоў у абмен на эканамічны дабрабыт, цяпер дабрабыт памяншаецца. Адпаведна, грамадзянскія правы павінны пашырацца. Гэта простая лёгіка”. Мы ня ведаем, як гэтая лёгіка спрацуе у Расеі, але беларуская лібэралізацыя, з чаго мы пачыналі – ці не адбываецца яна якраз паводле гэтай формулы? У адказ на эканамічны крызіс – больш эканамічных свабодаў, нават прадстаўнікі апазыцыі запрошаныя ў розныя важныя рады, ад правоў чалавека да свабоды прэсы і эканомікі.
Дракахруст: Ну, у пэўнай ступені так: эканамічных свабодаў і сапраўды робіцца болей, хаця і меней, чым некаму хацелася б. Што да гэтых самых радаў, то тут, здаецца, улада сама спалохалася сваёй ініцыятывы. На гэтым тыдні Лукашэнка ў Лідзе заявіў: “Прынялі рашэньне стварыць на самым вышэйшым узроўні – пры адміністрацыі прэзыдэнта – грамадзка-кансультацыйную раду. Прайшло першае пасяджэньне. І што вялікага, новага апазыцыя сказала? Для мяне – нічога. Але хай будзе гэтая рада, прыходзьце, гаварыце, уносьце прапановы. Але калі нехта думае, што гэтая рада будзе парлямэнцкай трыбунай, дзе можна гвалтам крычаць і прапіхваць свае нейкія брудныя ідэі, то гэтага ня будзе”.
Ну тут выклікае пытаньне ледзь ня кожнае слова. А дзе там у радзе апазыцыя? Улада запрасіла незалежных экспэртаў, якія выступаюць у асабістай якасьці. А што ў прынцыпе гэтыя людзі маглі сказаць вялікага і новага на першым арганізацыйным пасяджэньні? Адкуль перасьцярогі, што даволі памяркоўныя людзі будуць гвалтам крычаць, і параўнаньне з трыбунай парлямэнту, у якім у Беларусі пануе спакой, як на могілках?
А калі па сутнасьці – то нават такі бяскрыўдны дыялёг выклікае ва ўлады некантраляваны страх. І незразумелая лёгіка: калі хацелі паразмаўляць, хаця б толькі паразмаўляць, з апазыцыяй, то варта было б запрашаць Лябедзьку, Калякіна, Баршчэўскага, якімі б кепскімі яны ні здаваліся. Калі хацелася паслухаць незалежных экспэртаў-прафэсіяналаў, таксама няма праблемаў, але навошта тады гаварыць пра апазыцыю ды “брудныя ідэі”?
Наколькі палітычная свабода можа спрыяць пераадоленьню крызісу – гэта можа і невідавочна. Але будоўля “пацёмкінскіх вёсак” свабоды, якіх улада да таго ж сама і спалохалася, спрыяць гэтаму відавочна ня можа.
Лукашук: Тыя самыя словы – эканамічны крызіс – маюць зусім рознае эканамічнае і палітычнае вымярэньня для жыхароў краіны, дзе большасьць насельніцтва працуе у дзяржаўным сэктары і сярэдні заробак складае 350 даляраў, як у Беларусі, і дзе ён складае 3500 даляраў, як у Амэрыцы. Небывалае багацьце і пашырэньне дабротаў сучаснай цывілізацыі на пачатку ХХІ стагодзьдзя дасягнутыя не паднявольнай працай рабоў камуністычных гулагаў паводле марксісцкай утопіі, а свабоднымі людзьмі, якія самі прымаюць рашэньні і самі нясуць за іх адказнасьць – якой бы цяжкай яна ні была.
Свабода на Белсаце, 14.02.2009, Частка 3
Лукашук: Якія тэмы, падзеі, асобы прыцягнулі ўвагу вядучых жывога эфіру Свабоды. Разам са мной у студыі Сяргей Навумчык і Сяргей Шупа. Сяргей Навумчык, якія тэмы гэтага тыдня Вы лічыце найбольш важнымі?
Навумчык: Назаву тры. Арышт у Ваўкавыску былых палітзьняволеных Мікалая Аўтуховіча і Юрыя Лявонава і колішняга супрацоўніка фірмы, дзе працаваў Аўтуховіч, Уладзімера Асіпенкі. Канфіскацыя ў выніку ператрусу ў былога дэпутата Мікалая Аксаміта дакумэнтаў і матэрыялаў пачатку 90-ых гадоў, зьвязаных з ягонай дзейнасьцю ў парлямэнцкай Апазыцыі БНФ. І, нарэшце, абвастрэньне сытуацыі, зьвязанай з прызывам у войска Івана Шылы, Зьмітра Хведарука і Франака Вячоркі.
Лукашук: Сяргей Шупа, а якія тэмы прыцягнулі Вашую ўвагу?
Шупа: У мяне дзьве тэмы. Уступленьне ў сілу новага закону аб сродках масавай інфармацыі і Дзень блогера.
Лукашук: Сяргей Навумчык, пачнём з Вас. Чаму важныя затрыманьні ў Ваўкавыску?
Навумчык: Нагадаю, што Аўтуховіч быў вызвалены пад ціскам эўрапейскай супольнасьці, зь якой Лукашэнка цяпер спрабуе нібыта весьці дыялёг. І паказальная заява, якую прынялі былыя палітзьняволеныя Аляксандар Казулін, Андрэй Кім і Сяргей Парсюкевіч, у якой ацанілі гэта як спосаб ускласьці адказнасьць за выбух у Менску ў ліпені на апазыцыю і выяву таго, чаго сапраўды вартая так званая лібэралізацыя. Яны таксама перакананыя, што “супрацоўніцтва з гэтым рэжымам ня толькі амаральнае, але і небясьпечнае”.
Лукашук: Сяргей Шупа, Вашая першая тэма – ўступленьне ў дзеяньне новага закону аб СМІ. Што ў ім прыцягнула Вашую ўвагу?
Шупа: Закон пачаў дзейнічаць з 8 лютага. Яго зь неспакоем чакалі журналісты. Тэмы, якія іх асабліва хвалявалі, былі наступныя: Плянавалася абавязковая перарэгістрацыя ўсіх СМІ. Але гэтыя страхі трошкі разьвеяліся, ці не зусім апраўдаліся, бо цяпер, паводле ўладаў, будзе ўжывацца заяўны прынцып, што значна спросьціць перарэгістрацыю. Гаварылася пра рэгуляваньне Інтэрнэт- выданьняў – нібыта тут таксама ўлады пайшлі на пэўныя паслабленьні, нічога страшнага там пакуль што няма.
Лукашук: Мы чулі вельмі шмат заяваў ад высокапастаўленых чыноўнікаў, што Інтэрнэт-выданьні ня будуць перасьледавацца.
Шупа: Але застаецца адна трывожная навіна –нічога не палегчыцца для журналістаў замежных выданьняў, якія не акрэдытаваныя ў Беларусі. Ім забаронена займацца журналісцкай дзейнасьцю, а ці спросьціцца сам працэс акрэдытацыі – невядома.
Лукашук: Сяргей Навумчык, другой тэмай Вы назвалі падзеі вакол былога дэпутата Мікалая Аксаміта. Што адбылося?
Навумчык: У хаце Мікалая Аксаміта спэцслужбы правялі ператрус. Людзі ў чорных масках са спэцслужбаў не ўпершыню выяўляюць цікавасьць да Мікалая Аксаміта, дэпутата Апазыцыі БНФ у ВС 12-га скліканьня. У 1995 годзе ён разам зь іншымі дэпутатамі быў зьбіты людзьмі ў масках падчас галадоўкі ў залі парлямэнту. Гэтым разам Аксаміта ня білі (яго не было ў хаце, ён працуе ў Варшаве на будоўлі звычайным будаўніком, бо дома ўладкавацца на працу яму так і не ўдалося), у хаце была толькі жонка. У выніку шматгадзіннага ператрусу канфіскавалі два бел-чырвона-белыя сьцягі, пасьведчаньне члена ПБНФ і два мяхі папераў, у тым ліку і дакумэнты пэрыяду дэпутацкай дзейнасьці Аксаміта 1990-1995 гадоў, два дэпутацкія пасьведчаньні. Канфіскавалі нават старыя газэты. Чаму? Паперы 1990-1995 гг. ня маюць, здавалася б, апэратыўнай цікавасьці для спэцслужбаў, дзейнасьць Апазыцыі БНФ зафіксаваная ў стэнаграмах ды ў газэтах, яны ёсьць у Нацыянальнай бібліятэцы, можна прыйсьці ды пачытаць.
Прычына, мне падаецца, названая ў прынятай на гэтым тыдні Заяве Рады БНР: “Канфіскацыя дакумэнтаў, зьвязаных з працай у парлямэнцкай Апазыцыі БНФ – праява мэтанакіраванай палітыкі па вынішчэньні з грамадзкай сьвядомасьці ўсяго, што мае дачыненьне да абвяшчэньня Незалежнасьці ў 1918 годзе і яе аднаўленьня ў 1991 годзе. Гэта ёсьць праява выразнай антынацыянальнай палітыкі, накіраванай на вынішчэньне культуры, палітыкі, несумяшчальнай з нацыянальнай уладай. Тое, што беларускай сям’і забараняецца нават захоўваць нацыянальныя сьцягі, яскрава пацьвярджае, што, нягледзячы на заявы пра “лібэралізацыю” ды “дэмакратызацыю”, рэжым Лукашэнкі застаецца антынацыянальным і антыбеларускім”. А наведнік нашага сайту Ігнат дадаў у камэнтары, што “ўсе апошнія гады ўлада імкнецца ўбіць у галовы,што гісторыя Беларусі пачалася з 1994 году, калі прэзыдэнтам стаў Лукашэнка.”
Лукашук: Сяргей Шупа, другая Вашая тэма гучала крыху загадкава.
Шупа: Дзень блогера. Упершыню ў Беларусі, магчыма, ў Эўропе, а можа, і ў сьвеце :) Што такое блог? Я памятаю летась быў у Менску, мы слухалі канал «Культура» і адзін мой знаёмы сталага веку, пачуўшы навіну “Сьпявачка Іна Афанасьева вырашыла завесьці сабе блог”, адрэагаваў: “Я разумею, калі людзі катоў сабе заводзяць, сабакаў, а блох навошта заводзіць?”. Давялося тлумачыць, што блог – гэта публічны інтэрнэт-дзённік, які рэгулярна выстаўляецца ў сеціве, і на які чытачы могуць пісаць свае камэнтары, уступаць у дыялёг з аўтарам.
Мы вырашылі сабраць на нашым сайце вядомых, папулярных беларускіх блогераў. Яны на нашым сайце – на дзень сьвятога Валянціна. Сярод іх, напрыклад, Яўген Ліпковіч –адзін з першых беларускіх «тысячнікаў» - гэта тыя, каго чытаюць больш за тысячу зарэгістраваных на блог-партале людзей. Ён вядомы тым, што год таму правёў кібэрзмаганьне зь беларускімі ўладамі і дамогся вяртаньня на паліцы беларускіх крамаў абястлушчанага кефіру. Марыйка Мартысевіч – вядомы літаратар, крытык, Альгэрд Бахарэвіч – знакаміты беларускі пісьменьнік, які ня лезе ў кішэню па слова. Будзе і замежны госьць – амбасадар Яе Вялікасьці каралевы Вялікай Брытаніі ў Менску Найджэл Гулд-Дэвіс...
Лукашук: Сяргей Навумчык, Вашая трэцяя тэма – падзеі ў войску з моладзевымі актывістамі. Што адбывалася на гэтым тыдні?
Навумчык: Пачну са Зьмітра Хведарука. Як выявілася, цяпер ужо ў вайсковым шпіталі, Хведаруку патрэбная хірургічная апэрацыя. Такім чынам, афіцыйна прызнана, што ён – ва ўсякім выпадку на працяглы час – няздатны да войска, куды быў з дапамогай міліцыі дастаўлены.
Івана Шылу накіравалі ў Лепельскі раён, у Межыцу. Я сам служыў там, у Заслонава, у ракетнай частцы, дык вось, туды прыходзілі салдаты ў асноўным зь сярэдняй спэцыяльнай адукацыяй, часам нават з вышэйшай, а Шылу не далі давучыцца нават у сярэдняй школе. Што ён будзе там рабіць, у тых войсках?
Лукашук: Ну чаму ж, яму могуць шмат працы знайсьці. Напрыклад, посуд мыць на кухні.
Навумчык: Хіба што мыць посуд. І, нарэшце, Франака Вячорку прымусілі падпісаць форму допуску да працы з сакрэтнымі дакумэнтамі. Тут ёсьць некалькі аспэктаў, якія могуць кранаць ня толькі лёс хлопца і ягоных блізкіх, але, як ні дзіўна гэта падасца, і нават мець наступствы для шмат каго зь дзеячоў апазыцыі.
Прычым, як гэта зроблена? Хлопцу сказалі, што калі не падпіша – рота на месяц пазбаўляецца звальненьня. Можна здагадацца пра рэакцыю салдатаў і стаўленьне іх да хлопца, калі б ён адмовіўся падпісаць.
У выніку Вячорка будзе пазбаўлены на 10 гадоў выезду за мяжу. Ён быў выключаны з БДУ і вучыцца ў ЭГУ ў Вільні. Значыць, гэта – і абмежаваньне на адукацыю.
Паводле падпіскі, цяпер спэцслужбы могуць бесьперашкодна ўмешвацца ня толькі ў ягонае прыватнае жыцьцё, але і жыцьцё яго блізкіх. Сям’я нежанатага Франака Вячоркі – гэта ў тым ліку, натуральна, і яго бацька Вінцук Вячорка, адзін зь лідэраў Партыі БНФ. І спэцслужбы маюць цяпер ужо нібыта легальную падставу сачыць і за ім, напрыклад, паставіць кватэру Вячоркі на праслухоўваньне. Прычым паколькі хлопец служыць у сыстэме супрацьпаветранай абароны, а яна робіцца супольнай беларуска-расейскай – значыць, гаворка ідзе і пра расейскія сакрэты, а магчыма, і пра расейскія спэцслужбы.
І нарэшце – няма ніякай гарантыі, што такі мэтад ня будзе распаўсюджаны на сем’і іншых апазыцыйных актывістаў.
