Пэрспэктывы беларускага рэжыму

Над гэтымі тэмамі ў “Праскім акцэнце” разважаюць дактарант “European University Institute” ва Флярэнцыі Аляксей Пікулік, палітоляг Юры Чавусаў і аглядальнік нашага радыё Віталь Цыганкоў.

Дракахруст: “На гэтым тыдні Парлямэнцкая асамблея Рады Эўропы абмяркоўвала, як у Беларусі крымінальнае заканадаўства ўжываецца для перасьледу іншадумцаў. Была прынятая жорсткая рэзалюцыя з асуджэньнем гэтай практыкі, з патрабаваньнем скасаваньня рэпрэсіўных артыкулаў. І як гэта паўплывае на сытуацыю ў краіне, ці можа насамрэч паспрыяць таму, каб людзей не саджалі за сяброўства, скажам, у “Маладым фронце”?

Тым часам у самой Беларусі, у Менску на гэтым тыдні адбываўся “працэс 14-ці” – суд над удзельнікамі акцыі пратэсту прадпрымальнікаў. Дык што ж даюць гэтыя акцыі, ці можа сьмеласьць маладых і ня толькі маладых людзей паспрыяць пераменам?

Нарэшце, таксама на гэтым тыдні Аляксандар Лукашэнка падпісаў дэкрэт, які спрыяе разьвіцьцю фондавага рынку – акцыі, якія людзі набылі пры прыватызацыі сваіх прадпрыемстваў, зараз можна адчужаць – прадаваць, дарыць і г.д. І што ж гэта азначае, пра які накірунак далейшай эканамічнай палітыкі сьведчыць?

Сюжэты канкрэтныя, бягучыя, а пытаньні, якія яны спараджаюць – значна больш шырокія і агульныя. На гэтыя, а таксама іншыя, зьвязаныя зь імі пытаньні паспрабаваў адказаць палітоляг Аляксей Пікулік у сваім артыкуле “11 мітаў пра беларускі рэжым і ягоныя пэрспэктывы”, апублікаваным на сайце “Наше мнение”.

Ну пра ўсе 11 мітаў, ці тое, што Аляксей лічыць мітамі, мы ў адной перадачы пагаварыць ня зможам, абмяжуемся некаторымі. Аляксей будзе сваіх погляды абараняць, а калегі Чавусаў і Цыганкоў – зь ім спрачацца ці пагаджацца.

Вось адна тэза спадара Пікуліка : у Беларусі сапраўды збудаваная моцная і функцыянальная аўтарытарная дзяржава, функцыянальная ў тым сэнсе, што нягледзячы на аўтарытарнасьць, служыць інтарэсам ня толькі рэжыму, але і большасьці насельніцтва. Прыхільнікі прэзыдэнта – насамрэч, паводле Аляксея, “акцыянэры рэжыму”, а “акцыянэрам не прынята абяцаць свабоду і незалежнасьць замест дывідэндаў”. Юры, Вы згодны з такім поглядам, з такой трактоўкай?”

Чавусаў: “Гэта адна з магчымых трактовак. На яе карысьць ёсьць відавочныя сьведчаньні, дастаткова проста выйсьці на вуліцу і ўбачыць, што дзяржава моцная і функцыянальная. І сапраўды – дзяржавы вельмі шмат, яна шмат чаго рэгулюе. Але ў мяне пытаньне адносна таго, наколькі эфэктыўна дзяржава забясьпечвае інтарэсы гэтых акцыянэраў.

Падаецца мне, што акцыянэры адчуваюць нейкае незадавальненьне ці падазрэньне, што на самой справе “рада дырэктараў" рыхтуецца "зварочваць лавачку". Гайкі закручваюцца, дывідэндаў меней і, здаецца, усё яшчэ круціцца, але ўзьнікае кепскае прадчуваньне. Магчыма, варта было б пазбавіцца ад акцыяў альбо, прынамсі, памяняць раду дырэктараў".

Дракахруст: “Віталь Цыганкоў, а Вам чый пункт погляду бліжэй – Аляксея ці Юр’я? І калі ўжо прыняць пункт гледжаньня Юр’я, што людзі думаюць пра магчымую зьмену "рады дырэктараў", то на каго?"

Цыганкоў: "Ну, пакуль вялікага разыходжаньня паміж гэтымі пунктамі погляду я ня бачу. Безумоўна, Аляксеева параўнаньне электарату з акцыянэрамі рэжыму – яно яскравае, вобразнае і дастаткова дакладнае. Але, як кожны яскравы вобраз, яно кульгае ў сваёй сутнасьці. Бо акцыянэры паводле сэнсу гэтага слова павінны неяк усё ж уплываць на разьмеркаваньне прыбытку. Але наш электарат ніякага права слова ня мае і толькі пасіўна чакае, што вырашыць "рада дырэктараў", ці , больш груба, калі ім нешта ўпадзе з панскага стала.

Так што ў літаральным сэнсе гэта не акцыянэры, гэта ў лепшым выпадку наёмныя працаўнікі, калі ня будзем браць больш крыўдныя аналёгіі кшталту прыгонных сялян.

Што да сутнаснага сьцьвярджэньня пра моц і эфэктыўнасьць беларускага дзяржаўнага мэханізму, то можна толькі пагадзіцца з гэтай фармулёўкай, аднак з адной важнай папраўкай, пра якую Аляксей Пікулік сам піша ў сваім артыкуле – з папраўкай на зьнешні чыньнік, на тое, што зьнешняя дапамога па сутнасьці вызначала эфэктыўнасьць гэтай мадэлі. Зараз яе заканчэньне, ці зьмяншэньне, ці нават пагроза яе зьмяншэньня прыводзіць па меншай меры да размоваў пра магчымыя перамены. Заставалася б дапамога Расеі ў ранейшым аб'ёме, ня трэба было б нічога мяняць.

Тут прасочваецца пэўная аналёгія з эпохай перабудовы, калі на думку многіх аналітыкаў менавіта цэны на нафту падарвалі савецкі рэжым. Ён быў таксама вельмі эфэктыўны, калі нафта каштавала 20-30 даляраў за барэль. А калі ў часы перабудовы цана стала 7-10 даляраў, то іншага , як разваліцца эканамічна, у гэтага рэжыму не заставалася. Тое самае, магчыма, можна сказаць і пра існую эфэктыўную і моцную беларускую мадэль, якая таксама ў значнай ступені грунтуецца на зьнешнім чыньніку".

Дракахруст: "Аляксей Пікулік, і Юры, і Віталь у той ці іншай ступені крытыкавалі Вашу тэзу. Вам слова для адказу".

Пікулік: “Я цалкам згодны з камэнтаром Юр’я. Сапраўды, мадэль пачала рух, сапраўды дзяржава пачынае менш кіравацца інтарэсамі сваіх "акцыянэраў", яно спрабуе памяняць падтрымку натоўпу на падтрымку іншага пляну. Будзе абраная пэўная колькасьць алігархаў, якія і будуць ствараць новую падтрымку. Безумоўна, так бы мовіць,"акцыянэры", народныя масы, пачынаюць разумець, што іх "кідаюць". Гэта адбываецца ўжо зараз.

Наконт таго, пра што казаў Віталь – што "акцыянэры" ў беларускай дзяржаве пазбаўленыя права голасу і ні на што ня могуць уплываць, гэта сапраўды так. У Беларусі няма мэханізму, няма апарату, пры дапамозе якога ўлада рэальна б ведала, чаго хоча грамадзтва. Але ня трэба забываць пра ролю маўклівай большасьці. Уладзе даводзіцца ўгадваць, што хоча большасьць.

У астатнім я ня бачу таго, у чым мы разыходзімся ў поглядах з калегамі. Пакуль я бачу кансэнсус”.

Дракахруст: “Другі міт, які Аляксей абвяргае, ці думае што абвяргае, гэта ўяўленьне пра тое, што прычынай таго, што беларускае грамадзтва правалілася ў яміну аўтарытарызму – гэта брак нацыянальнай сьвядомасьці. Палякі і літоўцы мелі сьвядомасьць і атрымалі дэмакратыю і Эўразьвяз, а беларусы – ня мелі і маюць, таму і ў эканоміцы і ў палітыцы маюць вядома што.

Вось Юры Чавусаў мяркуе, што беларусы ўжо думаюць, што някепска б раду дырэктараў памяняць. Але тыя альтэрнатыўныя прэтэндэнты на гэтыя пасады, якія фігуруюць у беларускай палітыцы ўжо прынамсі тузін гадоў, асаблівай прывабнасьці ў беларусаў не выклікаюць.

Дык можа ўсё ж справа якраз у недахопе нацыянальнай сьвядомасьці, у гэтым беларускім праклёне? Вось Вы, Аляксей, пішаце, што гэта тут ні пры чым. А чаму ўжо так не пры чым?”

Пікулік: “Не, такі радыкальны аргумэнт я не вылучаю. Я не адмаўляю пэўнай сувязі паміж нацыянальнай ідэнтычнасьцю і адсутнасьцю рэформаў ці дэмакратызацыі ў Беларусі. Мая тэза палягае ў тым, што гэты чыньнік павінен быць пастаўлены на сваё месца.

Нацыянальнай ідэнтычнасьці ня варта надаваць пераважную ролю. Дэмакратыі ўзьнікалі там, дзе нацыянальныя праекты былі пашкоджаныя , а аўтарытарызмы ствараліся і ў моцных нацыях.

Зараз я патлумачу, чаму я не веру ва ўсемагутнасьць такіх тлумачэньняў. Па-першае, ідэнтычнасьць не зьяўляецца статычнай і маналітнай, яна мяняецца. У краінах Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы нацыянальная ідэнтычнасьць рабілася рэсурсам для барацьбы з камуністычнай намэнклятурай. Але галоўнае там было ня тое, наколькі моцна мы верым у тое, што мы палякі, вугорцы, чэхі ці літоўцы, а тое, наколькі моцна мы хочам парваць з расейскім, савецкім мінулым, наколькі моцна мы русафобы. Таму калі на шалях у Прыбалтыцы апынуліся буйныя прадпрыемствы і нацыяналізм, то пераважыў нацыяналізм, народы Балтыі адмовіліся ад усяго, што працягвала іх залежнасьць ад Расеі.

У Беларусі БНФ зрабіла стаўкі на скрайне радыкальны праект, адмовіўшыся ў 1991 годзе ад пакту з намэнклятурай і напалохаўшы ўсіх. У Беларусі не праходзіць русафобія, і яна, хутчэй за ўсё, і ня пройдзе, калі толькі Расея ня будзе рабіць велізарныя памылкі зараз.

Але гэта не азначае, што ў Беларусі нацыянальная ідэнтычнасьць зьяўляецца скрыўленай ці кепскай. Проста той праект, які спрабавалі "прадаць" насельніцтву, было цяжка прадаць. Аднак гэта не азначае, што фактычная дэмакратызацыя не магла адбыцца і ў адсутнасьці такога нацыяналізму. Уласна кажучы, акрамя нацыяналізму супраць партыйнай камуністычнай намэнклятуры можна было выкарыстоўваць мабілізацыю насельніцтва на розных плятформах. І першым здагадаўся пра гэта як раз Лукашэнка, які прыйшоў да ўлады, выкарыстоўваючы антыкарупцыйны пратэстны электарат.

Праблема Беларусі ня ў тым, што зь ідэнтычнасьцю нешта ня так, а ў пераацэнцы ідэнтычнасьці канкрэтнымі гульцамі, якія зрабілі стаўку на скрайне радыкальны праект. Магчыма, і сапраўды існуе сувязь паміж падзеямі Х-ХVІІІ стагодзьдзяў і кіраваньнем Лукашэнкі. Пытаньне ў тым, наколькі вызначальнай яна зьяўляецца”.

Дракахруст: "Віталь, а як Вы лічыце – ці зьяўляецца яна вызначальнай?"

Цыганкоў: "У значнай ступені варта пагадзіцца з Аляксеем. Мне вельмі спадабаўся ягоны выраз "мабілізацыя па розных плятформах". Гэта менавіта тое, чаго не хапала беларускай апазыцыі, бо Беларусь – гэта такі слаёны пірог, шматпавярховы дом.

Тут варта ўзгадаць Валянціна Акудовіча, які казаў, што Беларусь ня можа быць ні цалкам беларусізаваная, ні цалкам русыфікаваная, яна можа заставацца з наяўнасьцю розных культурных групаў. І для гэтага шматпавярховага дому, для кожнага паверху павінна была б быць свая плятформа, свой праект, які б прывабіў гэтых розных людзей. І сапраўды, у пазыцыі БНФ напачатку 1990-х, пра што гаворыць Аляксей, быў толькі адзін праект, які мог прывабіць толькі адну частку.

Я магу пагадзіцца з тым, што сама па сабе нацыянальная сьвядомасьць не азначае прыхільнасьць да дэмакратычных каштоўнасьцяў ці добрай працоўнай этыкі. Калі ў іншых краінах людзі гавораць на роднай мове, гэта настолькі ж натуральна, як мужчынам насіць штаны.

Але тут можна зрабіць такі ўхіл, што нацыянальная сьвядомасьць для апалягетаў яе важнасьці, для беларусаў – гэта ня толькі прыкмета агульнаэўрапейскай нармальнасьці (гэта само па сабе нямала), але гэта прыкмета і сапраўды адсланеньня ад Расеі, ад расейскіх палітычных практык, ад расейскай цывілізацыі ў бок эўрапейскай. Так атрымліваецца, што важнасьць нацыянальнай сьвядомасьці рабілася важнасьцю ня толькі беларускай, але і эўрапейскай ідэнтыфікацыі.

Так атрымалася, што ў пачатку-сярэдзіне 1990-х постсавецкая, прарасейская сьвядомасьць пераважыла. Але гэта вельмі хутка і вельмі рознабакова мяняецца".

Дракахруст: "Юры Чавусаў, Вы ня толькі аналітык, але і палітычны практык. Ці згодны Вы з Аляксеевым абвяржэньнем звыклай тэзы, што цяперашні аўтарытарызм у Беларусі – вынік браку нацыянальнай сьвядомасьці?

Паводле досьведу, нацыянальная ідэя – найбольш моцны чыньнік палітычнай мабілізацыі, мы бачым, хто ў асноўным выходзіць на плошчы. А паколькі ў Беларусі, як высьвятляецца, гэты матыў можа вывесьці на плошчу ня так ужо шмат людзей, то можа менавіта ў гэтым і ўся справа?"

Чавусаў: "Мне здаецца, што Аляксей крышку падмяняе паняцьці. Ён разважае пра міты, і ў катэгорыях мітаў нацыянальная сьвядомасьць, сапраўды – гэта тое, што тлумачыць усё. Але, разьвенчваючы гэты міт, спадар Пікулік апэруе навуковымі катэгорыямі, і з навуковага пункту гледжаньня безумоўна, гэта адзін з чыньнікаў, якія ўплываюць на траекторыю руху беларускага грамадзтва ад камуністычнага рэжыму да сучаснага незразумелага лукашэнкаўскага рэжыму.

На мой погляд відавочна, што ў нашым рэгіёне беларусы – гэта адзіная нацыя, якая мела нацыянальную дзяржаўнасьць, але ня мела моцнай нацыянальнай сьвядомасьці. Спадар Пікулік параўнаў нас з нашымі суседзямі і адзначыў, што калі там паўстала пытаньне, абіраць моцную нацыянальную дэмакратычную дзяржаву ці індустрыю, прамысловасьць, якая засталася ў спадчыну ад савецкай мадэлі мадэрнізацыі, то, скажам, літоўцы абралі першае. Беларусы аддалі перавагу таму, каб не рабіць выбар, і выглядае, выйгралі: прадпрыемствы засталіся, індустрыя, створаная ў савецкія часы, засталася (іншае пытаньне, як гэта ўплывае на эканоміку), а нацыянальная сьвядомасьць расьце.

Няхай яна расьце ня так, як уяўлялася тэарэтыкам Адраджэньня пачатку 1990-х, якія мысьлілі ў катэгорыях нацыяналізму ХІХ – пачатку ХХ стагодзьдзя. У нас фармуецца іншая нацыя, яна фармуецца ня толькі са спадкаемцаў БНР, але і са спадкаемцаў БССР. У гэтым спэцыфіка Беларусі, і гэта някепска.

Іншая справа, як гэта ўплывае на дэмакратыю. На мой погляд, варта пагадзіцца са спадаром Пікулікам, што наўпроставай залежнасьці няма і гэта – толькі адзін з фактараў, зь якімі можна гуляць, можна рабіць стаўку на такую спэцыфічную нацыянальную сьвядомасьць беларусаў, нетыповую для краінаў Усходняй Эўропы. Гэта нацыя, якая сфармавалася ў савецкі пэрыяд, і зараз мы працягваем кадыфікацыю гэтых нацыянальных міталёгіяў, дакладней, спалучэньне розных нацыянальных праектаў.

Калі вяртацца да мітаў, то я для сябе стварыў такую ўласную тэорыю, якая дапамагае больш аптымістычна глядзець на тое, што адбываецца. І палякі, і літоўцы і ўкраінцы ў сваёй гісторыі мелі пэрыяды, калі нацыянальная сьвядомасьць гартавалася пад жорсткай аўтарытарнай уладай. Хтосьці перажыў гэта ў часы даваенныя, хтосьці – у міжваенныя, хтосьці пазьней. Вось зараз і беларусы перажываюць такі ж пэрыяд, калі нацыянальная сьвядомасьць гартуецца пад аўтарытарнай уладай.

І тут ёсьць пэўная сувязь у навуковымі тэорыямі транзыталёгіі. Лічыцца, што для фармаваньня дэмакратыі патрэбная пэўная ступень гамагеннасьці, аднароднасьці грамадзтва. Іншая справа, што ў Беларусі гэтая гамагенізацыя адбываецца ў межах аднаго этнасу, але пры наяўнасьці некалькіх нацыянальных праектаў. Зараз пад жорсткай аўтарытарнай ўладай адбываецца вызначэньне даміноўнага праекту".

Пікулік: “Адзінае, што я хацеў бы дадаць і крыху паспрачацца са спадаром Чавусавым наконт ягонай апошняй тэзы пра ролю нацыянальнай ідэнтычнасьці. На мой погляд, трэба падзяляць пераход да дэмакратыі, якога пакуль у Беларусі не адбылося, і кансалідацыю дэмакратыі. Кансалідацыя дэмакратыі – гэта калі яна робіцца, як кажуць, "адзінай гульнёй у горадзе", калі ніхто з палітыкаў ня хоча і ня можа гуляць па іншых, недэмакратычных правілах. Каб гэта адбылося, безумоўна, патрэбная нацыя, пэўнае адзінства, моцныя палітычныя партыі, грамадзянская супольнасьць і гэтак далей. Але пакуль мы гаворым пра тое, наколькі нацыянальная ідэнтычнасьць уплывае на пераход да дэмакратыі, на першы крок”.

Дракахруст: “Нарэшце, трэцяя тэма – што далей? Аляксей у сваім артыкуле выказвае меркаваньне, што паміж цяперашняй “раздатачнай” сацыялістычнай сацыяльна-эканамічнай сыстэмай, на якую ўжо няма рэсурсаў, і свабоднай рынкавай эканомікай, зь якой ніяк не стасуецца цяперашняя палітычная сыстэма, у беларускай улады ёсьць яшчэ і трэці варыянт – “эканоміка разьвіцьця”, такі дзяржаўны капіталізм, які быў характэрны для краінаў Паўдзена-Усходняй Азіі, а зараз мае месца, скажам, у Расеі і Казахстане. Гэта – адмова ад папулізму і спараджэньне алігархаў. Дарэчы, сюжэты, пра якія я казаў ад пачатку, магчыма наўпрост зьвязаныя з пытаньнем пра магчымасьць такога шляху.

Падчас зімовых прадпрымальніцкіх страйкаў шмат хто з іх удзельнікаў казаў, што насамрэч дробны бізнэс нішчаць для таго, каб вызваліць месца для буйных супэрмаркетаў, якімі будуць валодаць свае людзі. Можа і чутка, а можа, па сутнасьці, і праўда. А дэкрэт аб дазволе на адчужэньне акцый у чымсьці нагадвае чубайсаўскую прыватызацыю, у выніку якой і паўстаў сёньняшні расейскі алігархат.

Пакуль нашыя размовы пра беларускіх алігархаў нагадваюць чутую некалі ў вёсцы скаргу: “У нас у калгасе мафія пануе! Якая мафія? Ды старшыня машыну бульбы да сябе зьвёз”. Няма ў Беларусі пакуль сапраўдных алігархаў, няма сваіх Абрамовічаў і Дэрыпасак, ці Каламойскіх і Пінчукоў, калі казаць пра ўкраінскія аналёгіі. Але будуць, калі будзе абраны той шлях, які апісаў Аляксей. А ці будзе ён абраны? І якія наступствы будзе мець для ўлады і грамадзтва, якія магчымасьці адкрые (а можа і закрые) для апазыцыі? Юры Чавусаў”.

Апазыцыі зараз трэба зьдзейсьніць "левы паварот", рабіць акцэнт на тым, што рэжым не выконвае сваіх абавязкаў перад працоўным чалавекам.
Ю.Чавусаў

Чавусаў: “Мы проста не валодаем інфармацыяй адносна таго, які праект прыватызацыі абіраецца. І я б з вялікай асьцярожнасьцю казаў пра тое, што мэта гэтага праекту – гэта фармаваньне алігархату ў тым выглядзе, у якім ён быў у Расеі пасьля прыватызацыі па Чубайсу. Бо алігархі, паводле вызначэньня, гэта ня толькі эканамічная ўлада, гэта і ўлада палітычная. А наш рэжым будзе вельмі асьцярожна ставіцца да магчымасьці фармаваньня такой праслойкі людзей.

На мой погляд, наўрад ці будзе абраны шлях, які будзе прадугледжваць неабходнасьць падзяліцца ўладай зь нейкай групоўкай. Наадварот, і тут мы вяртаемся да пытаньня нацыянальных каштоўнасьцяў, гледзячы па ўсім, беларуская ўлада абярэ шлях прыватызацыі бяз унутраных алігархаў. Калі патрэба ў прыватызацыі дыктуецца не неабходнасьцю лібэралізацыі, а неабходнасьцю атрыманьня сродкаў ад продажы "блакітных фішак" нацыянальнай гаспадаркі, то рэжым больш схільны прадаць гэта замежным інвэстарам, якія ня будуць моцна ўплішчвацца ва ўнутраныя палітычныя расклады і будуць зацікаўленыя ў захаваньні гаранта сёньняшніх правілаў гульні.

Тут нават размова не пра захаваньне сёньняшняга кіраўніка пэрсанальна, а пра захаваньне рэжыму. А нацыянальныя багатыя, заможныя людзі штосьці атрымаюць, але гэта будуць тыя кавалкі эканомікі і індустрыі, валоданьне якімі не дазволіць ім здабыць палітычную ўладу.

У сувязі з той нібыта прыватызацыяй, якая зараз абвяшчаецца беларускім рэжымам, у апазыцыі, як заўжды, зьяўляецца цэлы набор шанцаў, але пытаньне, ці здолее яна гэтымі шанцамі скарыстацца. Бо відавочна, што абвяшчэньне прыватызацыі – гэта адыход ад ідэалягічнага крэда, на якім будуецца асабістая ўлада Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі.

Калі карыстацца тэрмінамі спадара Хадаркоўскага, то апазыцыі зараз трэба зьдзейсьніць "левы паварот", рабіць акцэнт у сваёй прапагандзе і крытыцы рэжыму на вяртаньні сацыяльных гарантый, на раскраданьні агульнанацыянальнай маёмасьці і наагул на тым, што рэжым не выконвае сваіх абавязкаў перад працоўным чалавекам. На мой погляд, на гэтым можна атрымаць палітычную падтрымку.

Зь іншага боку варта таксама працягваць працу па ўключэньні беларускай апазыцыі ў палітычную схему ўлады. Зь пераменным посьпехам апазыцыя спрабуе патрапіць за столік дыялёгу Эўропы і рэжыму. Патрапіла яна туды ці не – сказаць складана, але пакуль некаторыя аргумэнты апазыцыі на гэтым століку ўжываюцца. А вось гэтыя ўнутраныя працэсы дадуць магчымасьць апазыцыі вынесьці сваё пасланьне на грамадзкі парадак дня".

Дракахруст: "Віталь, а наколькі Вы лічыце магчымым такі паварот? Наколькі я зразумеў думку Аляксея, яна палягае ў тым, што дзяліць на ўсіх ужо няма чаго. І таму ёсьць магчымасьць дзяліць толькі на алігархаў і ў іх знайсьці сацыяльную апору, а не ў народзе, які ўжо няма чым карміць. Ці згодны Вы, што пытаньне стаіць менавіта так?"

Цыганкоў: "Магчымасьць такой трансфармацыі зараз уладай аналізуецца. Улада разьлічвае розныя варыянты, але я на іх месцы 100 разоў бы падумаў, перш чым абіраць менавіта такі варыянт, які Вы назвалі "трэцім шляхам".

Гучыць гэта прыгожа – што дастаткова падтрымкі 5-10 алігархаў, а ня ўсіх астатніх акцыянэраў, народу, электарату. Але як гэта выглядае на практыцы? Што, у выпадку чаго гэтыя 5-10 чалавек пойдуць на вуліцу разганяць дэманстрантаў? Усё ж для трываласьці існай улады трэба апора на шырокія колы, патрэбны і адміністрацыйны апарат, і апарат, які забясьпечвае вынікі галасаваньня, і апарат, які разганяе тыя самыя нешматлікія дэманстрацыі, якія пасьля зьнікненьня гэтага сацыяльнага кантракту могуць стаць і даволі шматлікімі. Усё ж памяць пра красавік 1991 году, пра сотні тысяч рабочых на вуліцах, не памерла.

Так што мяркую, тысячу раз падумаюць, перш чым пайсьці на такі варыянт, і мой прагноз, што ў чыстым выглядзе ён ня будзе рэалізаваны. Магчыма, пэўныя элемэнты яго будуць уводзіцца, але вось такая прыватызацыя паводле Чубайса, то бок, стварэньне вузкага кола надзвычай багатых алігархаў – гэта будзе проста самазабойствам рэжыму.

Вы, Юры, таксама задавалі пытаньне пра апазыцыю: як яна зможа знайсьці сябе ў тых пераменах, якія надыходзяць. Тут варта паразважаць, што такое беларуская апазыцыя, трэба, каб не ўзьнікала ні неабгрунтаваных прэтэнзіяў, ні завышаных чаканьняў.

Так ужо атрымалася, што ў нас апазыцыянэры – гэта людзі , як казалі раней, "з актыўнай жыцьцёвай пазыцыяй", людзі неабыякавыя да розных несправядлівасьцяў. Калі ў іншых краінах людзі часам ідуць у палітыку, як у кар’еру, ідуць, каб зарабіць грошы, то ў Беларусі, па меншай меры напачатку, калі чалавек толькі абірае палітычны шлях, гэтага не адбываецца. У апазыцыю, вобразна кажучы, ідуць тыя людзі, якія заўсёды пераводзяць бабульку праз дарогу.

Вось выпадкова днямі сустрэўся з адным з апазыцыйных лідэраў, і ён мне па-сяброўску казаў тое, што ніколі ня скажа ў эфіры “Свабоды” ці на зьезьдзе сваёй партыі: і пра станоўчыя моманты, якія ёсьць у сёньняшнім рэжыме, і пра недэмакратычнасьць некаторых апазыцыйных дзеячоў і г.д. Я думаю, што апазыцыйныя лідэры, большасьць зь якіх дастаткова тэхналягічныя, ня могуць пайсьці насуперак свайму электарату. Няма ў нас іншай апазыцыі, няма іншых людзей. І яны наўрад ці могуць адысьці ад непрыняцьця ўсяго, што сыходзіць ад цяперашняй улады.

Мне здаецца, што самым лепшым варыянтам было б падтрымаць нешта добрае, што робіць улада, а супраць дрэннага выступаць, так бы мовіць, задушыць у абдымках. І гэта было б магчымасьцю мінімальнага выжываньня апазыцыі ці ўзьняцьця яе статусу ў магчымых пераменах. Але баюся, што ізноў усё зьвядзецца да суцэльнага непрыняцьця ўсяго, што сыходзіць ад улады. І гэты актыў вымусіць апазыцыйных лідэраў застацца ў тым самым гета, у якім яны знаходзяцца зараз".

Пікулік: “Пэўна, і спадара Чавусава і спадара Цыганкова крыху зьбіў з толку Ваш, спадар Дракахруст, камэнтар, калі Вы казалі пра расейскую мадэль. Мадэль дзяржкапіталізму ўсталявалася ў Расеі толькі зараз, пры Пуціне. Пры чубайсаўскіх алігархах пры Ельцыне не было ніякай эканомікі разьвіцьця, была клясычная мадэль захопу дзяржавы, калі пэўныя групы нажываліся на выкарыстаньні для максымізацыі сваіх прыбыткаў.

Адваротная сытуацыя – гэта мадэль дзяржавы разьвіцьця, калі дзяржава, зрошчваючыся з бізнэс-структурамі, застаецца функцыянальным і моцным, і не дазваляе гэтым алігархам займацца атрыманьнем рэнты па-за межамі тых калідораў, якія ім дае дзяржава. Пры гэтым дзяржава перанакіроўвае прыбытак у разьвіцьцё эканомікі. Даход, які атрымліваецца ад газавых і нафтавых патокаў, не праядаецца ўсім насельніцтвам , а рэінвэстуецца ў эканоміку.

Для гэтага ў нас ёсьць ўсе перадумовы. У нас ёсьць дысцыплінаваны, моцны дзяржаўны апарат, які можа вырашыць гэтую задачу. Пры гэтым апарат запалоханы, у якім сыстэмная адміністрацыйная карупцыя будзе праяўляцца не адразу.

Мне здаецца, што гэты трэці шлях дакладна адпавядае інтарэсам самога Лукашэнкі і інтарэсам беларускага грамадзтва. Тое, што ўтрымлівае Лукашэнку ва ўладзе – гэта посьпех беларускай дзяржавы ў тым сэнсе, што яна моцная, што яна функцыянальная, і што пакуль ёсьць што пераразьмяркоўваць.

На першым этапе дзяржава будзе "кідаць" сваіх "акцыянэраў". Гэта бывае амаль заўсёды. Гэта будзе зроблена і пра далейшае зьмяншэньне выплат, і далейшымі рэпрэсіямі. Паралельна будзе ўзьнікаць група новых кантраляваных алігархаў, якія з аднаго боку будуць заставацца ляяльнымі Лукашэнку, а з другога – змогуць падавіць пратэсты тых, хто прайграў з ліку цяперашніх "акцыянэраў" беларускага рэжыму. Новыя прайграўшыя будуць вымушаныя будаваць новыя шырокія кааліцыі. І для гэтага ім можа спатрэбіцца беларуская апазыцыя”.

Дракахруст: “Аляксей, а хто будуць гэтыя новыя прайграўшыя?”

Пікулік: “Новая прайграўшыя – гэта ўсе тыя "акцыянэры", усе тыя мільёны, якія галасуюць за Лукашэнку. Гэта ўсе тыя, каго ўлада баіцца на дэманстрацыях, на заводах”.

Дракахруст: “Я не зусім разумею, як гэтая сыстэма будзе функцыянаваць. Вось Віталь задаваў пытаньне пра тое, як гэтыя 5 ці 10 алігархаў будуць уласнаручна разганяць дэманстрацыі, якія ў межах такой мадэлі могуць стаць і даволі шматлікімі, кшталту тых, якія былі ў красавіку 1991 году”.

Пікулік: “Па-першае, ім неабавязкова разганяць дэманстрацыі. Па-другое, яны змогуць уключыць гэтае насельніцтва ў палітычную гульню. Тут і можа нарадзіцца мэханізм кантраляванай рэпрэзэнтацыі. Я тут прагназую не дэмакратызацыю, а пачатак пэўнай спаборнасьці, якая можа ў рэшце рэшт прывесьці да дэмакратызацыі.

Я лічу, што ў Лукашэнкі ёсьць вялікі рэсурс гульні ў фасадныя, віртуальныя, кіраваныя дэмакратыі. Запас трываласьці ў гэтай гульні вялікі. Калі штосьці з гэтай гульнёй не атрымаецца, то гэта прыйдзе знутры: ці апазыцыя згуляе на новай карупцыі, якая пэўна зьявіцца, ці балянс сіл паміж новымі алігархічнымі элітамі будзе парушаны. Мне здаецца, што гэтая сыстэма ўсё ж адкрываецца”.