Стартуюць выбары ў Эўрапейскі парлямэнт. Тлумачым, што пра іх трэба ведаць

Паводле ацэнак, у Эўразьвязе налічваецца каля 370 мільёнаў выбарнікаў, якія маюць права голасу.

Згодна зь нядаўнім апытаньнем, на выбарах плянуюць галасаваць каля 71% рэспандэнтаў, і гэта даволі высокі паказчык.

На апошніх выбарах, яшчэ ў 2019 годзе, яўка ў ЭЗ склала 50,7 працэнта. І гэта таксама палічылі добрым паказчыкам, паколькі ўпершыню з таго часу, як у 1979 годзе былі ўведзеныя прамыя выбары, гэтая лічба фактычна вырасла, зламаўшы тэндэнцыю пастаяннага зьніжэньня ўзроўню ўдзелу ў выбарах.

Натуральна, яўка значна вагаецца ад краіны да краіны. У Бэльгіі і Люксэмбургу, дзе галасаваньне абавязковае, пяць гадоў таму на выбарчыя ўчасткі прыйшлі амаль 90% выбарнікаў, тады як у Чэхіі гэта зрабілі толькі 28%, а ў суседняй Славаччыне — 22%.

За што насамрэч галасуюць?

Грамадзяне ЭЗ выбіраюць 720 сяброў парлямэнту (MEP) з усіх дзяржаў зьвязу, прыкладна ў залежнасьці ад колькасьці насельніцтва краіны. Так, Нямеччына адправіць у Брусэль/Страсбург найбольш заканадаўцаў — 96 дэпутатаў Эўрапарлямэнту, а Кіпр, Люксэмбург і Мальта — усяго па 6.

Насамрэч існуе не эўрапейская дэмакратыя, а 27 дэмакратый — гэта азначае, што, хоць выбары называюцца «эўрапейскімі», насамрэч у іх спаборнічаюць нацыянальныя палітычныя партыі, такія як Нямецкія сацыял-дэмакраты або гішпанская кансэрватыўная Народная партыя. Але як толькі дэпутаты Эўрапарлямэнту выбіраюцца па нацыянальных сьпісах, яны, як правіла, становяцца часткай трансэўрапейскіх палітычных семʼяў ці груп.

У парлямэнце 2019–2024 гадоў было сем такіх груп, якія павінны ўключаць сама меней 23 дэпутаты Эўрапарлямэнту як мінімум ад сямі краін ЭЗ.

Што такое палітычныя групы?

Самая буйная зь іх — Эўрапейская народная партыя — дом Хрысьціянска-дэмакратычнага саюзу Нямеччыны і Польскай грамадзянскай плятформы. За ёю ідуць Сацыялісты і Дэмакраты (S&D), якія абʼядноўваюць левацэнтрысцкія сацыял-дэмакратычныя партыі.

Акрамя таго, існуе мноства іншых груп, пачынаючы з партыі «Аднаўляючы Эўропу», якая абʼядноўвае цэнтрысцкія, лібэральныя партыі, такія як «Наперад» прэзыдэнта Францыі Эманюэля Макрона. Яшчэ ёсьць «Зялёныя», якія абʼядноўваюць зялёныя/экалягічныя партыі, а таксама Пірацкая партыя і партыя Каталёнскіх сэпаратыстаў.

Ёсьць і партыя Эўрапейскія аб’яднаныя левыя/Лева-зялёныя паўночных краін, якая абʼядноўвае вельмі левыя і камуністычныя партыі, а на другім баку ідэалягічнага спэктру — Эўрапейскія кансэрватары і рэфармісты (ECR), якіх адны лічаць нацыяналістычнымі, іншыя — сувэрэнісцкімі. Самі яны пераважна адносяць сябе да антыфэдэралісцкіх эўраскэптыкаў мякчэйшага варыянту.

Нарэшце, ёсьць «Ідэнтычнасьць і дэмакратыя» (ID), вельмі правая група, у якую ўваходзяць такія сябры, як Нацыянальнае абʼяднаньне Марын Лё Пэн, Аўстрыйская партыя свабоды (FPO) і Ліга Матэо Сальвіні (Lega).

На дадатак да гэтага ёсьць і шэраг пазафракцыйных дэпутатаў Эўрапарлямэнту. Часта гэта дэпутаты, якія належалі да адной з груп, але былі адтуль выключаныя і яшчэ не знайшлі сабе новую групу.

Чаму палітычныя групы актуальныя?

Ня трэба скідаць з рахункаў важнасьць палітычных груп у Брусэлі. У нейкім сэнсе яны падобныя да сапраўднай сямʼі, якая клапоціцца пра свой лёс і прасоўвае сваіх сябраў пры любой магчымасьці. Чым большая сямʼя, тым больш часу вы будзеце выступаць у палаце, тым больш у вас шанцаў атрымаць старшынства ва ўплывовым камітэце, пасаду прэзыдэнта ці віцэ-прэзыдэнта ўсяе палаты ці магчымасьць быць дакладчыкам у важных справах. І чым большая група, тым больш шанцаў, што вашу папраўку да закону падтрымаюць ці што вашу справаздачу прымуць. Недалучанасьць азначае адсутнасьць уплыву на ход справаў. У гэтай парлямэнцкай палаце кіруюць семʼі.

Хто можа перамагчы?

Насамрэч ніхто. Эўрапейская палітыка — гэта стварэньне кааліцый. Эўрапейская народная партыя амаль напэўна зноў апынецца на першым месцы, як гэта было на ўсіх выбарах у Эўрапарлямэнт з 1999 году. Апытаньні паказваюць, што кандыдаты ад гэтай партыі, хутчэй за ўсё, атрымаюць каля 170 месцаў у новым складзе, што крыху менш, чым пяць гадоў таму, але далёка ад іх ранейшых трыюмфаў, калі яны рэгулярна атрымлівалі 200 месцаў. Прагрэсіўны альянс сацыялістаў і дэмакратаў, хутчэй за ўсё, фінішуе другім, як і на апошніх некалькіх выбарах, з прыкладна 140 дэпутатамі Эўрапарлямэнту, што прыкладна столькі ж, колькі і ў 2019 годзе.

Але тады становіцца цікавей, бо астатнія пяць груп, паводле прагнозаў, атрымаюць ад 30 да 80 месцаў кожная. Барацьба за трэцяе і чацьвёртае месцы працягваецца.

Падобна, што «Аднаўляючы Эўропу» і Зялёныя страцяць месцы ў параўнаньні з тым, што было пяць гадоў раней, тады як Эўрапейскія кансэрватары і рэфармісты выйграюць. Але самае галоўнае, на што трэба зьвярнуць увагу, — гэта тое, што можа быць больш за 100 дэпутатаў Эўрапарлямэнту, якія на дадзены момант не зьвязаныя зь ніводнай палітычнай групай. Многія зь іх будуць папулістамі рознага кшталту.

Але асноўныя згаданыя групы па-ранейшаму, хутчэй за ўсё, атрымаюць больш за 400 месцаў, гэта значыць большасьць. У параўнаньні з папярэднімі гадамі гэты паказчык скарачаецца, але ўсё ж больш чым працаздольны.

Як паўплываюць выбары ў Эўрапарлямэнт на палітыку ЭЗ?

Эўрапейскі парлямэнт не падобны да нацыянальных парлямэнтаў у тым сэнсе, што дэпутаты Эўрапарлямэнту самі не прапануюць законы. У ЭЗ менавіта Эўрапейская камісія мае права ініцыятывы і пачынае першапачатковую распрацоўку патэнцыйнага новага закону. У гэтым выпадку Эўрапейскі парлямэнт — адзін з заканадаўцаў разам з Радай, дзе прадстаўленыя дзяржавы-сябры, а гэта азначае, што яны ўносяць папраўкі ў прапанаваны закон, часта таргуючыся з Камісіяй і Радай на працягу месяцаў ці нават гадоў у так званых трыялёгах, перш чым нешта будзе сапраўды прынята і ўзгоднена, а пазьней стане правілам ва ўсім блёку.

Эўрапейскі парлямэнт — самы слабы з гэтых трох інстытутаў, ён рэдка атрымлівае ўсё ці нават большую частку таго, што ён хоча. Гэтая дынаміка ўлады захаваецца незалежна ад таго, у які бок схіліцца Эўрапейскі парлямэнт. Але калі ў наступныя пяць гадоў ён стане больш правым, мы можам чакаць, што ён будзе менш амбітным у дачыненьні да клімату і больш дружалюбным да фэрмэраў ЭЗ.

Але калі вы не грамадзянін ЭЗ і задаяцеся пытаньнем пра ролю парлямэнту ў сьвеце ў цэлым, то вам трэба ведаць наступнае: Эўрапейскі парлямэнт не дыктуе замежнай палітыкі ЭЗ. Замежная палітыка і палітыка пашырэньня ЭЗ знаходзяцца ў выключнай кампэтэнцыі дзяржаў – сяброў ЭЗ.

Эўрапарлямэнт ня мае права голасу ў палітыцы санкцый, якая, як правіла, зьяўляецца самым вострым інструмэнтам, які ёсьць у распараджэньні Брусэля. І хоць ён праводзіць канчатковае галасаваньне па ўступленьні ў ЭЗ новай дзяржавы-сябра, ён ня мае абсалютна ніякага права голасу ва ўсіх кроках, якія вядуць да гэтага: наданьні статусу кандыдата, рашэньні пачаць перамовы і г.д.