10 сьнежня 2022 года кіраўнік праваабарончага цэнтру «Вясна» Алесь Бяляцкі стаў ляўрэатам Нобэлеўскай прэміі міру. Цяпер ён адбывае 10-гадовае пакараньне ў горацкай папраўчай калёніі №9. Пра ўмовы адной з самых жорсткіх зонаў Беларусі — у публікацыі Свабоды.

• Трэцяга cакавіка 2023 году судзьдзя Ленінскага раённага суду Менску Марына Запасьнік асудзіла праваабаронцаў «Вясны» на вялікія тэрміны зьняволеньня. Нобэлеўскі ляўрэат, старшыня «Вясны» Алесь Бяляцкі атрымаў 10 гадоў калёніі ўзмоцненага рэжыму.
• 2 траўня праваабаронцу перавялі зь СІЗА-1 у папраўчую калонію № 9, што ў Горках.
• У пачатку лістапада стала вядома, што Алеся зьмясьцілі ў памяшканьне камэрнага тыпу. Да праваабаронцы працяглы час не пускаюць адваката.

Папраўчая калёнія № 9 знаходзіцца за горадам. Яе пабудавалі ў 1957 годзе на базе цагельні. Доўгі час там працавалі асуджаныя. У сярэдзіне 1970-х цэхі перапрафілявалі пад апрацоўку мэталу. Таксама ў калёніі ёсьць дрэваапрацоўка, швальны і хлебабулачны цэх.

Узнагароджаньне Алеся Бяляцкага Нобэлеўскай прэміяй. Праваабаронцу прадстаўляе яго жонка Натальля Пінчук. Осла, 10 сьнежня 2022

У калёніі 13 карпусоў, разьлічаных на 1500 сядзельцаў. Зона цалкам запоўненая. Часьцей за ўсё адбываць пакараньне сюды накіроўваюць раней суджаных.

Раней у гэтай калёніі адбывалі пакараньне палітвязьні Мікалай Дзядок, Зьміцер Дашкевіч, Васіль Парфянкоў, Міхаіл Жамчужны. Парфянкоў загінуў ва Ўкраіне, Дашкевіч і Дзядок зноў ў калёніях. Але засталіся іх успаміны.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Зараз у турме ўся Беларусь». Поўны тэкст Нобэлеўскай лекцыі Алеся Бяляцкага, якую ў Осла прачытала ягоная жонка Натальля Пінчук

«Найгоршая сярод зонаў строгага рэжыму»

Праз горацкую калёнію двойчы прайшоў журналіст Мікалай Дзядок — ён сядзеў там ў 2015 і 2022 гадах. Яшчэ на судзе ў лістападзе 2021 году Мікалай паведаміў, што сілавікі пагражалі: «Маўляў, у калёніі ў Горках я буду забіты крымінальнікамі, і гэта сьпішуць на праблемы з сэрцам».

Падчас першага тэрміну, у 2015 годзе, Мікалай быў змушаны пайсьці на крайнюю меру — парэзаў сабе рукі і жывот. Амаль ўвесь час ён знаходзіўся або ў ШЫЗА, або ў ПКТ.

«Зона ў Горках паводле ўмоваў утрыманьня найгоршая сярод зонаў строгага рэжыму... Гэта сапраўдная „прэс-зона“ для палітычных. Нездарма туда звозілі ў свой час Зьмітра Дашкевіча, Васіля Парфянкова, ды і мяне.

Зь першых хвілінаў у калёніі трапляеш у вір „апэратыўнай распрацоўкі“. Цябе атачаюць стукачамі, інфарматарамі, якія дакладваюць аб кожным тваім кроку апэратыўнікам. Людзі, зь якімі ты кантактуеш і п’еш гарбату, адпраўляюцца у ШЫЗА, каб ні ў кога не было ахвоты з табой гутарыць і сябраваць...

Асноўнае адрозьненьне — тое, што там, у Горках, уся сыстэма, дзе ня толькі пабіцьцё, ня толькі ШЫЗА, але цэлы комплекс працуе супраць непакорнага зэка. Комплекс, адпрацаваны гадамі. Там усё пастаўлена на канвэер», — успамінаў Мікалай Дзядок пра 2015 год.

Алесь Бяляцкі ля дзьвярэй кватэры дырэктара інфармацыйнага агенцтва БелаПАН Алеся Ліпая, дзе адбываецца ператрус. 14 чэрвеня 2018 году

Падчас другога тэрміну, у 2022 годзе, сытуацыя ў ВК № 9, паводле палітвязьня, яшчэ пагоршала. Ён змог перадаць на волю, што «такога, як зараз зь ім, у гэтай калоніі ніколі не адбывалася», — без усялякіх падстаў яго сталі зьмяшчаць у ШЫЗА. Адміністрацыя сабрала столькі «парушэньняў» на Дзядка, што яго перавялі ў горадзенскую крытую турму.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У Осла абвясьцілі ляўрэатку Нобэлеўскай прэміі міру. Яна ў няволі, як і леташні ляўрэат Бяляцкі

«Пакой для мыцьця і пакой для пабіцьця»

Зьміцер Дашкевіч ў сваёй кнізе «Чарвяк» (узнагароджанай прэміяй за турэмную літаратуру імя Аляхновіча) піша:

«Лазьня ж у „Горках“ выконвае дзьве функцыі: пакой для мыцьця, дзе зручна раз на тыдзень адшараваць гразь; і пакой для пабіцьця, дзе яшчэ зручней біць біялягічную адзінку пад назваю „зэк“: па-першае, ніхто ня чуе, а па-другое, хутка змываецца кроў са сьцен і падлогі — толькі пару тазікаў вады і трэба».

Апісвае ў «Чарвяку» Дашкевіч і прамзону.

«Горкаўскія цэхі здабычы каляровых мэталаў (у асноўным медзі й алюмінію) зь сьпісаных кабэляў умяшчаюць сотню-другую мурзатых твараў. Перад пачаткам працы да цэху пад’яжджае МАЗ і вывальвае пад „лакалку“ гару кабэляў, на якую зэкі тут жа кідаюцца з усіх бакоў, і яна пераўтвараецца ў жывы арганізм: адзін цягне кабэль, другі — зэка за нагу, трэці з чацьвёртым чысьцяць лычы адзін аднаму — ідзе грамадзянская вайна, у якой кожны імкнецца заваяваць паболей здабычы.

Пасьля пабітыя ваякі цягнуць трафэі ў цэхі і — усе ў мазуце, саляры і шчэ якой гадасьці — пачынаюць іх драць, здабываючы для радзімы каляровы мэтал... Пячорныя людзі каменнага веку, хоць у руках у іх прылады мэталёвыя, усё дзяруць, дзяруць, дзяруць: норма ж 60 кг!»

Алесь Бяляцкі падчас выступу на сэсіі АБСЭ, 2017 год

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Бяляцкага ўганаравалі першай Прэміяй заслужаных выпускнікоў Цэнтру Маршала. ФОТА

ПКТ: пад’ём а 5-й раніцы, бэтонная клетка

Зараз ў Горацкай калёніі сядзяць прынамсі 10 палітвязьняў: Алесь Бяляцкі, Руслан Акостка, Павал Аўчароў, Дзяніс Барсукоў, Віктар Барушка, Вадзім Гурман, Дзяніс Дзікун, Вячаслаў Маляйчук, Сяргей Раманаў, Андрэй Юркоў.

У асобным будынку з сваёй аховай знаходзяцца ПКТ (памяшканьне камэрнага тыпу) і ШЫЗА (штрафны ізалятар), дзе палітвязьні частыя наведнікі.

У пачатку лістапада зьявілася інфармацыя, што нобэлеўскі ляўрэат Алесь Бяляцкі пакараны ўвязьненьнем у ПКТ.

«Калі чалавек знаходзіцца ў ПКТ ці ў ШЫЗА, на працу яго ня водзяць. Асуджаны ўвесь дзень знаходзіцца ў маленькай камэры. Памяшканьне вельмі халоднае, бо вакол бэтон. Сьцены і падлога бэтонныя, ёсьць маленькі бэтонны зэдлік. Нары адшпільваюцца толькі на ноч. Ляжаць на іх нельга. Тым, хто пакараны ПКТ, на ноч даюць матрас, падушку, коўдру, раніцай забіраюць. У ШЫЗА наагул ні матрац, ні бялізна „не паложаны“: чалавек вымушаны спаць на голых дошках. Рабіць у ПКТ і ШЫЗА няма чаго, у камэры халодна, таму чалавек вымушаны ўвесь час рухацца, хадзіць», — пра ўмовы ўтрыманьня там Свабодзе расказаў на ўмовах ананімнасьці былы вязень.

Вось як выглядае звычайны расклад вязьняў калёніі ў Горках.

• А 5-й раніцы — пад’ём для тых, хто зьмешчаны ў ПКТ і ШЫЗА (для зьняволеных, якіх трымаюць у атрадах, — а 6-й).
• У 5.10 пачынаюцца гігіенічныя працэдуры: прыносяць станкі для галеньня, умываньне, чыстка зубоў.
• Прыкладна ў 5.30–6.00 прыносяць сьняданак. Звычайна гэта каша і гарбата. Часьцей за ўсё каша зь сечкі, зрэдку можа быць рыс ці прасяная каша. Два разы на тыдзень даюць яйка.
• А 8-й раніцы праверка. Гэта ператрус у камэры, агляд рэчаў, вобшук самога зьняволенага. Падчас праверкі ў камэру выліваюць вядро хлёркі, якую пасьля сыходу канваіраў трэба прыбраць.
• 11.00 — абед. Суп, другая страва (звычайна каша ці макарона з тушонкай), кампот ці кісель. Раз на тыдзень можа быць катлета.
• 16.00 — вячэра. Зноў жа ў асноўным каша. Раз на тыдзень могуць быць рыбныя хрыбетнікі.
• А 20-й — зноў праверка, якую называюць шмонам.
• А 21-й — адбой. На ноч выдаюць матрас, падушку і коўдру.

Калёнія ў Горках. Архіўнае фота

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Натальля Пінчук сустрэлася з аўтарам «Акту аб дэмакратыі ў Беларусі» кангрэсмэнам Сьмітам

«Ніякія правілы не выконваюцца»

Што да прагулак, у ПКТ могуць зрэдку выводзіць у маленькі прагулачны дворык. Ён вельмі падобны да камэры: бэтонныя сьцены, але замест столі сетка, затым краты і калючы дрот, празь якія бачна неба.

Паводле правілаў, зацьверджаных Дэпартамэнтам выкананьня пакараньняў, з атраду ў ПКТ можна з сабой узяць мыла, зубную шчотку і пасту, маленькі ручнік. Дазволеная «атаварка» раз на месяц у турэмнай краме на 1 базавую велічыню (37 рублёў). Можна пісаць лісты і атрымліваць лісты ад сваякоў.

Раз на тыдзень у ПКТ прыходзіць бібліятэкар, можна памяняць кнігі.

Таксама раз на тыдзень водзяць на склад асабістых рэчаў (так званую «кешарку», дзе можна ўзяць зьменную бялізну, гарбату, печыва (ежу нельга).

Былы асуджаны, які нядаўна выйшаў на свабоду з горацкай калёніі, на ўмовах ананімнасьці расказаў Свабодзе пра некаторыя асаблівасьці ўтрыманьня зьняволеных у ПКТ, якім не адзін раз быў пакараны.

Сустрэча Алеся Бяляцкага з жонкай Натальляй на менскім чыгуначным вакзале пасьля вызваленьня 21 чэрвеня 2014

«Ніякія правілы ў дачыненьні палітычных ніколі не выконваюцца. Я лічыўся звычайным крымінальнікам, таму мне было лягчэй. Палітычных амаль не выводзілі на прагулкі. Рабіць „атаварку“ ім таксама не дазвалялі.

Года паўтара таму я трапляў у адну камэру з палітычным, іншыя асуджаныя таксама. Мы іх падкормлівалі, паілі кавай, гарбатай, бо ў камэры быў кіпяцільнік, дзяліліся, прабачце, туалетнай паперай. Так, ім нібыта дазвалялі пісаць лісты. Але ніколі на маёй памяці ім нічога не прыходзіла. Кніжкі ў камэры былі, бібліятэкар прыносіў.

Аднак потым хадзілі чуткі, што палітычных зьмяшчаюць выключна ў адзіночкі. Як іх там трымаюць, я ня ведаю, але мяркую, што наагул нічога не дазваляюць», — расказаў былы зьняволены, які адбываў пакараньне паводле крымінальнага (не палітычнага) артыкулу.

Апошні ліст ад Алеся Бяляцкага прыйшоў 18 кастрычніка. Пра калёнію і ўмовы ўтрыманьня ён нічога ня піша — інакш ліст не прапусьціла б цэнзура.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Праваабарончы цэнтар «Вясна» — ляўрэат прэміі ААН у галіне правоў чалавека 2023 году