Аляксандар Лукашэнка нечакана памілаваў грамадзянку Расеі Сафію Сапегу, асуджаную на 6 гадоў калёніі. 7 чэрвеня яе перадалі з папраўчай калоніі ў Гомлі дэлегацыі Прыморскага краю, якую ўзначальвае губэрнатар Алег Кажамяка. Апошняя абставіна робіць сытуацыю трагікамічнай. Дэлегацыя цэлага краю на чале з губэрнатарам сутракае Соф'ю Сапегу як гераіню, хоць, паводле заканадаўства Беларусі і Расеі, яна лічыцца злачынкай. Сапраўды, непрадказальныя шляхі Гасподнія.
Драма Соф'і Сапегі вартая апісаньня ў кнігах, сэрыялах. Магчыма, яе чакаў бы лёс звычайнага палітвязьня, якіх сотні і тысячы, калі б не скандальныя абставіны затрыманьня. Яе арыштавалі 23 траўня 2021 года пасьля прымусовай пасадкі самалёта Ryanair у Менску. І тады высьветлілася, што на борце, акрамя галоўнай ахвяры гэтай спэцапэрацыі Рамана Пратасевіча, была ягоная сяброўка і паплечніца ў палітычнай барацьбе Соф'я Сапега. Аказалася, што яна грамадзянка Расеі. І расейскаму кіраўніцтву давялося неяк рэагаваць.
Паводле прэсавага сакратара прэзыдэнта РФ Дзьмітрыя Пяскова, сам Уладзімер Пуцін падняў тэму вызваленьня расейскай грамадзянкі падчас сустрэчы з Аляксандрам Лукашэнкам у Сочы яшчэ ў траўні 2021 году.
Трэцяга чэрвеня таго ж году Аляксандар Лукашэнка сказаў журналістам:
«Шкада дзяўчынку. Трэба гэтае пытанне вырашаць. Яна ж расіянка, у нас ёсьць практыка. Мы можам расейскага грамадзяніна перадаць у Расею — няхай яна там адбывае тэрмін, ці яны што хочуць, тое няхай і робяць».
Сама Соф'я Сапега пакаялася на відэа, прызнала сваю віну, пісала лісты ў адрас Лукашэнкі. Яе бацька выплаціў вялізны штраф — 175 тысяч беларускіх рублёў — за шкоду, нібыта нанесеную Беларусі.
Здавалася б, усё ідзе да таго, што хутка Соф'я апынецца на свабодзе. Аднак нешта пайшло ня так. Адбыўся закрыты суд, ёй прысудзілі шэсьць гадоў калёніі. Соф'я ўсё яшчэ спадзявалася на літасьць: яна нават ня стала абскарджваць прысуд, падала прашэньне аб памілаваньні.
Аднак тады Лукашэнка адмовіў у памілаваньні. Як патлумачыла намесьніца кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта Вольга Чупрыс, Сапега не адбыла паловы тэрміну, таму і атрымала адмову. Паводле інфармацыі палітвязьняў, якія выйшлі на волю, у калёніі яе «прэсавалі».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Грамадзянку Расеі Соф'ю Сапегу вызвалілі паводле памілаваньня ЛукашэнкіНезразумела, у чым была прычына такога стаўленьня ўладаў да дзяўчыны. Магчыма, яна паведаміла ня ўсю інфармацыю, якую хацелі ведаць сілавікі, не хацела «здаваць» паплечнікаў, якіх ведала. Але гэта пакуль толькі вэрсія.
Потым пачаліся нейкія дзіўныя рухі у пошуках расейскага суду, у які меркавалася перадаць Сапегу зь беларускай калёніі. І вось нарэшце вызвалілі. Тут спрацавала некалькі фактараў.
Па-першае, выглядала дзіўна, што Раман Пратасевіч, якога зьнялі з самалёта разам з Сафіяй Сапегай, ужо на волі, а яна застаецца за кратамі. Хоць ягонае «ліхадзейства» з гледзішча ўладаў знача большае, чым дзяўчыны.
Па-другое. Калі здарыўся скандал з прымусовай пасадкай у менскім аэрапорце самалёта авіякампаніі Ryanair, міжнародная супольнасьць ня толькі ўвяла санкцыі адносна палітычнага рэжыму Беларусі, але і патрабавала вызваленьня Рамана Пратасевіча і Соф'і Сапегі. Цяпер абое зьняволеныя вызвалены. Такім чынам, інцыдэнт нібыта вычарпаны і афіцыйны Менск можа патрабаваць ад Захаду адмены санкцый, уведзеных за гэтую апэрацыю.
І, па-трэцяе, Лукашэнку падабаецца, калі яго асабіста просяць нейкія статусныя асобы. Тады ён гатоў ісьці на саступкі. Вядомага паліттэхноляга Віталя Шклярава вызвалілі пасьля званка Аляксандру Лукашэнку дзяржсакратара ЗША Майка Пампэо.
У гэтым выпадку кіраўнік Прыморскага краю Алег Кажамяка асабіста зьвярнуўся да Лукашэнкі з просьбай аб памілаваньні Сапегі. А ў губэрнатара прасіў аб дапамозе бацька дзяўчыны. І Лукашэнка зрабіў шырокі жэст.
Дарэчы, палітвязьнямі, якія апынуліся ў Беларусі за кратамі, зьяўляюцца яшчэ некалькі грамадзян Расеі, менш вядомыя, чым Соф'я Сапега. І расейскія ўлада пра іх асабліва не клапоціцца.
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Нарадзілася ва Ўладзівастоку, вучылася ў ЭГУ, супрацоўнічала з «ЧКБ». Расказваем пра Соф’ю Сапегу, якую памілаваў ЛукашэнкаІнцыдэнт з самалётам Ryanair, затрыманьне блогера Пратасевіча і рэакцыя ў сьвеце
- 23 траўня прыкладна пасьля 14:00 беларускага часу ў прэс-службе Менскага аэрапорту заявілі пра тэрміновую пасадку самалёта Ryanair, які рухаўся маршрутам Атэны — Вільня.
- Паводле FlightRadar, самалёт праляцеў амаль над усёй тэрыторыяй заходняй часткі Беларусі і недалёка ад мяжы зь Літвой павярнуў у бок Менску.
- Згодна з інфармацыяй прэс-службы аэрапорту, пілёты паведамілі пра мінаваньне. Самалёт пасьпяхова прызямліўся. Сьледчы камітэт Беларусі пачаў крымінальную справу за заведама ілжывае паведамленьне пра небясьпеку.
- Апэратар міжнародных аэрапортаў Літвы паведаміў, што самалёт зьдзейсьніў тэрміновую пасадку з прычыны канфлікту паміж пасажырам і адным з чальцоў экіпажу.
- Пазьней Ryanair заявіла, што атрымала наказ пасадзіць лайнэр у Менску ад беларускіх дыспэтчараў. У прэс-службе Нацыянальнага аэрапорту Менск пацьвердзілі, што пра пагрозу на борце экіпажу Ryanair паведаміла «Белаэранавігацыя».
- На распараджэньне Аляксандра Лукашэнкі дзеля суправаджэньня самалёта ў неба паднялі вайсковы зьнішчальнік МіГ-29. Пазьней галоўная дарадца прэзыдэнта Літвы ў замежнай палітыцы паведаміла, што беларускія ўлады таксама паднялі гелікоптэр Мі-24.
- У Менскім аэрапорце паведамілі, што на борце знаходзіліся 123 пасажыры. Пазьней стала вядома, што было яшчэ некалькі пасажыраў, якія пасьля экстранай пасадкі засталіся ў Беларусі і не паляцелі далей у Вільню.
- Сярод пасажыраў самалёта быў блогер, аўтар тэлеграм-каналу «Беларусь головного мозга» і былы галоўны рэдактар каналаў Nexta Раман Пратасевіч, якога ўлады Беларусі ўнесьлі ў «сьпіс тэрарыстаў» за «арганізацыю масавых беспарадкаў».
- Пратасевіча, які пісаў пра меркаванае сачэньне за ім у аэрапорце Атэнаў, затрымалі ў Менску.
- У МЗС Літвы выклікалі часовага паверанага ў справах Беларусі ў Літве. Прэзыдэнт Літвы Гітанас Наўседа заявіў, што самалёт прымусілі да пасадкі ў Менску.
- Дзеяньні ўладаў Беларусі асудзілі многія эўрапейскія лідэры, прыгразілі сур’ёзнымі наступствамі.
- Пасьля больш як 7 гадзінаў чаканьня каля 20:17 самалёт вылецеў зь Менску ў Вільню і каля 21:30 прызямліўся ў Вільні.
- Разам з Пратасевічам у Менску затрымалі ягоную дзяўчыну, грамадзянку Расеі.
- 24 траўня саміт Эўразьвязу запатрабаваў новых эканамічных санкцый супраць уладаў Беларусі і забароны палётаў
- Увечары 24 траўня дзяржаўныя тэлеканалы Беларусі паказалі Рамана Пратасевіча, які кажа пра сваю віну ў арганізацыі масавых акцый у Менску. Сваякі і сябры журналіста адразу зьвярнулі ўвагу на сінякі на яго твары і неўласьцівую інтанацыю, што можа сьведчыць пра магчымыя доўгія катаваньні.
- Шэраг дзяржаў і авіякампаній забаранілі палёты ў Беларусь і ў беларускай паветранай прасторы пасьля захопу Рамана Пратасевіча. Яны заяўляюць, што падобныя захады прымаюцца дзеля бясьпекі ўласных грамадзян.
- 28 траўня Пратасевіча зьмясьцілі ў СІЗА КДБ. Таксама там знаходзіцца і дзяўчына журналіста Соф’я Сапега, якую абвінавачваюць у «распальваньні варожасьці». Адвакат толькі на пяты дзень здолела трапіць да Рамана. Зь яе ўзялі падпіску аб неразгалошваньні дэталяў.
- Таксама 28 траўня генэральны сакратар NATO Енс Столтэнбэрг заявіў пра магчымую датычнасьць Масквы да згону самалёту. 31 траўня Паўночнаатлянтычны альянс абмежаваў доступ у сваю штаб-кватэру ў Брусэлі 5 акрэдытаваным беларускім дыпляматам.
- Міжнародная арганізацыя цывільнай авіяцыі (ICAO) заявіла пра пачатак уласнага расьсьледаваньня інцыдэнту.
- 29 траўня ЗША прыпынілі пагадненьне пра авіязносіны зь Беларусьсю і заявілі пра падрыхтоўку новых санкцый супраць Лукашэнкі і ягонага атачэньня.
- Паштовы сэрвіс Proton зьняпраўдзіў вэрсію, высунутую афіцыйным Менскам аб лістах з інфармацыяй пра ілжывае мініраваньне, якія нібыта даслалі са швэйцарскіх сэрвэраў у некалькі аэрапортаў. Ліст быў толькі адзін. Раней сваю датычнасьць да пагроз выбуху абверг палестынскі блёк ХАМАС, а СМІ высьветлілі, што ліст з пагрозамі прыйшоў толькі праз 24 хвіліны пасьля папярэджаньня дыспэтчара.
- Пасьля шэрагу забарон колькасьць палётаў «Белавія» за тыдзень упала адразу на 80,5%. Дзяржаўная кампанія-манапаліст на рынку авіяперавозак імкнецца заняць рэзкі недахоп новымі рэйсамі ў Расею.
- 4 чэрвеня Эўрапейскі зьвяз забараніў палёты ў паветранай прасторы ЭЗ а таксама доступ да аэрапортаў ЭЗ усім беларускіх авіякампаніям.
- У пачатку чэрвеня дзяржаўны тэлеканал АНТ паказаў Рамана Пратасевіча ў праграме начальніка каналу Марата Маркава, якая называецца «Марков. Ничего личного». Радыё Свабода не публікуе фрагмэнты з гэтага інтэрвію, бо невядома, пры якіх абставінах запісвалася гутарка і ці мог Пратасевіч адмовіцца адказваць на пытаньні, якія яму задалі. Экспэрты гавораць пра высокі ўзровень стрэсу блогера, страху і магчымым ціску, а паплечнікі і родныя лічаць, што «інтэрвію» запісана пад катаваньнямі або пагрозай катаваньняў.
- 8 чэрвеня, праз 11 дзён адсутнасьці, да Пратасевіча пусьцілі адваката Інэсу Аленскую. Над ім праводзілі сьледчыя дзеяньні, падчас якіх 7 гадзін не адпускалі нават у прыбіральню. Раман за кратамі перахварэў на танзыліт.
- 14 чэрвеня Пратасевіча прывялі на сустрэчу МЗС Беларусі з журналістамі. Многія журналісты заявілі, што ня вераць таму, што Пратасевіч прамаўляе свае словы добраахвотна. Журналіст BBC Джон Фішэр пакінуў залю, напісаўшы, што затрыманы відавочна будзе гаварыць пад прымусам, а журналістка БелаПАН Тацяна Каравянкова заявіла, што ня верыць нічому з сказанага, і выказала спачуваньне вязьню.
- 15 чэрвеня дырэктар Ryanair расказаў, як улады Беларусі ціснулі на капітана самалёта і экіпаж.
- 16 чэрвеня расейскія СМІ паведамілі аб тым, што «Генэральная пракуратура ЛНР» падзякавала Лукашэнку за магчымасьць правядзеньня сьледчых дзеяньняў з Раманам Пратасевічам". Украіна ў адказ на гэта заявіла, што гэта інтрыгі Крамля, паколькі «фактычны кантроль на часова акупаваных тэрыторыях ажыцьцяўляе акупацыйная адміністрацыя РФ». Міністэрства замежных справаў Украіны запатрабавала ад уладаў Беларусі пракамэнтаваць інфармацыю пра візыт у Менск так званай «пракуратуры» самаабвешчанай рэспублікі.
- 25 чэрвеня Рамана Пратасевіча і Софʼю Сапегу перавялі пад хатні арышт.
- 17 студзеня 2022 году ІCАО накіравала ўладам усіх краін-удзельніц арганізацыі справаздачу пра інцыдэнт пасьля некалькіх пераносаў тэрміну.
- Тэкст справаздачы зьмясьціўся на 30 старонках. Сярод іншага, яна ўключае расшыфроўкі перамоваў экіпажу самалёта з дыспэтчарамі і схему палёту самалёта над Беларусьсю з аналізам адлегласьці паміж пасажырскім лайнэрам і зьнішчальнікам ВПС Беларусі.
- «Улады Беларусі не прадставілі неабходнай інфармацыі», — гаворыцца ў справаздачы расьсьледаваньня ІCАО пра пасадку Ryanair у Менску.
- 20 студзеня ў ЗША выставілі завочныя абвінавачаньні кіраўніку «Белаэранавігацыі» Леаніду Чуро, ягонаму намесьніку Алегу Казючыцу і двум супрацоўнікам КДБ у змове з мэтай зьдзяйсьненьня авіяцыйнага пірацтва. Абвінаваўчае заключэньне пададзена ў Фэдэральны акруговы суд Паўднёвай акругі Нью-Ёрку. Паводле яго, пагражае ад 20 гадоў пазбаўленьня волі да пажыцьцёвага зьняволеньня.
- Мін'юст ЗША прыйшоў да высновы, што беларускія чыноўнікі выкарысталі фальшывае паведамленьне пра бомбу на борце для таго, каб змусіць прызямліцца ў Менску самалёт, на якім сярод іншых пасажыраў знаходзіліся чацьвёра грамадзянаў ЗША. Паводле абвінаваўцаў, гэта было неабходна для арышту апазыцыйнага блогера Рамана Пратасевіча.
- Прадстаўнік «Белаэранавігацыі» Алег Казючыц заявіў у адказ, што выстаўленьне амэрыканскімі пракурорамі абвінавачаньня ў паветраным пірацтве супраць кіраўнікоў іх прадпрыемства можа быць інструмэнтам ціску або правакацыяй перад пасяджэньнем ICAO, на якім будзе разглядацца даклад аб інцыдэнце з рэйсам Ryanair Афіны — Вільня.
- 20 ліпеня ICAO апублікавала афіцыйную справаздачу пра здарэньне, у якім заявіла, што беларуская вэрсія падзей не атрымала ніякага пацьверджаньня, відэа- і аўдыязапісы карэктаваліся і выдаляліся, а расшыфроўка размоў паказала, што дыспэтчару каманды да экіпажу самалёта дыктавалі спэцслужбы. Мінаваньне самалёта было ілжывым.
- У канцы кастрычніка 2022 з расшыфроўкі новых паказаньняў менскага авіядыспэтчара Алега Галегава стала вядома, што пры перамовах з экіпажам самалёта ў памяшканьні знаходзіўся ня толькі супрацоўнік КДБ, але і гендырэктар «Белаэранавігацыі» Леанід Чуро, супраць якога ў ЗША яшчэ раней выставілі абвінавачаньне. Яны падышлі да дзяжурнага, які потым паведаміў дыспэтчару і яшчэ аднаму калегу аб пасажырскім самалёце Ryanair, які зьбіраўся ўвайсьці ў паветраную прастору Беларусі з боку Ўкраіны. Дзяжурны згадаў пра нібыта пагрозу выбуху супраць рэйсу і пра тое, што самалёт трэба накіраваць, але адгаварыў дыспэтчара інфармаваць Львоўскі дыспэтчарскі цэнтар у суседняй Украіне.