Якой была самая моцная рэакцыя беларускага грамадзтва на вайну Расеі супраць Украіны? Чаму апазыцыя адназначна стала на бок Украіны? Як зьмянілася ў выніку вайны стаўленьне беларусаў да Расеі? Як яны рэагуюць на папрокі з боку ўкраінцаў за датычнасьць да агрэсіі?
Гэтыя тэмы абмяркоўваюць палітычныя аглядальнікі Радыё Свабода Юры Дракахруст, Валер Карбалевіч і Віталь Цыганкоў.
Карбалевіч
Валер Карбалевіч
- Галоўная, самая моцная рэакцыя беларусаў на вайну Расеі з Украінай — гэта страх; страх, што Беларусь будзе наўпрост у яе ўцягнутая: ці то беларускія вайскоўцы будуць ваяваць, ці то вайна прыйдзе на тэрыторыю Беларусі.
- Гэты страх распаўсюдзіўся на ўсё грамадзтва, незалежна ад палітычных поглядаў. Напалоханыя былі і праціўнікі, і прыхільнікі Лукашэнкі. Вынікі сацыялягічных апытаньняў паказваюць, што для беларусаў гэта чужая вайна.
- Лёгіка геапалітычнага супрацьстаяньня ў нашым рэгіёне падштурхнула асноўную частку дэмакратычнай супольнасьці да таго, каб заняць пэўную пазыцыю адносна вайны.
- У 2020 годзе пратэст аб’яднаў людзей з рознымі геапалітычнымі арыентацыямі. Лідэры пратэсту спрабавалі вынесьці геапалітыку за дужкі палітычнага змаганьня, каб не расколваць пратэст.
- Захад падтрымаў пратэст, Расея — рэжым Лукашэнкі. Супрацьстаяньне Расеі і Захаду абвастралася. І гэта непазьбежна вяло да таго, што геапалітыка непазьбежна выйдзе на першы плян. І гэта працэс адбываўся і да 24 лютага.
- Але вайна падштурхнула і ўзмацніла гэты працэс геапалітычнага самавызначэньня беларускай апазыцыі. У яе проста не было іншага выбару.
- Большасьць беларусаў не заўважылі пагаршэньня стаўленьня да іх украінцаў. У беларускім грамадзтве назіраецца глыбокі сьветапоглядны раскол. Прыхільнікі Лукашэнкі падзяляюць афіцыйную пазыцыю, паводле якой украінцы — гэта «нацысты», што яны несамастойныя, што там пануюць амэрыканцы. А тады якая розьніца, як украінцы ставяцца да беларусаў? Гэта ж для гэтай групы беларускага грамадзтва не сапраўднае стаўленьне, а накінутае Захадам.
- Апазыцыйная частка беларускага грамадзтва з болем назірае за такой рэакцыяй украінскага грамадзтва на беларусаў. І ў гэтай частцы супярэчлівыя пачуцьці. З аднаго боку — спачуваньне беларусам, жаданьне ім перамогі; з другога боку — балючае ўспрыняцьцё ўскладаньня на беларусаў адказнасьці за саўдзел у агрэсіі.
- З боку ўкраінскіх уладаў назіраецца адштурхоўваньне саюзьніка, якім магла б быць дэмакратычная супольнасьць Беларусі.
Цыганкоў
Віталь Цыганкоў
- «Рэйкавыя партызаны», байцы палку Каліноўскага ня лічаць гэтую вайну чужой. Але дамінуюць антываенныя настроі. Мінімальны адсотак беларусаў падтрымліваюць удзел іх краіны ў гэтай вайне, нават тыя, хто падтрымлівае Расею ў гэтым канфлікце, пераважна супраць непасрэднага ўдзелу Беларусі ў ім.
- Многія беларусы спрабуюць дыстанцыянавацца ад гэтай вайны, гэта робіць нават частка тых, хто супраць рэжыму Лукашэнкі. Адна паэтка ў інтэрвію Радыё Свабода сказала, што некаторыя з тых, хто разам зь ёй у 2020 годзе хадзілі на маршы пратэсту, цяпер гавораць, што вайна нас не павінна цікавіць.
- Гэтую ідэю эксплюатуе і афіцыйная прапаганда. Нягледзячы на тое, што зь беларускай тэрыторыі ляцяць ракеты ва Ўкраіну, Лукашэнка ўвесь час падкрэсьлівае, што мы не ваюем і наагул ні пры чым. І гэта кладзецца на ўспрыняцьцё большасьці беларусаў.
- Сацыялягічныя дасьледаваньні паказвалі, што пасьля анэксіі Крыму ў 2014 годзе больш за палову беларусаў падтрымалі гэтыя дзеяньні Расеі. Для беларусаў дэмакратычных поглядаў яны былі шокам.
- Цяпер, паводле апытаньняў, беларускае грамадзтва ў пытаньні стаўленьня да паводзінаў Расеі ва Ўкраіне падзеленае прыблізна напалам, нават крыху больш тых, хто не ўхваляе дзеяньні РФ.
- Калі ў 2014 годзе нехта мог лічыць, што Расея абараняе расейскамоўных у Крыме ці на Данбасе, то цяпер для большай, чым тады, часткі грамадзтва цяперашняя вайна — гэта агрэсія, якая не ўспрымае існаваньне незалежнай Украіны, як, дарэчы, і існаваньне незалежнай Беларусі. Пра апошняе сьведчыць нядаўні расповед канцлера Нямеччыны Оляфа Шольца аб ягонай размовы з прэзыдэнтам РФ Уладзімірам Пуціным.
- Дзьве рэчы пагоршылі стаўленьне многіх беларусаў да Расеі: гэта 2020 год, калі Расея падтрымала рэжым Лукашэнкі, і сёлетняя вайна. У вынікі доля безумоўнай падтрымкі Расеі зьменшылася, хаця яна і застаецца даволі вялікай.
- Для некаторых Расея — гэта ня толькі Пуцін, яны вераць, што Расея некалі можа скінуць Пуціна, адмовіцца ад сваіх агрэсіўных амбіцыяў і стаць нармальнай, дэмакратычнай краінай. Многія беларусы адчуваюць сваю сацыяльна-культурную блізкасьць да Расеі. І гэтае адчуваньне ня надта зьмянілі сёлетнія паводзіны РФ ува Ўкраіне.
- У грамадзтве пераважае думка, што беларускі народ ні пры чым у гэтай вайне. Беларусы лічаць несправядлівымі абвінавачваньні ў калектыўнай віне. Па-першае, таму, што мы рабілі ўсё, што маглі, таму што мы змагаліся з дыктатурай, якая зараз дазваляе абстрэльваць Украіну ракетамі зь беларускай тэрыторыі. Па-другое, таму, што мы акупаваная Расеяй краіна, мы яе ахвяры, а ахвярам нельга ставіць у віну агрэсію.
- Беларусы зараз пачалі адказваць украінцам больш агрэсіўна, чым раней. На пачатку вайны было спалучэньне адчуваньня віны з адмаўленьнем яе. Цяпер адмаўленьне віны ўзмацнілася. Беларусы не гатовыя прыняць, што іх нехта ня любіць.
-
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.