Барыс Грабеншчыкоў: Адмяніць расейскую культуру — гэта як адмяніць вецер, ён усё роўна будзе дзьмуць

Гэтыя пытаньні тэлеканалу «Настоящее время» расейскаму музыку Барысу Грабеншчыкову.

— Вы навіны чыталі сёньня з раніцы?

— Не.

— А наогул чытаеце ў гэтыя дні, тыдні, месяцы?

— Не.

— А адкуль вы даведаецеся, што адбываецца цяпер ва Украіне?

— Не, ну чаму, мне ўвесь час усё расказваюць.

— Хто распавядае?

— Сустрэну каго-небудзь раніцай і мне ўсё расказваюць.

— Зараз усе падзяліліся на тых, хто ня можа не чытаць навіны, і тых, хто ня можа іх чытаць. Вы хутчэй да якой катэгорыі адносіцеся?

—​ Я і тое і іншае. Я ўсё даведаюся і маю на ўвазе.

— А як вы стараецеся фільтраваць навіны?

— Я не ведаю мэтаду, паводле якога можна бясьпечна фільтраваць. Усе навіны могуць быць падробленымі, а могуць быць сапраўднымі. І адрозьніваць адно ад іншага я не магу. Таму як статыстык, таму што я быў калісьці на катэдры матэматычнай статыстыкі, я чакаю, калі занадта шмат будзе навінаў аднаго тыпу — і тады, хутчэй за ўсё, гэта праўда.

— А цяпер як вы адрозьніваеце праўду ад няпраўды?

— Ну вось калі з дзесяці крыніц дзевяць скажуць, што, хутчэй за ўсё, адбылося вось гэта, я буду лічыць, што, хутчэй за ўсё, адбылося вось гэта.

— Адбылася вайна ці спэцапэрацыя?

— Гледзячы па ўсім, 99 са 100, адбылася і працягвае адбывацца вайна.

— А як чалавек, які працуе са словам, вы як растлумачыце тое, што гэта забаронена называць вайной у Расеі?

— У цяперашняй Расеі ўсе сродкі масавай інфармацыі хлусяць. Таму тут і тлумачыць няма чаго.

— Ну а вось менавіта гэты казус. Чаму слова «вайна» адносна таго, што і ёсьць вайна, чаму яно аказалася?

— Вы ведаеце, меркаваньне людзей, якімі я пагарджаю, мяне зусім не цікавіць.

— Ці ёсьць людзі, якіх, можа быць, вы спрабавалі пераканаць за гэты час адносна таго, што ва Ўкраіне адбываецца?

— Не. Калі ёсьць магчымасьць аб чымсьці спрачацца, то спрачацца ўжо няма пра што.

— Вы не спрачаецеся?

— Зь кім?

— Людзей, якім вы руку не працягнеце пасьля 24 лютага, іх таксама не дадалося, не зьявілася ў вашым коле?

— Ведаеце, я нікому асабліва рукі і не працягваю. Мне здаецца, што ўсе гэтыя ваяўнічыя імкненьні падзяляць людзей на гэтых, і гэтых, яны ўсё роўна да дабра не прывядуць. Таму справа не ў руках і не ў працягваньні рук. Справа ў тым, што заўсёды ёсьць пяць-шэсьць адсоткаў, у любым грамадзтве і ў любы час, людзей, якія больш ці менш уяўляюць сабе, што адбываецца. І ёсьць, ну напрыклад, 95%, якім усё гэта ўсё роўна.

— Я чаму пра гэта пытаю. Нельга ігнараваць, напэўна, можа быць і можна, мне здаецца, цяжка гэта рабіць, тое, што зараз вельмі вялікі раскол у грамадзтве. Сварацца ўнутры сем’яў наконт сытуацыі ва Ўкраіне.

— Сытуацыя простая. Але ёсьць сродкі інфармацыі, якія загадзя хлусяць, і ёсьць людзі, якія ім вераць. Ёсьць людзі, якія разумеюць, што яны хлусяць, таму верыць няма чаму. Ну і пра што казаць?

— Вы казалі ў размове з Міхаілам Казаравым, што вам шмат пішуць з Украіны цяпер. Пра што вам пішуць? Гэта пачуцьцё ў адносінах да агрэсара, расейскай арміі, расейцам у цэлым або да творчасьці, да музыкі?

— Не. Да таго, што яны засмучаныя тым, што зараз адбываецца ва Украіне. Ніхто ў лістах мне нікога не абвінавачвае. Бо і так усё зразумела.

— А што пішаце вы зараз і як вам пішацца? Вершы, музыка.

— Ну вы ведаеце, гэта настолькі рэдка адбываецца. Калі б я мог сказаць, што я пішу, я не стаў бы пісаць, таму што пішацца больш за тое, што я магу прыдумаць, і больш за тое, што я магу аналізаваць.

— А больш за тое, што пісалася да 24-га, ці менш?

— Гэта абсалютна не ўплывае.

— Я ўсё хачу, каб вы падзяліліся нейкім сакрэтам, як гэта можна выключыць?

— Я нічога не выключаю.

— І не заўважаць?

—​ Я ўсё заўважаю. Справа ў тым, што мой сакрэт у тым, што я ўсё заўважаю і нічога не выключаю. Я проста не бачу прычыны біцца галавой аб сьцяну. Бо біцца галавой аб сьцяну нікому не дапаможа. Затое стромкім будзеш выглядаць! Глядзіце, як я бʼюся галавой аб сьцяну! Як я выдатна бʼюся галавой аб сьцяну! Як я ўсіх абвінавачваю! Як усе вінаватыя! Як я вінаваты! Як выдатна! І ўсе кажуць: «Вау, які чуйны! Божа, які душэўны чалавек!»

— Няўдзячная, мусіць, справа пытаць музыку, што ён меў на ўвазе, з нагоды «гнілата і мярзота» і «заўтра больш няма», але я ўсё ж такі адважуся спытаць.

— Разумееце, існуюць людзі, якія бліскуча і прафэсійна пішуць на любую зададзеную тэму. Я бачыў такіх вялікіх прафэсіяналаў, якія могуць пісаць рачоўкі, маёўкі і ўсё астатняе па пяць-шэсьць разоў за дзень. Я так не ўмею. Я пішу тое, што мне прыходзіць, і аналізаваць гэта я ніяк не бяруся. Бо часта гэтага і нельга зрабіць, бо тое, што ў песьні апісана, яшчэ не адбылося. Я думаю, песьні існуе для таго, каб кожны, хто іх слухаў, мог прымераць іх на сябе і прааналізаваць ужо са свайго пункту гледжаньня, адчуўшы, праўда гэта ці не. Мая справа даць, даць людзям нагоду падумаць і адчуць.

— А што вы думаеце пра вашых калегаў па цэху, якія зараз гастралююць з турам «За Z»?

— Справа ў тым, што я не працую ў цэху, ніколі на гэтую працу не запісваўся і ніколі не буду. Мне ў цэху няўтульна. Я сам па сабе.

Тое, што адбываецца зараз, — гэта непрыстойнасьць.

— Вы можаце параўнаць неяк на ўзроўні адчуваньняў? Была афганская вайна, якую вы добра памятаеце, чачэнская вайна і тое, што адбываецца зараз.

— Ну для мяне тое, што адбываецца цяпер, страшней, без сумневу, нашмат больш страшна. Увогуле проста непрыстойна. Тое, што адбываецца зараз, — гэта непрыстойнасьць. Я лічу, што вайна — гэта страшна наогул, ва ўсіх сваіх праявах. Што гэта страшна і злачынна.

— Як вам бачыцца, што далей рабіць расейскай культуры?

— Культура існуе. Калі вы задасьце пытаньне, што такое культура: культура — гэта тое, што адрозьнівае нас ад зьвяроў. Культура — гэта тое, што робіць нас людзьмі, дае нам магчымасьць мець зносіны, дае нейкія агульныя схемы таго, як нам мець зносіны. І што важна, а што не важна. Чалавек без культуры — зьвер. Вось узяць нашых кіраўнікоў, і вельмі лёгка бачна. Таму казаць, што расейскай культуры ці нейкай іншай культуры раптам няма — гэта глупства, глупства фундамэнтальнага маштабу. Культура ёсьць. І той факт, што мы размаўляем з вамі, гэта ўжо сьведчаньне таго, што культура ёсьць.

— А вы сутыкаліся з гэтым cancel culture, як кажуць, з тым, што спрабуюць адмяніць недзе расейскую культуру?

— Гэта тое ж самае, што адмяніць вецер. Адмяняй колькі хочаш, усё роўна будзе дзьмуць.

— Пра музыку я пытаўся, якая пішацца зараз, а якая слухаецца?

— Тое, што пішацца, ад мяне ніяк не залежыць. Заўсёды вельмі шмат рэчаў, зь якімі я працую. Што зь іх раптам спрацоўвае, раптам не, вызначыць я не магу. Чым больш працуеш, тым больш атрымліваецца. Гэта факт. А што я слухаю? Вой, я слухаю такую колькасьць усяго, самага рознага. Я зараз, здаецца, слухаю Майлза Дэвіса Bitches Brew чамусьці.

— А вы бачылі напэўна ўсе гэтыя выступы ў кіеўскім мэтро гурта U2?

— Вы разумееце, гэта да культуры не мае дачыненьня. Гэта палітыка. Як такая яна вельмі-вельмі добрая. Я таксама выступаў у кіеўскім мэтро, проста не зараз, а крыху раней. І ў маскоўскім мэтро выступаў. І ў екацярынбурскім, і ў нейкіх яшчэ.

Выступ групы U2 у кіеўскім мэтро, 8 траўня 2022

— Але тое, што так актыўна заходняя культура цяпер падтрымлівае Украіну?

— Ну разумееце, калі ў цэнтры Эўропы адна краіна напала на іншую і ўвесь сьвет маўчыць, таму што краіна, якая напала, мае ядзерную кнопку, ну прабачце, становішча непрыстойнае. Проста непрыстойнае. Таму тое, што асобныя людзі езьдзяць туды па запрашэньнях, думаю, што не бясплатна, і падтрымліваюць людзей ва Ўкраіне, — я абсалютна разумею, я з задавальненьнем дапамагаю ім у гэтым сваімі мэтадамі. Таму што я лічу, што тое, што адбываецца ва Ўкраіне, — гэта ганьба. Ганьба ўсяго сьвету, і ганьба Расеі асабліва.

— А ўвесь сьвет маўчыць, вы лічыце?

— Не будзем таўчы ваду ў рэшаце. Мы ўсе ведаем, што адбываецца. Таму гэта бессэнсоўна абмяркоўваць.

— Вы ў той жа размове з Міхаілам Козыравым сказалі, што не зьдзіўлены былі таму, што пачалася вайна.

— Не. Не, я заўсёды чакаў ад улады брыдоты.

— Такога маштабу?

— Ну тут яны мяне нават зьдзівілі. Але нічога добрага ад іх чакаць нельга. Гэта факт.

— Але тое, што пасьля пачатку вайны адбываецца ва Ўкраіне, вас таксама не зьдзіўляе? Гэта значыць вайна, мусіць, можа быць рознай.

— Не, вайна заўсёды страшная, і мяжы гэтага страху няма. Нельга казаць, што адна вайна добрая, а другая дрэнная. Войны ўсе страшныя.

— Вы не падзяляеце меркаваньне аб тым, што Буча, напрыклад, паказала, што расейскае грамадзтва зусім загразла ў нейкім дзіўным стане? Такога нельга было чакаць, напрыклад, ад расейскіх салдатаў?

— Ну я думаю, што цяпер махаць рукамі, крычаць, як курыца: «Ой, што ж гэта такое робіцца! Ой! А я і думаць не магла, што такое можа здарыцца!» — ганебна. Проста сорамна. Усе ведалі, што гэта магчыма. Гэта здарылася, позна махаць крыламі.

— А што зараз тады не позна, што час рабіць?

— Заканчваць вайну. Сканчаць вайну. Усё.

— Гэта можа зрабіць толькі адзін бок, толькі адным спосабам?

— Я не буду ўвязвацца ў абмеркаваньне таго, што абсалютна не ў маёй уладзе. Марна малоць языком, неяк я не люблю.

— Як вы ставіцеся да тэрміну «калектыўная адказнасьць» ці «неадказнасьць»?

— Ну калі, скажам, банда на вуліцы рабуе і забівае чалавека, мусіць, яны ўсё больш ці менш адказныя. Але жыхары, я думаю, могуць быць не адказныя, мусіць. Пытаньне. У мяне контрпытаньне, добра: Мікалай Гумілёў быў адказны за злачынствы Ўладзіміра Леніна? Мандэльштам быў адказны за злачынствы Іосіфа Сталіна? Адкажыце мне на гэта, калі ласка. Вось буду чакаць адказу.

— Я лічу, што, вядома ж, не.

— Вось. Дык пра што мы гаворым?

— А як жа вось гэта, «што вы рабілі апошнія восем гадоў»?

— Вайна ідзе восем гадоў, таму што бандытаў прывезьлі з Белгараду і Растову і закінулі іх на Данецк. Усё ведаюць гэта. Які сэнс хаваць? У мяне вельмі шмат знаёмых жыве ў Данецку і ў Данбасе. Іх бацькі там жывуць. Таму я больш-менш ведаю, што адбываецца. Хаваць гэта няма сэнсу.

— А што рабіць людзям цяпер у Расеі, якія супраць вайны? Калі за плякат «Не вайне» можна на дзесяць сутак, а потым і на некалькі гадоў аказацца ў турме?

— Як было сказана ў адной кніжцы, лепш не пытаць парадаў. Не, раіць я не буду. Прабачце.

— Мы размаўлялі з Маратам Гельманам. Ён сказаў, што ёсьць людзі-пацыфісты і яны яго прыхільнікі, ён зь імі на адным баку, але ён не проста пацыфіст, ён актыўна жадае паразы расейскага войска. Бо ён разумее, што толькі так вайна можа скончыцца. Вы хутчэй пацыфіст ці як Марат?

— Я з самага пачатку нашай сёньняшняй размовы ўвесь час кажу адну і тую ж рэч. Я марыў бы, каб гэтая вайна скончылася. Усё. Кропка. Я марыў бы, каб перасталі забіваць людзей. Дарэчы, не толькі там, іх не толькі ва Ўкраіне забіваюць. Але ва Ўкраіне найперш.

— У вас няма думкі, як творчая інтэлігенцыя можа гэты працэс наблізіць?

— Мне заўсёды здавалася, што ў творчай інтэлігенцыі наогул іншая мэта. Творчая інтэлігенцыя ва ўсе стагодзьдзі, ва ўсіх культурах робіць толькі адно: яна стварае нейкія мадэлі, нейкія, ну, не ідэалы, нейкія формулы, формулы прыгажосьці. Якія дапамагаюць людзям, якія ёю займаюцца, творчасьцю, простым людзям, дапамагаюць ім жыць.

І справа кожнага канкрэтнага чалавека, як менавіта ён гэта робіць, якія мэтады ён ужывае, якія словы ён выкарыстоўвае, якія фарбы. Калі лічыць, што творчая інтэлігенцыя служыць дзяржаве, адной ці іншай, ці знаходзіцца на акладзе, то гэта, я скажу, што гэта не творчая інтэлігенцыя, а нешта зусім іншае.

— Пра творчую інтэлігенцыю. Сёньня зьявілася фатаграфія, якую зьняў, як пішуць, Максім Галкін і выклаў. Напэўна, ведаеце: дзе вы, Андрэй Макарэвіч і Ала Пугачова разам на фатаграфіі. Так, я проста пад гэтым фотаздымкам убачыў адзін з камэнтароў, што гэтыя людзі будуць абмяркоўваць расейскую культуру, калі гэта заўсёды былі людзі заходніх каштоўнасьцяў, якія проста жылі ў Расеі.

— Калі чалавек ня ведае, пра што ён кажа, калі яго ня выхавалі, калі яго не навучалі нічому, калі ён ня ў курсе таго, як уладкаваная культура, то навучаць яго я нічому ня буду. Калі ён хоча гаварыць так, то гэта ягоная справа.

— Вы ў адным інтэрвію казалі, што для нас вось гэты час — гэта зараз магчымасьць нечаму навучыцца. Што вы мелі на ўвазе і чаму вы, магчыма, навучыліся?

— Цяперашні час вельмі экстрэмальны. І ступень яго экстрэмальнасьці я вымераць не магу. Час катастрафічны. І такі час, як правіла, даецца, каб людзі маглі праверыць сябе ў тых абласьцях, дзе яны раней не былі.