Калі і як пратэст робіцца рэвалюцыяй?

Над гэтымі пытаньні ў «Праскім акцэнце» разважаюць гісторыкі: шэф-рэдактар часопіса Arche Алясандар Пашкевіч і палітычны аглядальнік расейскай службы Радыё Свабода Яраслаў Шымаў.

Пашкевіч

• Пратэсты ў Расеі не былі выкліканыя пратэстамі ў Беларусі, там былі ўнутраныя прычыны.
• Але, безумоўна, пратэсты ў Беларусі натхнілі апазыцыйна настроеных расейцаў выходзіць.
• Ня выключана, што далей пратэсты распаўсюдзяцца на іншыя постсавецкія краіны, скажам на Казахстан.
• Цяперашнія пратэсты ў Расеі я б параўноўваў хутчэй з нашымі «антыдармаедзкімі» пратэстамі 2017 году, чым зь леташнімі і цяперашнімі
• Беларусь хіба не ўпершыню ў гісторыі не натхняецца нечым прыкладам, а натхняе іншыя народы і зьяўляецца ўзорам для іх.
• У Расеі на пратэстах не ўзьнімалі і не ўзьнімаюць ні армянскіх, ні кіргіскіх сьцягоў, а бел-чырвона-белы сьцяг падымаюць.
• Я апошнія месяцы правёў у Беларусі і магу дакладна сказаць, што ніякай вонкавай інсьпірацыі не было, як не было і лідэраў, выключна дзеля якіх людзі выходзілі на вуліцу.
• Вылучэньне Ціханоўскай, Цапкалы, Бабарыкі было трыгерам, штуршком, але не прычынай і не рухавіком пратэстаў.
• Гэта быў народны ўздым, які ішоў зьнізу, а ня зьверху.

Аляксандар Пашкевіч

• У беларускіх пратэстах не было «правадырызму».
• Пакуль беларускае грамадзтва грамадзтва не дасьпела да таго, каб ужываць гвалт да сілавікоў, яно настроенае і вясной працягваць мірныя пратэсты.
• Улады робяць усё, каб народ быў настолькі раззлаваны, што можа ўзяцца і за калы.
• Палітычная рэвалюцыя — гэта працэс, які сапраўды прыводзіць да кардынальных зьменаў у дзяржаўным ладзе.
• Мы спадзяёмся, што ў нас будзе ня як ва Ўкраіне, дзе падзея гучна называлася рэвалюцыяй, а потым высьвятлялася, што ў тамтэйшай сыстэме нічога не мянялася.
• Але ёсьць і рэвалюцыя, якая адбываецца ў сэрцах і галовах, рэвалюцыя сьвядомасьці. І ў гэтым сэнсе ў Беларусі рэвалюцыя адбылася.
• Мы дзесяцігодзьдзямі лаялі народ, але летась ён стаў іншым, ён аб’яднаўся.
• Цяпер большасьць грамадзтва хоча дэмакратыі.
• Калі сыдзе Лукашэнка, так, як цяпер, у любым выпадку ня будзе.

Шымаў

• Я б не злоўжываў словам рэвалюцыя, асабліва пра падзеі ў Расеі.
• Няма пакуль там ніякай рэвалюцыі, ёсьць шэраг масавых выступаў.
• Нават леташнім падзеям у Беларусі цяперашнія расейскія пратэсты прапарцыйна насельніцтву вельмі моцна саступаюць.
• Слова рэвалюцыя варта ўжываць ex post, калі стала зразумела, што адбыліся вельмі значныя зьмены ўсяго грамадзкага ладу.
• Мадэль расейскіх пратэстаў узятая зь беларускай практыкі.
• Рэвалюцыю арганізаваць немагчыма. Можна арганізаваць пераварот, можна арганізаваць адзінкавы масавы выступ.
• Але арганізаваць шырокі рух грамадзтва немагчыма, для гэтага мусіць быць пэўная грамадзкая сытуацыя.
• У лютаўскай 1917 году рэвалюцыі ў Расеі прасочвалася сувязь зь інтарэсамі саюзьнікаў па Антанце.
• Але зразумела, што падзеі ў Расеі ў 1917 годзе не адбываліся пад дыктоўку замежжа.
• Цяперашнім кіраўнікам зручна тлумачыць цяперашнія падзеі замежнай інсьпірацыяй.
• Ніякія лялькаводы ня здольныя мабілізаваць сотні тысяч, мільёны людзей.
• Калі беларусы скандавалі «Дастаў, сыходзь!», дык гэта таму, што іх і сапраўды дасталі.
• Чым больш жорсткая сыстэма, тым складаней яе зрынуць.

Яраслаў Шымаў

• Але не заўсёды так. Што можа быць больш рыгідным, чым вайсковая дыктатура?
• Аднак мы бачылі прыклады, калі і вайсковыя дыктатуры сыходзілі безь вялікага гвалту.
• Яскравы прыклад — Паўночны Судан. Яго лідэр быў у сусьветных сьпісах злачынцаў супраць чалавечнасьці. Яго вайскоўцы адхілілі ад улады пад ціскам масавых пратэстаў.
• У нашых краях не хапае досьведу кампраміснай палітычнай культуры.
• Мы часам зводзім рэвалюцыю да кропкавай падзеі.
• Зьмена ўлады ў кастрычніку 1917 году ў Расеі была клясычным вайсковым пераваротам.
• Але рэвалюцыя — гэта працяглы працэс. І тады ў Расеі пра завяршэньне рэвалюцыі можна было сказаць толькі пасьля завяршэньня грамадзянскай вайны, калі ўвесь лад жыцьця зьмяніўся.
• Паводле францускага гісторыка Фюрэ, рэвалюцыя ў Францыі, якая пачалася ў 1789 годзе, скончылася праз 100 гадоў, калі парлямэнт ІІІ Рэспублікі прыняў Марсэльезу ў якасьці дзяржаўнага гімна.
• У Эгіпце ў 2011 годзе была не рэвалюцыя, а аборт рэвалюцыі. Не было дастатковай колькасьці незадаволеных, каб зьмяніць сыстэму.
• Тое, што адбылося ў Беларусі пасьля жніўня 2020 году, «цягне» на першы этап рэвалюцыі.
• Беларускі рэжым значна больш пэрсаналісцкі, чым улада эгіпецкіх вайскоўцаў.
• Мубарак не стварыў сыстэму, ён атрымаў яе ў спадчыну. Гэта інстытуцыйная сыстэма. Беларуская — не.
• Я ня думаю, што пасьля сыходу Лукашэнкі на яго месца прыйдзе такі ж. У Беларусі гэтага быць ня можа.