Каардынатарка ініцыятыўнай групы Віктара Бабарыкі Марыя Калесьнікава расказвае, чаму пасьля гэтых выбараў Беларусь ужо ніколі ня будзе такой, як была 26 гадоў пры Лукашэнку, чым рызыкуе кожны, хто ўвайшоў у ініцыятыўную групу, і што можна супрацьпаставіць рэпрэсіям.
УЖЫВУЮ Выбары-2020. Як праходзіць прэзыдэнцкая кампанія падчас пандэміі
Цалкам размову можна глядзець на відэа.
Прапануем фрагмэнты інтэрвію.
«Рамантык верыць, што можна што-небудзь зьмяніць. Віктар Дзьмітрыевіч і ўсе ў ягонай камандзе ў гэтым сэнсе — рамантыкі»
— Сьвятлана Алексіевіч у інтэрвію Свабодзе зь вялікай павагай выказалася пра Віктара Бабарыку. Яна назвала яго рамантыкам, а таксама чалавекам, які страціў найвялікшае каханьне і цяпер можа пайсьці на рызыкоўны крок. Ці вы згодныя з такой ацэнкай? Як шмат могуць зрабіць рамантыкі?
— Калі мы мяркуем, што рамантык — гэта той чалавек, які верыць, што можна што-небудзь зьмяніць, то безумоўна, і Віктар Дзьмітрыевіч, і ўсе ў ягонай камандзе — рамантыкі. Віктар Дзьмітрыевіч хутчэй за ўсё яшчэ і візіянэр, таму што ён заўсёды вельмі выразна пралічвае і ацэньвае ўсе рызыкі і магчымыя наступствы дзякуючы свайму багатаму досьведу топ-мэнэджэра. Ён сам неаднаразова казаў пра гэта ў сваіх інтэрвію, і для яго гэтае рашэньне было вельмі ўсьвядомленым. У нейкі момант як чалавек, які вызнае пэўныя каштоўнасьці, ён зразумеў, што калі ён ня возьме на сябе адказнасьць і ня будзе мяняць тую сытуацыю, якая ёсьць, то дзеля чаго тады жыць?
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Час Лукашэнкі скончыўся», — Сьвятлана Алексіевіч пра жорсткія затрыманьні і падтрымку Віктара БабарыкіЯк можна ўзровень свайго камфорту паставіць на адну прыступку з тым, што калі мы гэта ня зьменім, то гэта ня зьменіцца ніколі ў нашай краіне? І я думаю, што многія з тых, хто нас цяпер падтрымлівае, менавіта з такім пасылам і прыйшлі. У тым ліку і я — як музыка і як чалавек, які робіць вялікую колькасьць праектаў, якія падсьвечваюць нейкія недахопы ў грамадзтве, у рэальнасьці або ва ўладзе.
Грош цана будзе маёй творчасьці, калі я скажу: «Ах, ну ўсё, у вас тут заварушка, паеду я да сябе ў Штутгарт, буду піць шампанскае на бальконе і глядзець на ружы!» То бок няма сэнсу займацца творчасьцю, якой я ўсё жыцьцё гавару аб свабодзе, аб тым, як складана з цэнзурай, калі ў той момант, калі я магу дапамагчы і нешта зьмяніць, я самаўхілюся.
І я амаль упэўненая, што ў многіх маіх калег абсалютна такая самая матывацыя: «Калі мы можам дапамагчы, мы павінны гэта зрабіць, нягледзячы на ўзровень камфорту, страту ўзроўню камфорту або страту нейкіх маленькіх жыцьцёвых радасьцяў».
«Паняцьця „чалавек па-за палітыкай“ у Эўропе проста не існуе»
— Кандыдат на прэзыдэнта на выбарах 2010 году Андрэй Саньнікаў назваў як самога Віктара Бабарыку, так і пераважную большасьць актывістаў ягонай ініцыятыўнай групы нэафітамі, людзьмі, якія доўгі час трымаліся ў баку ад палітыкі, але ў выніку нэафіты-бабарыкаўцы з аднаго боку і пратэстны электарат Ціханоўскіх — «гэтыя дзьве ўмоўныя часткі грамадзтва спалучыліся ў падтрымцы пераменаў», лічыць Саньнікаў. Ці вы згодныя з такім вызначэньнем былога палітвязьня?
— За той час, што я жыла ў Нямеччыне, я зразумела: паняцьця «чалавек па-за палітыкай» у Эўропе проста не існуе. Гэта значыць, там любы чалавек, які жыве ў дзяржаве, зьяўляецца часткай палітычнага працэсу. І ўсе грамадзяне маюць права ўплываць, выказваць сваю згоду ці нязгоду з тым, што адбываецца ў краіне. І гэта абсалютная норма. Хутчэй, там выглядае дзіўным, калі ты кажаш: «Я па-за палітыкай». Я нават такіх людзей не сустракала.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Дыпляматаў запрасілі ў аддзел НКВД». Экс-кандыдат на прэзыдэнта Саньнікаў пра выбарчую кампаніюЯ лічу, што беларусы і іх самасьвядомасьць вельмі моцна зьмяніліся за апошнія 10 гадоў. Мы бачым гэта нават па сытуацыі з Covid-19, як людзі ўмеюць у вельмі кароткі тэрмін самаарганізавацца і дапамагаць адно аднаму. Або сытуацыя з вадой: як толькі пайшлі першыя навіны, што няма вады, дык адразу сотні людзей пачалі дапамагаць адно аднаму. І яны ж такім чынам замяняюць сваёй актыўнасьцю тое, што павінна рабіць дзяржава. Дзяржава павінна клапаціцца пра сваіх грамадзян. Цяпер гэтую ролю бяруць на сябе проста звычайныя грамадзяне — і гэта ўжо ёсьць пачатак палітыкі.
«Гэта 30-40-гадовыя людзі, вельмі актыўныя, якім ёсьць што страціць»
— Я чула пра вельмі добрую арганізацыю ў ініцыятыўнай групе на ўсіх этапах. Магчыма, вам будзе проста зрабіць сукупны партрэт актывістаў групы Бабарыкі паводле ўзросту, адукацыі, гендэру, месца жыхарства, прафэсій.
— Калі мы пачалі толькі адсочваць першыя некалькі соцень людзей, якія запісваліся ў ініцыятыўную групу, то мы пабачылі, што гэта 30-40-гадовыя людзі, вельмі актыўныя, якім умоўна ёсьць што страціць. Гэта паказьнік таго, што гэтыя людзі хочуць пераменаў, і яны дакладна ведаюць, што яны павінны для гэтага рабіць. На сёньня ў ініцыятыўнай групе ёсьць і студэнты, і пэнсіянэры. Ёсьць 86-гадовы сябра ініцыятыўнай групы, які зьбіраў подпісы.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Выйшла з унутранай эміграцыі». Чаму жанчыны ідуць да БабарыкіПаводле гендэрнай прыкметы гэта прыкладна 50 на 50. У нас настолькі дэмакратычны дух у самой камандзе, што гэта не было ні для кога прадметам абмеркаваньня — больш або менш жанчын. Для мяне як для жанчыны гэта важна, я на гэта зьвяртаю ўвагу. Актыўных людзей рэальна шмат. Гэта дух свабоды і дэмакратыі, якія з намі апошнія 5-6 тыдняў. Гэта шчасьце.
— І адначасна ёсьць сотні затрыманых у краіне, ваш лідэр, кіраўнік ініцыятыўнай групы — за кратамі, а вы кажаце пра дух свабоды і дэмакратыі. Ня бачыце супярэчнасьці?
— Гэта ж нашы каштоўнасьці. Мы самі іх спавядаем — свабода і дэмакратыя. Для нас вельмі непрыемна, што цяпер адбываецца з такой колькасьцю людзей і іх сем’ямі. Ім вельмі цяжка. Мы хочам сказаць, што мы думаем пра іх і як можам падтрымліваем. Прыклад кансалідацыі — як толькі абвясьцілі збор сродкаў на тое, каб пагасіць штрафы, дык за некалькі гадзінаў іх сабралі. Гэта проста крута. Беларусы гатовыя дапамагаць адзін аднаму, яны гатовыя на гэта, нягледзячы на дзіўныя рашэньні ўладаў. Трэба кансалідавацца і мяняць сытуацыю.
«Чым больш будуць нас браць, тым больш нас будзе выходзіць на наступны дзень»
— Дзеяньні ўлады выглядаюць прадказальна — ціск, рэпрэсіі, арышты, дыскрэдытацыя, неўключэньне ў камісіі, фальсыфікацыі вынікаў, пратэсты, якія будуць душыць, ціск на незалежныя СМІ, уплывовых блогераў. Як ламаць сцэнар? Як знаходзіць альтэрнатыўныя шляхі мірнага пратэсту? Ці ёсьць плян або стратэгія?
— Мне наогул здаецца, што самаарганізацыя людзей, якія выйшлі ў той дзень, калі затрымалі Віктара і Эдуарда, у ланцуг надзеі, кажа пра тое, што ня трэба нічога прыдумляць. Самі людзі так ставяцца да таго, што адбываецца. Гэта немагчыма нават рэгуляваць.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Віктар Дзьмітрыевіч ніколі б ня зьехаў, Эдзік таксама». Шчыры аповед сяброўкі Эдуарда Бабарыкі. ФОТААбо сытуацыя з крамай Symbal.by. У першы дзень яны прыехалі з аўтазакамі і закідалі туды людзей, а на другі дзень выйшла ўдвая больш людзей. Зразумела, што гэтая сытуацыя цяпер, верагодна, будзе заўсёды — чым больш будуць нас браць, тым больш нас будзе выходзіць на наступны дзень. Таму што ніхто ня згодны мірыцца з тым, што адбываецца, і прымаць гэта як дадзенасьць.
Вядома ж, нічога не зьмянілася з боку ўладаў. Гэтаму можна супрацьстаяць толькі нейкімі законнымі мэтадамі, мы ў гэтым абсалютна ўпэўненыя. Таму што ўвесь досьвед папярэдняй чвэрці стагодзьдзя паказвае, што мы выходзім на плошчу, усіх бʼюць — і ў аўтазакі. І нічога больш не адбываецца. Ну, уводзяць, напэўна, нейкія санкцыі, але нічога больш не зьмяняецца ў краіне.
Цяпер, праз тое, што гэты пратэст і нязгода адбываецца зьнізу, ёсьць шанец паказаць уладзе, што ўжо трэба з намі лічыцца і павінны быць забясьпечаныя сумленныя выбары, сумленны падлік галасоў, допуск усіх альтэрнатыўных кандыдатаў да гэтага. Іх галасы таксама павінны быць палічаныя, і кожны з нас павінен быць упэўнены, што выбары сумленныя. У адваротным выпадку ўлада сама ўбачыць рэакцыю людзей, зь якой нават нічога ня трэба будзе рабіць.
«Гэтую хвалю ўжо немагчыма спыніць»
— Марыя, вы вучыліся за мяжой, пасьпяхова пабудавалі сваё жыцьцё і вырашылі вярнуцца і стаць часткай кампаніі вашага кандыдата, паспрабаваць наблізіць зьмены ўласнымі дзеяньнямі. Цяпер за мяжой штодня адбываюцца акцыі салідарнасьці са зьняволенымі ў Беларусі, з патрабаваньнем пераменаў. Ці ў выпадку паразы ізноў вялікая частка людзей пакіне Беларусь?
— Працэсы, якія цяпер пачаліся, ішлі зьнізу. Усё гэта — ініцыятыва людзей. Як і Віктар Дзьмітрыевіч, які ў пэўны момант сказаў, што можа дзякуючы ўласнаму досьведу і кампэтэнцыям узначаліць гэты рух людзей — пратэсту, салідарнасьці, чаго заўгодна. Мне падаецца, што гэтага немагчыма не пачуць. Сытуацыя дакладна зьменіцца, яна ня будзе такой, якой была апошнія 26 гадоў. Гэта проста відавочна, таму што 435 тысяч людзей плюс іншыя альтэрнатыўныя кандыдаты, за якіх сабрана таксама шмат галасоў. Гэта амаль мільён людзей, якія актыўна кажуць: «Мы хочам альтэрнатывы».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Бабарыка гатовы да затрыманьня, ужо запісаў відэазвароты і мае гатовыя сцэнары да 9 жніўняМне падаецца, што гэтую хвалю ўжо немагчыма спыніць. 9 жніўня, 10 жніўня, 20 жніўня — няважна якога жніўня, але працэс пачаўся, яго нельга ніяк заціснуць. Ён пачаўся не з маленькай арганізацыі, апазыцыянэраў, людзей, якія думаюць інакш, ён пачаўся зьнізу. І гэта галоўная розьніца з тым, што адбывалася апошнія 26 гадоў. Зьмены ўжо пачаліся. Гэта проста пытаньне часу.
Перасьлед Віктара Бабарыкі і яго прыхільнікаў. Што важна ведаць
- Віктара Бабарыку абвінавацілі ў «адмываньні» сродкаў, атрыманых злачынным шляхам (па частцы 2 арт. 235 КК), і атрыманьні хабару ў асабліва буйным памеры (па частцы 3 арт. 430 КК).
- У крымінальнай справе «Белгазпрамбанку» 122 тамы. Справу разглядаў Вярхоўны суд у будынку суду Маскоўскага раёну.
- 22 сакавіка абарона Бабарыкі заявіла пярэчаньні на прад’яўленыя абвінавачаньні, бо апісаньне, якое ёсьць у іх, не дазваляла ў дастатковай ступені зразумець, у якіх менавіта дзеяньнях абвінавачанага Бабарыкі ўгледзілі злачынства, заявіў адвакат Дзьмітры Лаеўскі. Таксама ён адзначыў, што ў абвінавачаньні няма апісаньня інкрымінаваных дзеяньняў з указаньнем часу, месца, спосабу, іншых абставінаў іх учыненьня. Адвакат папрасіў далучыць да матэрыялаў справы дакумэнт, у якім выклаў «дэфэкты абвінавачаньня».
- Віктар Бабарыка віны не прызнае.
Хроніка перасьледу
- 10 чэрвеня Аляксандар Лукашэнка даручыў заняцца праверкамі прыватных кампаніяў, якія нібыта звальняюць тых, хто адмаўляецца ставіць подпісы за вылучэньне альтэрнатыўных кандыдатаў. Ён загадаў «прашарсьціць гэтых пузатых буржуяў, каб яны несьлі адказнасьць за людзей».
- 11 чэрвеня ў «Белгазпрамбанку» і шэрагу іншых кампаній, у знаёмых патэнцыйнага кандыдата ў прэзыдэнты Віктара Бабарыкі прайшлі ператрусы. Камітэт дзяржкантролю заявіў аб завядзеньні крымінальных спраў за адмываньне грошай і ўхіленьне ад выплаты падаткаў у асабліва буйным памеры.
- Віктар Бабарыка назваў гэта атакай на яго асабіста, хоць сам у справе тады не фігураваў, і заявіў пра «палітычны характар» дзеяньняў сьледчых, якія ня маюць прамога кампрамату на яго.
- 11 чэрвеня арыштавалі каардынатарку выбарчага штабу Бабарыкі Сьвятлану Купрэеву па абвінавачаньні ва ўхіленьні ад выплаты падаткаў у асабліва буйным памеры.
- 12 чэрвеня Лукашэнка заявіў, што Бабарыка таксама датычны да справы, маўляў, «гэта адна шайка-лейка». Праз 4 гадзіны Дзяржкантроль заявіў, што мае доказы датычнасьці былога банкіра да злачынстваў.
- Фігурантамі «справы „Белгазпрамбанку“» сталі каля 20 чалавек.
- 15 чэрвеня Нацыянальны банк прызначыў у «Белгазпрамбанку» часовую адміністрацыю на чале з Надзеяй Ермаковай. Расейскія акцыянэры банку («Газпромбанк» і «Газпром») назвалі гэтае рашэньне незаконным.
- 17 чэрвеня ўлады арыштавалі без тлумачэньняў выбарчы фонд Віктара Бабарыкі з 100 тысячамі рублёў на рахунку.
- 18 чэрвеня затрымалі Віктара Бабарыку і яго сына Эдуарда Бабарыку — кіраўніка ініцыятыўнай групы. У дамах сям’і Бабарыкаў прайшлі ператрусы.
- Кіраўнік КДК Іван Тэртэль назваў Бабарыку «непасрэдным арганізатарам» «махлярскай схемы з адмываньнем грошай» з удзелам былых і дзейных топ-мэнэджараў «Белгазпрамбанку».
- 19 чэрвеня праваабаронцы прызналі палітвязьнямі Віктара, Эдуарда Бабарыкаў і затрыманых сябраў ініцыятыўнай групы.
- Штаб Бабарыкі падрыхтаваў да здачы 435 тысяч подпісаў.
- 20 чэрвеня адвакаты падалі пакет дакумэнтаў для рэгістрацыі Віктара Бабарыкі кандыдатам у прэзыдэнты.
- 2 ліпеня стала вядома, што Бабарыку вінавацяць па трох фінансавых артыкулах Крымінальнага кодэксу.
- 14 ліпеня ЦВК адмовіў Віктару Бабарыку ў рэгістрацыі празь неадпаведнасьць прадстаўленай дэклярацыі аб даходах і маёмасьці.
- 10 кастрычніка Лукашэнка сустрэўся зь Віктарам Бабарыкам і іншымі палітвязьнямі ў СІЗА КДБ.
- 17 лютага 2021 году пачаўся суд над Віктарам Бабарыкам і былымі супрацоўнікамі «Белгазпрамбанку». На працэс не пусьцілі нікога зь незалежных журналістаў.
- 6 ліпеня Бабарыку асудзілі на 14 гадоў пазбаўленьня волі. Вырак вынес судзьдзя Ігар Любавіцкі. Бабарыка не прызнаў віны, ягоныя абаронцы яшчэ раз заявілі аб палітычных матывах справы.
- 12 ліпеня стала вядома, што Бабарыку этапавалі ў ПК №1 у г. Наваполацак.
- 12 кастрычніка з ізалятараў выйшлі некалькі чалавек, затрыманых у справе «Белгазпрамбанку». Ім зьмянілі меру стрыманьня, але іншыя падрабязнасьці справы невядомыя.
- У кастрычніку 2023 году арганізацыя былых сілавікоў BelPol паведамляла, што Віктар Бабарыка ў калёніі мае праблемы з сэрцам. Паводле інфармацыі арганізацыі, Бабарыку нанесьлі «сур’ёзныя цялесныя пашкоджаньні», прычым зрабілі гэта людзі, якія не адносяцца да пэрсаналу наваполацкай калёніі, дзе той сядзіць.
Прэзыдэнцкія выбары — 2020 у Беларусі. Што важна ведаць
- Шостыя ў гісторыі сувэрэннай Беларусі выбары прэзыдэнта прызначаныя на нядзелю, 9 жніўня 2020 году.
- 65-гадовы Аляксандар Лукашэнка кіруе дзяржавай 25 гадоў. Ніводныя прэзыдэнцкія выбары (2001, 2006, 2010, 2015), апроч першых (1994 год), не прызналі свабоднымі і справядлівымі на міжнародным узроўні.
- Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына адхіліла прапановы праваабаронцаў аб дыстанцыйных прэзыдэнцкіх выбарах у час эпідэміі COVID-19, бо «часу для прыняцьця гэтых захадаў ужо няма». Лукашэнка ня бачыў падставаў пераносіць выбары праз пандэмію.
- ЦВК зарэгістраваў 15 ініцыятыўных груп з 55 заявак.
- Аўтару YouTube-канала «Страна для жизни» Сяргею Ціханоўскаму Цэнтральная выбарчая камісія адмовіла ў рэгістрацыі ініцыятыўнай групы, бо ён адбываў 15 сутак арышту і ня мог асабіста падаць дакумэнты. Тады сваю ініцыятыўную групу ў ЦВК заявіла жонка блогера Сьвятлана Ціханоўская.
- 29 траўня на перадвыбарчым пікеце жонкі затрымалі Ціханоўскага і яшчэ 9 чалавек. Лукашэнка казаў пра акалічнасьці затрыманьня за 4 гадзіны да таго, як яно адбылося.
- 11 чэрвеня ў «Белгазпрамбанку» і шэрагу іншых кампаній прайшлі ператрусы. У Камітэце дзяржкантролю заявілі, што завялі крымінальныя справы аб легалізацыі сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, і аб ухіленьні ад сплаты падаткаў у асабліва буйным памеры. Старшыня КДК Іван Тэртэль сьцьвярджаў, што да гэтых спраў мае дачыненьне патэнцыйны кандыдат у прэзыдэнты Віктар Бабарыка. Роўна за 4 гадзіны да заявы Дзяржкантролю Аляксандар Лукашэнка расказаў пра акалічнасьці «справы „Белгазпрамбанку“».
- 18 чэрвеня Віктара Бабарыку і яго сына, кіраўніка ініцыятыўнай групы Эдуарда Бабарыку затрымалі.
- 14 ліпеня ЦВК зарэгістраваў кандыдатамі ў прэзыдэнты Аляксандра Лукашэнку, Сьвятлану Ціханоўскую, Ганну Канапацкую, Андрэя Дзьмітрыева і Сяргея Чэрачня. Не зарэгістравалі Віктара Бабарыку і Валера Цапкалу.
- Ад пачатку выбарчай кампаніі праваабаронцы налічылі больш за 1300 затрыманых: удзельнікі «ланцугоў салідарнасьці», сябры ініцыятыўных груп, актывісты, палітыкі, блогеры, журналісты і проста мінакі на вуліцы. Сотні чалавек пакаралі адміністрацыйнымі арыштамі і аштрафавалі.