Забойства ў цэнтры Эўропы. Ганна Арэнт супраць Лукашэнкі

19 жніўня Менскі абласны суд пачаў разглядаць справу аб падвойным забойстве ў стаўпецкай школе № 2. Свабода публікуе новую кнігу журналіста Дзьмітрыя Гурневіча «Забойства ў цэнтры Эўропы». Праз гісторыю горада Стоўпцы, мясцовыя легенды і меркаваньні стаўпецкіх людзей аўтар спрабуе зразумець матывы злачынства, якое скаланула ўсю Беларусь.

Пошук вінаватых у гэтай трагедыі пачаўся пасьля першых паведамленьняў у сеціве: ад школы, фільмаў, інтэрнэту, сяброў, бацькоў да Лукашэнкі. Сам ён пра здарэньне ў Стоўпцах выказаўся на наступны дзень.

Чалавек, які 25 гадоў мае ў сваіх руках усе галіны ўлады ў Беларусі, назваў сытуацыю ў беларускіх школах бардаком і загадаў сваім бліжэйшым памочнікам разабрацца «на ўсю катушку» са старшынём райвыканкаму і міністрам адукацыі.

Радыкальныя прапановы міністра наконт бясьпекі ў школах Лукашэнка сам празь некаторы час раскрытыкуе, і яны ніколі ня ўвойдуць у жыцьцё. А якім бокам да трагедыі кіраўнік раёну, які ў Беларусі ня мае амаль ніякіх паўнамоцтваў, апрача павелічэньня ўраджайнасьці і надояў, увогуле незразумела. Праз паўгода пасьля забойства абодва чыноўнікі застаюцца на сваіх пасадах. І магчыма, што адказ на пытаньне — чаму, хаваецца ў тым жа выказваньні Лукашэнкі 12 лютага.

«Я суткі аналізую сытуацыю і рознага кшталту размовы на гэтую тэму: хто вінаваты? Усе мы вінаватыя».

Ганна Арэнд пошукам крыніцы зла прысьвяціла больш чым суткі — дзясяткі гадоў. І з фармулёўкай «вінаватыя ўсе» сустракалася ня раз. Гэтую выснову яна дэталёва апісала ў сваёй працы «Пра гвалт» (1969 год):

«Там, дзе вінаватыя ўсе, не вінаваты ніхто. Прызнаньне ў калектыўнай віне — гэта найлепшая гарантыя супраць выяўленьня сапраўдных вінаватых, а сам маштаб злачынства — найлепшае апраўданьне для бязьдзейнасьці».

Прызнаньне калектыўнай віны Арэнт назвала сыходам у ірацыянальнасьць і ўцёкамі ад рэальнасьці. Так і сталася.

Калі ў першы дзень пра стаўпецкую трагедыю згадвалі напрыканцы паведамленьняў, то пасьля гэтай заявы Лукашэнкі дзяржаўныя СМІ перасталі казаць пра яе ўвогуле. У выніковай перадачы тыдня на галоўным дзяржаўным канале цягам амаль гадзіны не знайшлося нават 5 сэкундаў на ўзгадку пра падзею, якую абмяркоўвала ўся краіна.

Журналіст Свабоды Валянцін Жданко ў сваім блогу з нагоды замоўчваньня трагедыі ў Стоўпцах у дзяржаўных СМІ напісаў, што ад знаёмых калегаў з гэтых самых СМІ дазнаўся, што і там пра гэта ва ўсіх рэдакцыйных кабінэтах гаварылі, абмяркоўваўлі. Многія журналісты парываліся ехаць і рабіць са Стоўпцаў рэпартажы. Але каманда ад кіраўніцтва — да асобнага распараджэньня пра гэтыя падзеі не пісаць.

Валянцін Жданко

«Мне ня цяжка ўявіць лёгіку чыноўнікаў Адміністрацыі прэзыдэнта (менавіта там, хутчэй за ўсё, прымалі рашэньне пра тое, як будзе асьвятляцца трагедыя), — пісаў Валянцн Жданко. — Маўляў, перадвыбарчы год, прапагандысцкая машына павінна ўсімі сіламі ўмацоўваць вобраз Беларусі як краіны для жыцьця, як выспы стабільнасьці і парадку ў акіяне хаосу, а тут... Навошта ўзбуджаць грамадзтва, спараджаць нездаровыя настроі, абсмоктваць жахлівыя падрабязнасьці?»

Калісьці ў БССР, працягваў Жданко, журналістам гэтаксама, кіруючыся такой жа лёгікай, загадвалі маўчаць, калі здараліся трагедыі (а яны здараліся). Калі падалі самалёты, калі людзі масава гінулі на пажарах у заводзкіх цэхах, калі цэлыя паселішчы былі апанаваныя страхам перад злачынствамі якога-небудзь сэрыйнага забойцы. А ў савецкіх газэтах і тэлепраграмах тым часам — толькі рэпартажы аб працоўных зьдзяйсьненьнях і шчасьлівым дзяцінстве.

Як пісаў пасьля XXIV зьезду КПСС адзін савецкі грамадзянін, натхнёны жыцьцярадаснымі публікацыямі савецкай прэсы:

Наша Родина прекрасна
И цветёт как маков цвет.
Окромя явлений счастья,
Никаких явлений нет.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Мы ім — пра трагедыю ў Стоўпцах, яны нам — пра шчасьлівых школьнікаў на лыжні

Як Ганна Арэнт знайшла ключ да спыненьня зла

Пасьля шасьцімесячнага назіраньня за працэсам над Адольфам Айхманам у Ерусаліме, Ганна Арэнт прыйшла да высновы, што гэты нацыскі злачынец — самы звычайны чалавек, адзін з нас і ніякі ня монстар. Ён і сам вельмі цяжка пераносіў карціну гвалту. Падчас вайны ён аднойчы страціў прытомнасьць, назіраючы за экзэкуцыяй. Гэта здарылася ў Беларусі.

Адольф Айхман у судзе

Свае дзеяньні ён апраўдваў тым, што не сустрэў у Нямеччыне аніводнага чалавека, «увогуле нікога», хто быў бы супраць «канчатковага рашэньня». Чаму так адбылося? Нямецкае грамадзтва, піша Арэнт, абаранілася ад рэальнасьці і фактаў тымі ж самымі сродкамі, тым жа самападманам, хлусьнёй і глупствам, якія сталі сутнасьцю мэнталітэту і самога Айхмана. Самападман стаў амаль маральнай перадумовай выжываньня. Так крывадушнасьць стала ледзь не адным з галоўных складнікаў нацыянальнага характару.

«... насельніцтва, якое не валодала досьведам адсейваць збожжа ад пустазельля ў плыні таталітарнай прапаганды, лічыла, што ўлады кажуць менавіта тое, што і думаюць».

Праблема з Айхманам заключалася менавіта ў тым, што такіх, як ён, было шмат, і многія не былі ні вычварэнцамі, ні садыстамі — яны былі і ёсьць жахліва нармальнымі людзьмі. Паўтузіна псыхіятраў прызналі Айхмана абсалютна здаровым чалавекам. Арэнт прыйшла да высновы, што ў зла вельмі банальная сутнасьць. Зло ўчыняюць звычайныя людзі, якія прымаюць як норму парадак у грамадзтве, добрасумленна выконваюць абавязкі і не задаюць пытаньняў.

Менавіта такім чынам зло ў Нямеччыне страціла тую прыкмету, па якой большасьць людзей яго распазнаюць — яно перастала быць спакусай, піша Арэнт. Саўдзельнікамі злачынства ня сталі толькі тыя, хто навучыўся спакусе супрацьстаяць.

Працяг будзе