20 жніўня ў Дзяржаўным літаратурным музэі імя Янкі Купалы адкрылася першая пэрсанальная выстава пра Івана Луцкевіча, прысьвечаная 100-годзьдзю з дня сьмерці аднаго са стваральнікаў першай беларускай партыі «Беларуская сацыялістычная грамада» і першай беларускай газэты «Наша Ніва».
Павал Каралёў
«Гэтая выстава, у пэўным сэнсе, выбачэньне за гады бяспамяцтва», — кажа Павал Каралёў, вядучы навуковы супрацоўнік Дзяржаўнага літаратурнага музэю Янкі Купалы, куратар выставы.
Уладзімер Крукоўскі, плякат да стагодзьдзя з дня нараджэньня Івана Луцкевіча. Ад самотнага пляката ў Палацы мастацтваў да пэрсанальнай выставы прайшло 38 гадоў — менавіта столькі пражыў выбітны грамадзкі дзяяч Беларусі Іван Луцкевіч.
Пяць гадоў стрыечная ўнучка Луцкевічаў Маргарыта Пярова дамагалася ўсталяваньня памятнага каменя — улады патрабавалі прадставіць дакумэнты, якія пацьвярджаюць значнасьць асобаў Івана і Антона Луцкевічаў.
«Я прыеду, а нейкага чыноўніка няма. Альбо дакумэнты няправільныя. А жыву я ў Санкт-Пецярбурзе. Але ж і вельмі шмат было дапамогі!», — кажа Маргарыта Пярова.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Пляменьніца Луцкевічаў: устаноўку памятнага каменя ў Менску арганізавалі ўлады БеларусіІван Луцкевіч, археоляг і мастацтвазнаўца, знаходзіў і перапрадаваў антыкварныя рэчы, каб здабыць грошы на грамадзкую і палітычную дзейнасьць. Але значныя для беларускай культуры экспанаты ён захоўваў у сваёй музэйнай калекцыі, якая стала асновай Беларускага музэю ў Вільні. Так ён выкупіў і прывёз з Польшчы Статут ВКЛ. Максім Багдановіч і Зьмітрок Бядуля называлі ягоную калекцыю сьвятыняй, фундамэнтам адраджэньня ўсяго беларускага народу.
Рэплікі здымкаў музэйнай калекцыі Івана Луцкевіча, прадстаўленыя для экспанаваньня Нацыянальным музэем Літвы
Дзякуючы таму музэю ацалелі ўнікальныя рукапісныя зборнікі Янкі Купалы: «Шляхам жыцьця», «Сон на кургане», «Паўлінка».
Рукапісны зборнік Янкі Купалы: «Шляхам жыцьця»
У Менску Луцкевічы жылі на тэрыторыі сучаснага парку Янкі Купалы, а памятны камень фактычна стаіць на месцы іх сядзібнага дому.
«Пакой, у якім месьціцца экспазыцыя, да канца выставы будзе мець адрас — вул. Віленская, 33, — кажа Павал Каралёў. — Па ім у Вільні жылі Луцкевічы, месьцілася рэдакцыя "Нашай Нівы". Гэта быў самы вядомы адрас у Вільні, бо туды ішлі ўсе, хто хацеў пагаманіць пра беларускі край».
Іван Луцкевіч зь сёстрамі
Іван Луцкевіч ня меў афіцыйных дзяржаўных пасад, але разам з братам стаяў ля вытокаў стварэньня БНР. Да беларускасьці Іван прыйшоў празь юнацкае знаёмства з Генрыхам Татурам, беларускім гісторыкам і калекцыянэрам.
Скарыстаўшыся рэвалюцыйным настроем пачатку ХХ стагодзьдзя, Іван Луцкевіч стварыў першую беларускую партыю — «Беларуская рэвалюцыйная грамада» (пазьней — «Беларуская сацыялістычная грамада»). Пасьля 1905 году браты Іван і Антон Луцкевічы зьехалі ў Вільню і распачалі там новую, культурніцкую справу — заснавалі беларускамоўнае выдавецтва «Наша Ніва».
Трэцяя Ўстаўная грамата Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.
У апошняе сваё вяртаньне зь Менску ў Вільню Іван Луцкевіч ехаў у неацепленым вагоне, хворы, харкаў крывёю, бо ўжо хварэў на сухоты. Але ў Менску тады ўдалося пераканаць шмат людзей, і здавалася, што будучай нацыянальнай незалежнасьці не перашкодзіць нішто. Іван Луцкевіч тады сказаў: «Усё, цяпер можна і паміраць». Пасьля ён нарэшце адбыў лячыцца ў Закапанэ ў Польшчы, куды яго ўгаварыла паехаць нарачоная, Юльяна Мэнке.
Нарачоная Івана Луцкевіча Юльяна Мэнке і яе сястра Ляля
«У нас ёсьць унікальны прадмет — пярсьцёнак, які Іван дарыў Юльяне, — паказвае Павал Каралёў. — Упершыню будуць экспанавацца памяткі апошніх дзён: Юльяна была з Луцкевічам у Закапанэ, аплачвала рахункі аптэкі і пахавальную службу, мы маем іх апошнія лісты. Сёньня акурат сто гадоў з тых часоў».
Фамільны пярсьцёнак, які Іван Луцкевіч падараваў Юльяне Мэнке.
Яны пазнаёміліся ў Вільні падчас Першай усясьветнай вайны, плянавалі ажаніцца. Менавіта Юльяна прывяла яго да Бога: напрыканцы свайго жыцьця Іван прыняў прычасьце ў касьцёле. Сам Іван, аднак, актыўна выступаў за аднаўленьне ўніяцкай царквы.
«Ён выступаў хутчэй не як вернік, — разважае Павал Каралёў. — Ён разумеў значэньне ўніяцкай царквы для беларускай будучай дзяржаўнасьці, таму працаваў з палітычнага пункту гледжаньня».
Іван Луцкевіч памёр у 1919 годзе ў Закапанэ, так і ня вылечыўшыся ад сухотаў. У 1991 годзе зямлю зь ягонай магілы перапахавалі на могілках Роса ў Вільні.
Рэпліка бюста Івана Луцкевіча, зробленага Рафалам Яхімовічам
Выстава «У народ і край свой толькі веру...» да стагодзьдзя з дня сьмерці Івана Луцкевіча прадоўжыцца да 11 верасьня ў Дзяржаўным літаратурным музэі імя Янкі Купалы.