Шаноўная Наста, усяго пяць тыдняў прайшло з моманту, калі вы напісалі свой ліст. Тады я паабяцаў, што неўзабаве адкажу.
• Ліст Віктару Марціновічу або рэцэнзія на канфіскацыю
Але ня думаў, што за час падрыхтоўкі адказу пасьпее зьмяніцца эпоха. 5 тыдняў таму найбольшай драмай падавалася канфіскацыя машыны судовымі выканаўцамі. Цяпер, калі я пішу гэты ліст, ваш муж арыштаваны. Арыштаваны пасьля Курапатаў і таго, што атачала бойку за іх спакой. І ўся краіна сачыла за ягоным лёсам. Першапачатковая вэрсія майго адказу была вельмі культуралягічнай. Я даводзіў, што літаратура ня можа выдумляць герояў. Што калі б не было генэрацыі, узгадаванай на паразе «дзекабрыстаў», не нарадзілася б прасякнутага горыччу дурня, якога, з пэўнай доляй сарказму ў назьве твора, гераізаваў М. Ю. Лермантаў. Што ў краіне без герояў вартыя даверу літаратурныя пляцоўкі для геройства — мінулае і будучыня. І што пэўным гімнам гэтаму безагляднаму тыпу сьмеласьці зьяўляецца той фрагмэнт «Мовы 墨瓦», дзе Дзёгаць апавядае пра дурную спробу ўзброенай шоблы ўзяць штурмам тэлебачаньне.
Але вось што. Маднявы выраз ламбэр-культуролягаў «краіна без герояў» болей не пасуе да Беларусі. Я пільна праглядзеў кожную хвіліну відэастрымінгу з вуліц, які знайшоў у сеціве. Я бачыў, як бралі Лябедзьку (і што ён пры гэтым казаў), як палявалі на Севярынца, як на плошчы безь лідэраў (бо ўсіх узялі прэвэнтыўна) раптоўна нараджаліся героі, якія бралі мікрафон і адказнасьць, ведаючы пра тое, што па краіне ўжо мяцеліць хапун.
Краіна без герояў?
Вось што я зразумеў пра гэтыя пратэсты, шаноўная Наста.
Людзі пакуль ідуць на вуліцы не для таго, каб браць уладу. Не для таго, каб прарываць кардоны ды валіць мэталаагароджу. Людзі раптам зразумелі, што той бюракратычны ды самаўпэўнены дабрабыт, які адлюстроўваецца ў самой сутнасьці двухгадовага працоўнага кантракту, і іх, чалавечае, жыцьцё на 200 руб. неяк сутнасна не супадаюць. Па дакумэнтах у нас жыльлё для маладых, субсыдыі на ЖКХ, капрамонт дома ў 2014-м і адсутнасьць беспрацоўя, а ў рэале — паншчына, адкупіцца ад якой можна толькі падаткам на беспрацоўе. Яны, бач ты, кілбасу бяруць у камку ля рынкавага туалета, і ў ёй мяса зусім няма, а людзі ў пінжаках паводзяць сябе так, быццам нехта сапраўды атрымлівае 430 даляраў у месяц і проста хаваецца па разорах ад падатковай.
І вось што самае дзіўнае: ніхто з начальнікаў гэтага несупадосу не заўважае. Яны раяць ці то шукаць працу, ці то трымацца за свае 200 рублёў, калі якая праца ёсьць. Па тэлебачаньні быццам бы спрачаюцца трывожным тонам, але ўслухаесься — а там пра тое, як бульбу лепей пырскаць, дыхляфосам або дыхляфосам нэа. Людзі выходзяць з кухняў і раптам бачаць, што такіх самых, не-супалых, шмат, ды што там — усе навокал! Яны пачынаюць жаліцца на жыцьцё і дзівяцца: іх нехта чуе! І спачувае! І пагаджаецца! Яны задаюць пытаньні людзям у пінжаках і чуюць у адказ толькі, што іхны сход не санкцыянаваны і яны могуць быць прыцягнутыя да адміністрацыйнай адказнасьці.
Насамрэч адбываецца наймацнейшае ў найноўшай гісторыі ток-шоў, першы сапраўды народны «просты эфір» на стрымінгах у сацсетках. Потым які-небудзь дзядзька ў пінжаку зноўку раскрывае рот, і народ чарговы раз усьведамляе, што ўлада іх «жывы эфір» не глядзіць, у яе ёсьць сваё тэлебачаньне, ад якога краіне млосна. Бо там кажуць, што пратэсты арганізавала нейкая «апазыцыя» на грошы Захаду.
Чаму вашага мужа арыштавалі? Таму што ён імкнуўся дакладна да таго, пра што марыла Яся, галоўная гераіня «Возера Радасьці». Ён наважыўся абараніць тых, каго болей няма каму бараніць. Жывых. І мёртвых. Забітых ні за што, а потым забытых. Яся ня справілася з сыстэмай і зрабілася яе маўклівай ахвярай, якая адкладае грошыкі, каб адкупіцца ад «бабілёнскай лятарэі». Носьбіт выхаванай бездапаможнасьці.
Сьвет «Возера Радасьці» — гэта тая Беларусь, у якой мы знаходзіліся 5 тыдняў таму. Зьміцер Дашкевіч, ваш муж, належыць да эпохі, якая наступае цяпер.
Яся зрабіла адзін адносна геройскі ўчынак у жыцьці — наважылася адмовіцца ад разьмеркаваньня. За гэтае геройства ёй давялося плаціць да канца рамана. Плаціць выгнаньнем з краіны ды стратай напаміну пра маці (насамрэч — і мы з вамі, Наста, гэта ведаем — артэфакт зусім не «адпраўляецца жыць у чужы дом»). Сьвет «Возера Радасьці» — гэта партрэт той самай Беларусі, якая не пакідала месца для геройства. У сваім лісьце вы прапануеце «геройскія» варыянты разьвіцьця характару Ясі, уключна з шантажом бацькі. Але мы ж усьведамляем: ні да чаго вартага веры гэтыя адгалінаваньні не прывялі б. У мясцовыя саветы яе не пусьцілі б, а гурток у сельклюбе хутка ператварыўся б у зборышча цётак складанага лёсу, якія за самаварам разважаюць аб пастаральным эратызьме «Цёмных алеяў» Івана Буніна.
У мяне як у аўтара не было шанцу зрабіць зь Ясі змагарку, у якой нашая генэрацыя пазнала б хаця б што знаёмае. Бо ўсе нашы папярэднія перамогі — як тыя мандаты на апошніх выбарах у ППНС. У Беларусі, якая скончылася раманам «Возера Радасьці», геройства атаясамлівалася зь бедакаватасьцю.
Герояў жорстка каралі і хутка забывалі.
«У краіне, адкуль я родам, так шмат паталягічных няўдачнікаў. Хранічных самотнікаў. Спадчынных пэсымістаў. Яны зьмірыліся з думкай, што дапамогі чакаць няма адкуль. Што тыя, ад каго чакаеш выратаваньня, цябе даб’юць. Прычым так склалася гістарычна. Пакаленьне за пакаленьнем. І вось яны жывуць. Расчараваныя ў героях, якіх яны забівалі ці адсылалі ў выгнаньне. У Богу, у дабрыню якога перасталі верыць. Бо праваслаўныя тапілі ў крыві каталікоў і ўніятаў, каталікі — язычнікаў і праваслаўных. І ўсё гэта — у імя Бога. Які ж Бог пасьля гэтага добры?»
Другую Беларусь, якую мы цяпер бачым на плошчах, прыдумалі ня мы, літаратары.
Яе нарадзілі вы — чытачы.
Нарадзілі менавіта таму, магчыма, што добра разглядзелі беспаветраны сьвет «Возера Радасьці» і не захацелі надзяляць яго будучыняй. Тая Беларусь счапляецца ў жывы ланцуг, калі біцюгі ў цывільным спрабуюць уцягнуць паплечніка. Тая Беларусь крычыць «ганьба» ў твар пагрозам затрыманьня. Тая Беларусь прыкоўвае сябе кайданкамі да МАЗаў, каб ня даць спаганіць памяць забітых.
Я быў бы рады засьведчыць, што эпоха «Возера Радасьці» ніколі ня вернецца ў Беларусь. Але кропку тут зноўку будуць ставіць не пісьменьнікі, а чытачы.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.