ЛІТДАТЫ

ЧЭСЛАЎ СЭНЮХ: «КАЛІ МНЕ ЦЯЖКА, Я СЬПЯВАЮ БЕЛАРУСКУЮ КАЛЫХАНКУ»

Паэма «Новая зямля» Якуба Коласа. Трагікамэдыя «Тутэйшыя» Янкі Купалы. Кніга Васіля Быкава і Рыгора Барадуліна «Калі рукаюцца душы»… З гэтымі знакавымі творамі беларускай літаратуры польскі чытач мог пазнаёміцца дзякуючы перакладчыку Чэславу Сэнюху. Ён нарадзіўся ў мястэчку Любча на Наваградчыне ў 1930 годзе, але ўжо не адно дзесяцігодзьдзе жыве ў Варшаве. Нядаўна распачаўшы дзявяты дзясятак, спадар Чэслаў прыглядаецца да новых шэдэўраў у беларускай літаратуры. Зь перакладчыкам-юбілярам пагутарыў Міхась Скобла.

Міхась Скобла: «Спадар Чэслаў, у нас сьпякота, а ў вас у Польшчы паводка… Ці не хацелася б вам сваю кватэру ў цэнтры Варшавы памяняць на прахалодны фальварачак на беразе Нёмана дзе-небудзь паблізу вашай роднай Любчы?»

Чэслаў Сэнюх: «Ведаеце, калі б заіснавалі такія ўмовы, я б зь вялікай прыемнасьцю памяняўся б, даў бы вам сваю кватэру ў Варшаве, а сам паехаў бы на Беларусь, на Нёман. Гэта мая мара. На жаль, гэтага быць ня можа, але памарыць добра і парадавацца, скажам, тым, што мой замак Любчанскі аднаўляецца. Ёсьць там такі фанатык адбудовы гэтага замку. І я нядаўна даведаўся, што адбудаваная тая вежа, куды я хадзіў у ясьлі, дзе пачынаў вучыцца польскай мове і розным польскім справам, пакуль там была Польшча. Так што я гэта ўспрымаю зь вялікай радасьцю і, як бачыце, з энтузіязмам вам пра гэта гавару».

Скобла: «Калісьці польскі дасьледчык Станіслаў Пігань ніяк ня мог зразумець некаторых словаў-беларусізмаў у Адама Міцкевіча. А калі вы перакладалі Якуба Коласа, ці пакінулі нейкія беларускія слоўцы ў сваім перакладзе „Новай зямлі“? Ці да кожнага беларускага слова быў падшуканы адэкватны польскі адпаведнік?»

Сэнюх: «Я словаў не перакладаю, я перакладаю сэнс, усю фразу. У паэзіі няма мовы пра тое, каб перакладаць словы. А што тычыцца беларусізмаў у Коласа, я думаю, што яны знойдуцца, калі вельмі старанна пачытаць мой пераклад. Я не саромеюся, што пакінуў беларусізмы там, дзе яны былі абавязковыя».

Скобла: «Ваш пераклад „Новай зямлі“ трохі даўжэйшы за арыгінал, а калі быць дакладным, на 164 радкі. Вы працавалі 10 гадоў, зрабілі велічэзную працу, але радок да радка ўсё ж не ўдалося падагнаць. Чым гэта выклікана?»

Сэнюх: «Мне здаецца, што тут галоўная прычына — прасодыя мовы, на якую я перакладаю і з якой я перакладаю. Беларуская мова багатая. Па-першае, націскі рухомыя, што дазваляе будаваць фразу ў вершы, у паэзіі, будаваць верш як хочаш. І знайсьці словы, адэкватныя гэтай націсковай свабодзе, у польскай мове немагчыма. Таму я павінен быў знайсьці спосаб, каб неяк перадаць той сэнс у фразе, які я ў ёй знаходжу. На польскай мове гэта нялёгка зрабіць, скажу я вам».

Скобла: «Пасьля дзесяцігодзьдзя цяжкай працы над „Новай зямлёй“ чым вы разьвейваліся? Ці лёгка вас тая „Новая зямля адпусьціла“?»

Сэнюх: «Я пайшоў па той самай сьцежцы. Проста стаў перакладаць вершы Барадуліна і прозу Быкава, і такім чынам атрымалася кніжка „Калі рукаюцца душы“, па-польску „Gdy witająse dusze“. Гэта кніжка ўжо таксама выйшла. Клін клінам выбіваюць, як кажуць».

Скобла: «Зусім нядаўна вы пераклалі Купалаўскіх „Тутэйшых“, якія, на жаль, сёньня зьнятыя з рэпэртуару ў Нацыянальным Купалаўскім тэатры ў Менску. А ці зьбіраюцца іх паставіць у Польшчы?»

Сэнюх: «Я маю такую надзею. А пакуль што мы павінны пачакаць, чым скончыцца спроба паставіць „Пінскую шляхту“. Гэта будзе першая прэм’ера беларускай п’есы на польскай сцэне. Яе ставіць тэатар „Рампа“ ў Варшаве. 30 верасьня будзе прэм’ера. Пабачым, як наша польская публіка прыме, а тады будзем старацца шукаць тэатар, сцэну, на якой можна будзе прадэманстараваць Купалаўскую п’есу».

Скобла: «Ведаю, што цяпер вы перакладаеце паэму „Палянэз“ Уладзімера Някляева. Ці лёгка гэтая праца вам даецца?»

Сэнюх: «Я ўжо „Палянэз“ пераклаў. Мала таго, яна ўжо нават надрукаваная ў нас у Польшчы, у часопісе „Галерыя“ ў Чанстахове. Я нават цяпер трымаю яе ў руках і з прыемнасьцю магу сказаць, што ў яе цікавейшы лёс з пункту гледжаньня польскага чытача, чым у „Новай зямлі“. „Новая зямля“, як вы, можа, ведаеце покуль што на польскай мове ў Польшчы не была выдадзеная».

Скобла: «Я аднойчы чуў, як вы сьпявалі гімн Саюзу беларускай моладзі. А калі ў вас лірычны настрой, што вы сам сабе напяваеце?»

Сэнюх: «Дзень залаты цёплым сонцам заліты, / Лётаў матыль сінякрылы над жытам, / Лётаў, як сон, над калосьсямі нізка, / Як перазвон над малою калыскай…» Гэта калыханка, якую сьпявала мне мая старэйшая на дзесяць гадоў сястра. Я яе завучыў і заўсёды, калі мне цяжка, стараюся прыпамінаць«.

АЎТАР І ТВОР

АНДРУСЬ ТАКІНДАНГ: «МЯНЕ СФАРМАВАЛА ВЯСКОВАЯ ПРАЦА»

Сёньняшні госьць нашай менскай студыі Андрусь Такінданг. Маці беларуска і бацька — ураджэнец далёкай і загадкавай афрыканскай краіны Чад шчодра надзялілі адзінага сына разнастайнымі талентамі. Зусім яшчэ дзіцем Андрусь пачаў складаць вершы, маляваць, граць, студэнтам актыўна далучыўся да стварэньня папулярнага цяпер фолькмадэрновага гурта «Рэха», а амаль год таму стаў весьці на тэлеканале ОНТ асьветніцкую перадачу, прысьвечаную напаўзабытым беларускім словам. З Андрусём Такіндангам гаварыла Валянціна Аксак.

Валянціна Аксак: «Спадар Андрусь, давайце пачнём гаворку з апошняй па часе вашай справы. Я маю на ўвазе тую кароценькую праграму, якую вы ад 24 верасьня 2009 году ведзяце па чацьвяргах у ранішнім эфіры тэлеканалу ОНТ. Як на шараговую беларускую публіку, то ўсё гэта выглядае па-ранейшаму вельмі нязвыкла і нават экзатычна: малады чалавек з афрыканскім абліччам распавядае тутэйшым пра паходжаньне і сэнс іх спрадвечных народных, але ўжо напаўзабытых словаў. Як вам у гэтай ролі? Якія водгукі ад тэлегледачоў атрымліваеце?»

Андрусь Такінданг: «Мне гэты праект падабаецца, таму што працуе над ім першая прыватная тэлекампанія, якая пасьля прадае ОНТ гэтую рубрыку як гатовы прадукт. І паколькі каманда досыць маладая, то працаваць цікава і весела. Магчыма, гэта не заўсёды выглядае дакладна з навуковага боку, але, дзякаваць Богу, у нас ёсьць экспэрт моўнай часткі праграмы. Гэта намесьніца старшыні Таварыства беларускай мовы Алена Анісім. Яна сочыць за тым, каб мы падавалі словы ў межах моўных правілаў. Што тычыцца водгукаў, то ёсьць сайт, куды можна іх дасылаць, але часьцей за ўсё гледачы пішуць непасрэдна мне на электронную скрыню, а каторыя больш адважныя і менш закаплексаваныя, то падыходзяць на вуліцы і наўпрост прапаноўваюць, пра якія словы хацелі б пачуць у праграме».

Аксак: «Чыя гэта была ідэя — запрасіць вас у такую праграму?»

Такінданг: «Гэта для мяне застаецца таямніцай. Патэлефанавалі аднойчы і прапанавалі. Я спачатку зьдзівіўся прапанове, таму што ніколі не займаўся тэлебачаньнем, але неяк уцягнуўся і цяпер атрымліваю задавальненьне. Дарэчы, зь нядаўняга часу праграма пачала выходзіць два разы на тыдзень — па аўторках і чацьвяргах».

Аксак: «Значыць, вы маеце цяпер удвая большыя шанцы быць пазнаным на вуліцы. Мяркуючы па гэтай праграме і па вашых вершах, мовай сваёй маці-беларускі вы добра валодаеце. А ці так добра ведаеце вы мову свайго бацькі — ураджэнца Чаду?»

Такінданг: «Мой бацька размаўляў па-француску. Я францускую мову адмыслова вучыў у школе, пасьля ва ўнівэрсытэце. Спрабаваў з бацькам па-француску размаўляць, а ён упарта не хацеў і размаўляў са мной па-расейску. А што тычыцца нацыянальных моваў Чаду, то там іх блізу двухсот. Я развожу рукамі — дзьвесьце нацыянальных моў! Ніводнай зь іх я ня ведаю. Ведаю асобныя словы, асобныя назвы — назвы сакавітыя, філязофскія. Напрыклад, слова „дубадэнэ“ азначае „спынюся ўсярэдзіне“. І вось я разважаю — у сярэдзіне чаго? Такіх асобных слоў ведаю крыху, але размаўляць — не. Патрэбна там жыць увесь час, каб навучыцца гаварыць хоць на адной з двухсот моваў».

Аксак: «Існуе міт, што вы, калі нарадзіліся і паехалі з маці да дзядулі ў вёску, то там спачатку крыху зьдзівіліся вашаму зьяўленьню, а потым дзядуля сказаў, што выхавае вас лепшым беларусам за чыстакроўных суродзічаў. Ці праўда гэта?»

Такінданг: «Я і сапраўды вялікі адрэзак свайго жыцьця пражыў у вёсцы. Вёска мая называецца Чэрцы. Гэта на Лепельшчыне Віцебскай вобласьці. Маці з бацькам былі ў Менску. Пасьля бацька паехаў у Афрыку, а маці засталася працаваць у Менску, а выхоўвалі мяне бабуля і дзядуля. І вельмі шмат рысаў у маім характары ад вясковага чалавека, хаця мае бабуля і дзядуля не былі сялянамі. Яны былі вясковымі настаўнікамі. Дзядуля выкладаў фізыку, а бабуля — расейскую мову і літаратуру. Але я зь дзядулям касіў, калоў дровы — уся гэтая вясковая праца фармуе характар. Паўплывалі на мяне і ўзаемаадносіны паміж бабуляй і дзядулем, паміж маімі дзядзькамі і цёткамі. Дзядуля апрача таго, што выкладаў фізыку, быў музыкам і мастаком, што таксама паўплывала на мяне».

Аксак: «Існуе яшчэ адзін міт пра вас. Пасьля аднаго зь мітынгаў, калі вас разам зь іншымі зьняволілі ў вязьніцы, то пасьля амонаўцы, нібыта, выбачаліся, што затрымалі вас выпадкова, а вы ім на чысьцюткай беларускай мове адказалі, што невыпадкова і адмовіліся пакінуць вязьніцу. Ці было насамрэч такое?»

Такінданг: «Я зараз спрабую прыгадаць тыя часы, калі былі актыўныя вулічныя акцыі. Сапраўды, мяне затрымлівалі, а вось што я ім адказаў?.. Аднойчы пасьля масавага затрыманьня я апынуўся ў вязьніцы разам зь іншым цемнаскурым хлопцам. Магчыма, ён ім гэтак сказаў…» (сьмяецца).

Аксак: «Вы скончылі славутую мастацкую школу імя Ахрэмчыка, потым Беларускі ўнівэрсытэт культуры. Вы вядомы як музыка, як мастак і як паэт. Кім сябе лічыце найперш?»

Такінданг: «У мастацкай прафэсіі я сябе пачуваю спакойна і ўпэўнена. Што тычыцца музыкі і вершаў, то стасункі зь імі можна ахарактарызаваць як пошук. Усе сфэры мастацтва — пастаянная вучоба, але музычнае дасканаленьне займае найбольш часу. Хутчэй за ўсё я адчуваю сябе вучнем ва ўсім».

АНДРУСЬ ТАКІНДАНГ. З НОВЫХ ВЕРШАЎ