Чаму афіцыйны Менск, у адрозьненьне ад астатніх усходніх дзяржаў-суседак Польшчы, так і не абвясьціў жалобу па ахвярах авіякатастрофы пад Смаленскам? Ці можна сказаць, што тут выявіліся пэўныя маральныя падыходы і «асаблівасьці» сёньняшняй улады? Ці паўплывалі на гэтае рашэньне напружаныя стасункі паміж афіцыйнымі Беларусьсю і Польшчай? На гэтыя пытаньні ў перадачы «Экспэртыза Свабоды» адказваюць палітоляг, кандыдат філязофскіх навук Уладзімер Падгол і актывіст Саюзу палякаў Анджэй Пачобут.
«Гэта не „неаб’яўленая жалоба“, а аб’яўленая пагарда!»
Цыганкоў: Беларусь застаецца адзінай з усходніх дзяржаў-суседак Польшчы, якая дагэтуль не абвясьціла жалобу па ахвярах авіякатастрофы пад Смаленскам. У выніку катастрофы загінулі 96 чалавек, у тым ліку прэзыдэнт Польшчы Лех Качыньскі. Трохдзённую жалобу па ахвярах абвясьціла Літва. Аднадзённая жалоба абвешчаная ў Расеі, Украіне і Латвіі, а таксама ва ўстановах Эўразьвязу ў Брусэлі. Варта адзначыць, што прэзыдэнт Аляксандар Лукашэнка з нагоды трагедыі ўчора накіраваў спачуваньне маршалку Сэйму Рэспублікі Польшча Браніславу Камароўскаму, а таксама родным і блізкім загіблых. Аднак афіцыйнай жалобы ў дзяржаве не абвешчана. Чым можна патлумачыць такія дзеяньні афіцыйнага Менску?
Падгол: Я б паставіў пытаньне шырэй — што адбывалася на дзяржаўных тэлеканалах Беларусі. Гэта было жудасна. У першы дзень, у суботу, 10 красавіка, вядучая распавяла пра трагедыю, далі кадры, якія паказвалі па ўсім сьвеце. У другой палове перадачы пайшла размова пра ўнутраныя беларускія праблемы — і гэта вядучая ўвесь час пасьміхалася, нібыта на Беларусі нейкае сьвята. Хаця тэмы былі сур’ёзныя, і ў тых інфармацыйных блёках, якія былі паказаныя, не было ніякіх падставаў для сьмеху. А яна ўвесь час цынічна ўсьміхалася.
Возьмем нядзелю, 11 красавіка. Асноўныя інфармацыйныя перадачы скончыліся, і пасьля гэтага пайшлі танцы, сьмех, конкурсы прыгажосьці. Гэта неверагодны цынізм! Гэты не «неаб’яўленая жалоба», а аб’яўленая пагарда!
Што да прычынаў такіх паводзінаў, то тут трэба разглядаць цэлы комплекс. Для Лукашэнкі зараз самае страшнае было — гэта падзеі ў Кіргізстане. У нядзелю на ОНТ у асноўнай перадачы даюць сюжэт пра падзеі ў Кіргізстане, даюць словы Пуціна, які кажа, што Бакіеў наступіў на тыя самыя граблі, калі пасадзіў сваіх родзічаў на ўсе кіроўныя пасады. І вось дыктар кажа, што Крэмль, па сутнасьці, афіцыйна падтрымаў дзяржаўны пераварот. І потым выступае праўладны ідэоляг Юры Шаўцоў і кажа, што падзеі ў Кіргізстане — гэта вельмі небясьпечны ўзор, прыклад таго, як вялікая суседняя дзяржава падтрымала пераварот. Вось што было самым страшным для Лукашэнкі ў гэтыя дні!
Дарэчы, дыктары ОНТ такімі словамі і казалі — «два народы страцілі сваё кіраўніцтва». Таму Лукашэнка відавочна быў напалоханы тым, што Крэмль падтрымаў пераварот у Кіргізстане — таму можа падтрымаць гэта і ў Беларусі. А польская трагедыя для яго не на першым месцы.
«Незалежная Беларусь разам з палякамі ў гэтыя хвіліны»
Цыганкоў: Анджэй, ці лічыце вы, што абвяшчэньне афіцыйнай жалобы стала б прыстойным і адпаведным крокам беларускага кіраўніцтва? Ці, можа, маюць рацыю тыя, хто сёньня заяўляе, што гэтая трагедыя не вылучаецца з шэрагу іншых катастрофаў? І чаму, маўляў, трэба абвяшчаць жалобу з нагоды гібелі кіраўніцтва Польшчы, а не абвяшчаць яе з кожнай нагоды, калі адбываюцца падобныя трагедыі?
Пачобут: Тое, што я бачу ля консульства Польшчы ў Гародні — вялікая колькасьць кветак, запаленых зьнічоў, — тыя размовы, якія я чую з удзелам і палякаў, і беларусаў, — пераконваюць мяне, што для значнай колькасьці людзей, для значнай часткі беларускага грамадзтва гэта трагедыя. Таму, як мне падаецца, абвяшчэньне жалобы было б натуральным крокам улады.
Для значнай часткі беларускага грамадзтва гэта трагедыя.
Але разам з тым Беларусь апошнія 15 гадоў вельмі моцна падзеленая. Ёсьць Беларусь Аляксандра Лукашэнкі. Пра рэакцыю «Беларусі Лукашэнкі» я магу сказаць, што гэта цалкам дзяжурныя крокі, зробленыя толькі дзеля таго, каб паказаць, што нейкія жэсты былі зробленыя. Я маю на ўвазе і спачуваньні прэзыдэнта Беларусі, і паведамленьне, што сваякі загіблых могуць бязь візаў ехаць празь Беларусь — гэта былі крокі, якія нельга не заўважыць. Але далей за гэта ўлады не пайшлі. І тое, што адбываецца ў дзяржаўных СМІ, пра што казаў спадар Падгол, — гэта факт.
Тая незалежная Беларусь, якую Польшча як дзяржава падтрымлівала і падтрымлівае, яны, безумоўна, разам з палякамі ў гэтыя хвіліны. А Беларусь Лукашэнкі, якая мела вельмі халодныя адносіны з кіраўніцтвам Польшчы, зь Лехам Качыньскім, — яна ня надта турбуецца, я б так сказаў.
Цыганкоў: Ці сапраўдны халодныя палітычныя адносіны паміж афіцыйнымі Менскам і Варшавай нават у такі момант паўплывалі на рашэньне не абвяшчаць жалобу? Або тут нейкія іншыя чыньнікі?
Падгол: Тут намяшана шмат чаго ў пэўны вінэгрэт. У тых умовах, якія створаныя сваякам палеглых у авіякатастрофе для перасячэньня беларускай мяжы, — гэта гандаль з боку беларускіх уладаў. Лукашэнка думае, што гэтым ён купіць добрыя адносіны з боку новага кіраўніцтва Польшчы. Для яго не існуе маральнага боку. Чыстае спачуваньне, жалоба — гэта такі чалавечы, маральны жэст нармальнага, выхаванага, маральнага чалавека.
Вядома, тыя абвостраныя стасункі з кіраўніцтвам Польшчы паўплывалі на тое, што жалоба не аб’яўленая. Больш за тое, я думаю, Лукашэнка прадбачыць, што пасьля такой трагедыі лучнасьць польскай эліты прывядзе да таго, што вельмі абвострана палякі будуць успрымаць тыя рэпрэсіі, якія былі і будуць ужыты супраць незалежнага Саюзу палякаў на чале з Анжалікай Борыс.
Цыганкоў: Уладзімер, ну вось вы кажаце пра практычныя, палітычныя меркаваньні ў кроках Аляксандра Лукашэнкі. Чаму б хаця б дзеля гэтых матываў не абвясьціць жалобу?
Падгол: Няма ў галаве гэтага чыньніка. Ён проста так ня мысьліць! Узгадайце апошнія выказваньні Аляксандра Лукашэнкі, калі ён сустракаўся з Громавым, губэрнатарам Маскоўскай вобласьці. Гэта была цытата, якую ніхто практычна не заўважыў, але яна праляцела ў тэлеканалах. Лукашэнка сказаў: «Мне кажуць, вы хоць на нейкія асобныя нацыянальныя сьвяты гаворыце па-беларуску? А я ім кажу — а навошта мне гэтая гульня?» Ён нават да свайго нацыянальнага публічна дэманструе грэблівасьць. А вы хочаце, каб ён да палякаў паставіўся маральна высока?
«Лукашэнка разглядаў і разглядае Польшчу як ворага»
Цыганкоў: Анджэй, ці паўплывалі на рашэньне не абвяшчаць жалобу напружаныя палітычныя стасункі паміж Менскам і Варшавай? Як вы думаеце, калі б, ня дай Божа, адбылася падобная трагедыя з расейскім кіраўніцтвам — Лукашэнка абавязкова б абвясьціў жалобу ў Беларусі?
Пачобут: Так, калі б, ня дай Божа, штосьці такое адбылося б з расейскімі палітыкамі, Лукашэнка адразу абавязкова абвясьціў бы жалобу.
Але гэта частка мэнтальнасьці Лукашэнкі. Ён савецкі чалавек, ён шмат разоў казаў, што Масква — гэта ягоная сталіца. Варшава для яго — чужы горад. Палякі, грамадзяне Беларусі, калі яны маюць нацыянальную сьвядомасьць — для яго чужыя людзі.
Адносіны паміж Лукашэнкам і Лехам Качыньскім сапраўды былі дастаткова нацягнутыя. Калі Качыньскі быў прэзыдэнтам, Польшча праводзіла дастаткова актыўную палітыку адносна Беларусі. Рашуча падтрымліваліся незалежніцкія сілы, і размова ідзе ня толькі пра падтрымку Саюзу палякаў. Я нагадаю, што быў створаны тэлеканал «Белсат». Гэта выключная зьява, калі знайшліся грошы, каб даць незалежнай беларускай эліце магчымасьць гаварыць сваім голасам, перадаваць свае думкі беларусам. Гэта бачыў Лукашэнка, бачыў, што Польшча падтрымлівае розныя незалежныя праекты. Таму ён відавочна разглядаў і разглядае Польшчу як ворага, і таму ён так сябе і павёў. Усе гэта, я думаю, паўплывала на тое, што не абвешчаная жалоба.