Новая перадача сэрыі «Дом літаратара». Эфір 20 сакавіка.
ЛІТЗАМЕЖЖА
ВОЛЬГА ГАПЕЕВА: «МЫ БУДЗЕМ РАБІЦЬ ПРАМОЦЫЮ БЕЛАРУСКІМ ПІСЬМЕНЬНІКАМ ЗА МЯЖОЙ»
Валянціна Аксак: «Спадарыня Вольга, калі ласка, патлумачце коратка, што такое HALMA?»
Вольга Гапеева: «HALMA — гэта міжнародная сетка літаратурных дамоў. Займаецца яна тым, што дапамагае літаратарам з розных краінаў, якія ўваходзяць у ейны склад, вандраваць па гэтых дамах. Звычайна, праводзяць яны там па два месяцы, па месяцу ў двух розных месцах, знаёмяцца з культурай краіны і пішуць свае творы».
Аксак: «Калі Беларусь увайшла ў гэтую сетку?»
Гапеева: «У сьнежні 2008 году».
Аксак: «Якія магчымасьці займелі беларускія пісьменьнікі са зьяўленьнем філіі гэтай арганізацыі ў Беларусі?»
Гапеева: «На дадзены момант мы ня можам пасылаць сваіх аўтараў па гэтай праграме, таму што ня маем фінансаваньня. Калі мы атрымаем нейкую падтрымку адкуль-небудзь, то тады магчымасьць такая зьявіцца. Пакуль мы можам проста прадстаўляць патрэбную інфармацыю пра праекты нашай філіі і прымаць замежных аўтараў. Прыяжджаючы, яны сустракаюцца з нашымі аўтарамі, наладжваюць кантакты і, я думаю, што гэта таксама карысна нашым аўтарам. Праз гэтых замежных пісьменьнікаў на ўзроўні пэрсанальных кантактаў яны змогуць атрымаць нейкую прамоцыю ці парады пра патрэбныя фундацыі. Так што пакуль гэта ўсё робіцца на ўзроўні пэрсанальных ініцыятываў, але я вельмі спадзяюся і нават веру, што ў бліжэйшы час у нас будзе магчымасьць наладжваць хаця б двухбаковыя праекты. Адзін зь іх, які цяпер распрацоўваем, — гэта пераклад з малых моваў. Гэта будзе праект-майстэрня, у якой будзе прадстаўлены адзін чалавек, скажам, з Македоніі, які можа выбіраць для перакладу аўтара зь іншай краіны. І калі македонцы будуць падаваць да нас аплікацыі, мы будзем іх разглядаць, і калі нам яны будуць цікавыя, то мы іх запросім сюды. Будзе прыяжджаць ня толькі перакладчык, але і аўтар. Яны будуць тут сядзець і працаваць. Другі накірунак, які больш зьвязаны зь Беларусьсю, — гэта пераклад з і на беларускую. Сучасныя нашы перакладчыкі і аўтары па сваім выбары змогуць перакладаць некага, і іх таксама будуць перакладаць пры нашай падтрымцы замежныя перакладчыкі».
Аксак: «А ці ёсьць у вас месца для такой працы? Літаратурны дом?»
Гапеева: «Дом пакуль фінансава мы не пацягнем, таму гэта будзе нейкая кватэра, якую мы будзем для іх наймаць».
Аксак: «Ці шмат ужо прыяжджала ў Беларусь такіх людзей?»
Гапеева: «У нас было трое гасьцей. Гэта Рональд Райхэн са Швайцарыі, Анна Кім з Аўстрыі і Трыстан Х’юз з Уэльсу».
Аксак: «Давайце вернемся да праблемы перакладаў беларускіх аўтараў на вядучыя эўрапейскія мовы. Якім чынам можа ваша арганізацыя паспрыяць у тым, каб вядомыя беларускія літаратары перакладаліся, скажам, на ангельскую мову носьбітамі гэтай мовы?»
Гапеева: «Нямецкая мова ў нас хоць трошкі неяк прадстаўлена асобнымі перакладчыкамі, якія перакладаюць наўпрост зь беларускай, і ў Ляйпцыгу вывучаецца беларуская мова. Калі ж казаць пра ангельскую мову, то сытуацыя ня вельмі аптымістычная. Таму адным з кірункаў нашай працы будзе прамоцыя беларускіх аўтараў для англамоўных перакладчыкаў. Мы плянуем сэмінары для тых зь іх, якія ўжо валодаюць адной са славянскіх моваў, бо ім прасьцей будзе працаваць зь беларускай. Мы будзем ім наладжваць кароткія курсы мовы, прадстаўляць зьвесткі пра творы і аўтараў і наладжваць іх знаёмства. Па-другое, ёсьць у нас задумка выдаць падручнік беларускай мовы для англамоўных. Ведаю, што ўжо ёсьць чатыры такія падручнікі, але ўсе яны маюць хібы. Таму хацелася б пазбавіцца ад гэтых хібаў і зрабіць падручнік больш сучасным, які б адпавядаў сёньняшнім рэаліям. Калі будзе такі падручнік, то, мне здаецца, ён палепшыць сытуацыю з перакладамі на ангельскую».
Аксак: «А калі беларускі аўтар мае кантакты зь англамоўным перакладчыкам, які хоча перакладаць яго творы, але ў яго няма сродкаў на аплату працы перакладчыка і выданьне кнігі ў вядомым замежным выдавецтве, то ці можа ваша арганізацыя паспрыяць у такіх выпадках?»
Гапеева: «У прынцыпе можа, таму што я асабіста ведаю людзей, якія будуць у гэтым зацікаўленыя. Ёсьць міжнародныя арганізацыі, якія зацікаўленыя ў перакладах з малых моваў. У нас ёсьць кантакты зь імі, якімі мы можам падзяліцца».
АЎТАР І ТВОР
ВАСІЛЬ СЁМУХА: «У ВЫБАРЫ ТВОРАЎ ДЛЯ ПЕРАКЛАДАЎ Я АРЫЕНТУЮСЯ НА ЛЮБОЎ»
Васіль Сёмуха — адзіны ў Беларусі пісьменьнік, які атрымаў Дзяржаўную прэмію за пераклад прозы — раман Томаса Мана «Доктар Фаўстус». Адбылося гэта яшчэ ў 1992 годзе. Сёньня ён сам уручае прызы лепшым перакладчыкам — пераможцам конкурсу «Кубак майстра», які ладзіцца інтэрнэт-часопісам «ПрайдзіСьвет». Ці падрастае надзейная зьмена і ці ёсьць каму перадаць перакладчыцкую ліру, — Васіль Сёмуха расказаў у гутарцы з Міхасём Скоблам.
Міхась Скобла: «Спадар Васіль, з гледзішча „Кубка майстра“ каго з маладых калегаў па перакладчыцкім цэху вы можаце вылучыць?»
Васіль Сёмуха: «Першы „Кубак майстра“ быў уручаны за найлепшы пераклад верша Юльяна Тувіма „Русалачка“. Гэты верш я люблю ўсё сваё жыцьцё, са студэнцкіх гадоў. Я неаднаразова браўся яго перакласьці, зрабіў пяць-шэсьць варыянтаў, але ніводзін варыянт мяне не задавальняў. На конкурс было прыслана чатыры пераклады, тры яўна не дацягвалі да Тувіма, але адзін пераклад быў проста выдатны. Належаў ён Андрэю Стэфановічу — архітэктару па прафэсіі, які цяпер працуе ў Лёндане. Я ня ведаю, ці піша ён уласныя вершы, але ён перакладчык высокай культуры мовы. У яго вельмі культурная, нармальная, прыгожая, пісьменная беларуская мова. Гэта не можа не імпанаваць. Больш таго, Стэфановіч найбольш дакладна пераклаў Тувіма, прынамсі, ён пераклаў лепш, чым калісьці мне ўдавалася».
Скобла: «За апошнія два гады ў вас выйшла некалькі кніг: »"Курдупель Цахес" Гофмана, «Юстыцыя» Дзюрэнмата, «Фэрдыдурка» Гамбровіча... А ў якога з вашых перакладаў быў самы няпросты шлях да чытача?"
Сёмуха: «Ды практычна ва ўсіх. У мяне ў стале ляжыць больш за паўдзясятка неапублікаваных нідзе перакладаў: два раманы Майрынка, раман Зюскінда „Парфума“, два раманы Штэфана Гайма. У мяне гадоў дваццаць ляжыць гатовы зборнік латыскага паэта Аляксандраса Чакса. Гэта што — добры лёс? Гэта кепскі лёс. Гэта кепска для мяне, але гэта нядрэнна для саміх перакладаў. Таму што пераклады ніколі не бываюць гатовыя. Я да іх вяртаюся пастаянна, а калі вяртаюся, то бачу свае памылкі і ўношу новыя праўкі. І гэтая праца ідзе ўвесь гэты час. Але перакладчык — гэта чалавек, якому хочацца смачна пасьнедаць, схадзіць да дзевак... А на гэта патрэбныя грошы, патрэбна дзесьці атрымаць ганарар».
Скобла: «Згаданы інтэрнэт-часопіс „ПрайдзіСьвет“ дэкляруе супрацоўніцтва са сваімі аўтарамі на безганарарнай аснове. Як у такім умовах жыць і працаваць перакладчыку?»
Сёмуха: «ПрайдзіСьвет» вельмі правільна робіць, што так дэкляруе. Гэта віртуальны часопіс нашых маладых перакладчыкаў. Дык адкуль у іх тыя грошы, каб выплачваць вялікія ганарары? Яны робяць выдатную справу, выдаючы «ПрайдзіСьвет» хоць так, безганарарна. І я заўсёды гатовы безганарарна супрацоўнічаць з гэтым часопісам. Таму што ва ўсіх астатніх адносінах «ПрайдзіСьвет» паводзіць сябе прыстойна, ня так, як выдавецтва «Мастацкая літаратура», якое ўкрала мой пераклад «Найвышэйшай Песьні Салямонавай», адмовілася даць мне дамову, не падпісала дамову з трымальніцай капірайту — маёй дачкой і не выплачвае мне ганарар. Гэта — непрыстойныя паводзіны. А «ПрайдзіСьвету» я жадаю вялікіх посьпехаў. Там я знаёмлюся з перакладамі маіх маладзейшых калегаў і іх падтрымліваю ўсяк, як толькі магу".
Скобла: «Вашыя пераклады не губляюць актуальнасьці, як тыя ж «Нататкі Генрыка Латыша на палях Лівонскай хронікі». Зьбіраючыся штосьці перакладаць, вы неяк пралічваеце, як «ваша слова адгукнецца?»
Сёмуха: «Не пралічваю. Я ня ведаю, як маё слова адгукнецца, я перакладаю тое, што мне паклалася на душу, што зрабіла нейкі ўплыў на мяне. А калі пэўны твор робіць уплыў на мяне, то знойдуцца людзі, на якіх ён таксама паўплывае. А тое, што я люблю, падабаецца і другім людзям. Падабаецца мой „Фаўст“, падабаюцца мой Рыльке і мая Візма Бэлшавіца. Так што я не памыляўся ў сваім выбары, арыентуючыся толькі на сваю любоў, грунтуючыся на ёй».
Скобла: «А перакладчык мае права неяк актуалізаваць твор?»
Сёмуха: «Нейкія моманты ён актуалізуе і падкрэсьлівае, хоча ён таго ці ня хоча, гэта робіцца непазьбежна. Часам я чытаю пераклады, напрыклад, антычнай паэзіі і раптам сустракаю ў іх сучасныя словы — аж дзіву даюся. Але я разумею, чаму перакладчык іх ужывае, гэта непазьбежна. Больш за тое, калі перакладчык выбірае твор для перакладу, то ён глядзіць на ягоную актуальнасьць і для свайго часу, і для сваёй душы».
АЛЯКСАДРАС ЧАКС. ВЕРШЫ
Кепска
Кепска:
вось я — латыскi паэт,
пра што мне сьпяваць?
Сэрца ў мяне ў грудзях
кволае, ссохлае,
быццам на крэсьле
пацёртая скура.
О, каб я быў негрыцянскi паэт -
я сьпяваў бы пра губы
цёмныя, цёплыя,
бы ў лiпенi
ночы бяззорныя,
сьпяваў бы я пра дзяўчат
дужых,
карычневых,
быццам зямля,
сьпяваў бы я пра свабоду
недасягальную,
як у небе хмурынка, -
о, каб я быў негрыцянскi паэт.
А што я — цяпер?
Чаго варта свабода?
Дзяўчаты — худыя,
губкi свае,
як тканiну,
фарбуюць,
радыёвежы навокал,
падэшвы гумовыя -
мы ходзiм на iх
цiхмяна, як кошкi,
думаем цiха
i памiраем цiха...
Жанчыны
На вакзале, выпадкам застраўшы,
Як пiсьмо бяз маркi, — час я тоўк.
Тоўстыя жанчыны, быццам баржы,
Праплываюць праз густы натоўп.
Пасьля выпетраных блюзным джазам
З ласкавымi кiпцiкамi пань
Я ад радасьцi — ну, чыста блазан,
Во жанчыны дзе, ты толькi глянь!
Едуць у свае гасподы ўлегцы,
Дзе з нуды скруцiўся б сатана,
Каб ужо назаўтра па калейцы
Поезд ношкi пэндзiў дацямна.
Ногi тоўстыя: наверне ступа
I расьплешча ўшчэнт усё тады -
Брук ад iх здароўя крэкча тупа,
Енчаць лесьвiцы ад iх хады.
Шкода, што Вэрхарн пражыў так мала,
Вось бы ўцеха i ў яго была б -
Пасядзець са мной сярод вакзала,
Сэрца ўлешчыць спрытам гэтых баб!
I калышуцца клубы, як жорны,
I п’яняць, як вылежалы ром:
З ношкамi, з цабрамi, у тры горлы
Усе пруцца разам напралом.
Галасы, як трубы, — ад такога
Аж умлее кволенькi эстэт.
Дзiва, што абудзiць i ў старога
Колiшнi юрлiвенькi iмпэт.
Пасьля выпетраных блюзным джазам
З лакавымi кiпцiкамi пань
Я ад радасьцi — ну, чыста блазан,
Во жанчыны дзе, ты ж толькi глянь!
Элегія
Можа, сэрца спачне ад жыцьцёвай дакукі,
І шум вулічны кіне нарэшце мяне,
Як навечна складуцца зьнямоглыя рукі,
І пад каменем цемра мне вочы самкне.
Будзе ў рынах бруд па-ранейшаму цекчы,
Будзе сьлізкі асфальт у наплывах вады,
А мяне асьвятляцьмуць хаўтурныя сьвечы,
І залішніцца буднасьць ужо тады.
Будуць ліпы буяць у пчаліным гудзе,
І трамвайным звонам зьвінець гарады,
А маё жыцьцё разьвітвацца будзе
З гэтым сьветам дзівосным назаўжды.
І ніколі-ніколі, ні позна, ні рана
Не вярнуся ў яго да будзённых уцех,
Без мяне брудны брук неспадзявана
Апранацьмецца ў першы бялюхны сьнег.
Я адзін у бясчулым роіве зорак
Паплыву туды, дзе ў вечных вірах
Не дастане мяне ўжо ніякі паморак,
Дзе сьвежага сена ня ўспомніцца пах.
Хараство беднасьці
Мая дарагая,
ты на балях прыгожых,
а я
палохаю ў цёмных дварышчах прахожых.
Я скалеў,
я дзівосамі рознымі разбандзюраны,
быццам забіў я дванаццаць сабак
і акрыўся іх псінымі скурамі.
Мокры сьнежны тварог
абхляпаў вуліцы, дахі.
Я прынік да конскае храпы,
каб панюхаць аброчныя пахі.
Дарагая,
калі ты зь нечагась рада,
губы ў цябе вільготна памажаныя,
а я пакуль цешуся — кашляю
і лёгкімі граю табе серэнаду.
Дарагая,
там, пэўна, горача надта.
Хочаш,
сьняжынак табе нахапаю
і пашлю
замест дарунка з афіцыянтам?
Ты ўсьміхаесься.
Па-твойму, зь лёгікай гэта ня мае згоды.
Ты ўсьміхаесься
і просіш марожанага для ахалоды.
І тады — о божа, о людзі!
О жудасьць!
Хутчэй жа выходзь, выходзь, не марудзі!
Я далоні растапыру
як на бруку пэрсідзкі кілім,
дагары нагамі я стану на ім
і матылькоў сініх выпушчу ў вырай,
цыркавога слана ў аброці, -
толькі выходзь ты.
Бо ўжо я ўбачыў,
як падыходзіць
нейкі рыжы лядашчык
і схіляецца хітрым фацэтам.
— Скажыце,
куды вы едзеце летам?
Ах, чаму я ня ўдаўся ў маўра!
Тут якраз на падлёце
афіцыянцік з марожаным,
у ружовы крышталь паложаным,
як жоўтая сьлязіна іхтыязаўра.
Ах, ты божа мой,
сэрца, чаго ты такое трывожнае?
Мары — гэта залатая лыжка,
каб за так наесьціся, на дурніцу,
і мне калі яшчэ такое прысьніцца:
праз муры, праз шыбы і праз адлегласьць
есьці з табою марожанае — прыемнасьць,
з табою ўсялякія лёды -
верх асалоды.
Любая, ты чуеш маё дыханьне
над крышталёваю прахалодаю сподка?
Параходы
гушкаюцца ў акіяне,
а мяне крыху млосьціць хвароба марская,
прамянём у бок можа мне ўперціся зорка,
далёкая зорка, такая...
Ну, як наконт рыжага валакушы?
Ды каму трэба яго сто кіляграмаў тушы.
Мая дарагая,
любая,
спакушальна-сьвятая,
бяз памяці любіць марожанае.
Сэрца,
чаго ты такое ўстрывожанае?
Падвал
Я ўсёй душою ненавідзеў сьлепа
Сырую цемру і маўклівасьць склепа.
Ударыць мог за тое, што пад мурам
Шасьці паверхаў крыецца панура.
Там ноччу плакалі і сохлі дрэвы,
Пясок пра сонца марыў, нездаровы,
Пішчалі пацукі, і з труб паныла,
Пабліскваючы, ў рыжы пух апілак,
Нібыта ў бездань, капалі і топлі,
Як выдмы цемрадзі, глухія кроплі.
У чорным мораку, нібыта ў багне,
Перацінала гніласьцю дыханьне,
І лезьлі ўгору з выстылай утробы
Шчарбатыя прыступкі, як хваробы.
Цяпер жа цісну я руку падвалу
За вернасьць у гадзіны злога шалу.
Калі з сабачай хеўрай паліцаі,
Як хвалі сьмерці, Рыгу акілзалі,
Каб у няволю гнаць, ты, сутарэньне,
Мяне схавала, як зямля насеньне.
Зацёрся я ў глухіх падвальных спратах,
Як парушынка ў шве старых апратак,
Каб неўзабаве на сьвятло падняцца
За мукі і за ганьбу паквітацца.
Жыцьця такая прага апантала,
Што я нырнуў у чорны вір падвала.
Апілкі і пясок у змрочнай цемры
Надзейна водгук маіх крокаў сьцерлі.
Там у кастры паленьня, нібы ў лоне,
Я засланіўся ад усіх далоняй.
Душа прагоркла, як палын, і цела
Сярод сасновых дроў смалой жаўцела,
Мышынай пакрываўся пацярухай.
Шаптала ноч пра мужнасьць мне на вуха.
Пад галавой кашлатае палена
Увесь час пахла соладка, як сена.
Цёк халадок ласкавы па паветры.
Калі ж чужы спускаўся ў склепа нетры,
У вочы зыркаў змрок халодным жарам,
І бег упрочкі злыдзень, і дрыжаў ён.
Табе, падвале, ўдзячны я да скону
Як мацярынскаму цяплу і лону.
Як думку ў галаве, мяне крыў морак.
З табою зьліўся я, бы кропля з морам.
Ты мой калчан, стручок, маё адзеньне.
Ты мой адчай, надзея, летуценьне.
Я зноў хаджу па вуліцах свабодна.
Гляджу на сонца, дыхаю вальготна.
І думкі, як шпакі, ужо ў палёце.
З рукамі, з галавою я ў рабоце.
А ты, падвал, схаваў у сутарэньні
Пра вечнасьць мары і к дабру імкненьні.
Пераклад з латыскай мовы Васіля Сёмухі.