Новая перадача сэрыі “Дом літаратара”. Эфір 9 траўня
ЛІТПРАЦЭС
ВІТАЛЬ РЫЖКОЎ: “МАРУ ПРА НОБЭЛЕЎСКУЮ ПРЭМІЮ ДЛЯ БЕЛАРУСКАЙ ЛІТАРАТУРЫ”
Магілёўскі школьнік Віталь Рыжкоў шэсьць гадоў таму літаральна ўварваўся ў беларускую літаратуру, паказаўшы настаўніцы свае вершы замест ненапісаных па праграме сачыненьняў, а тая паслала іх на конкурс. Цяпер дваццацітрохгадовы паэт – пераможца некалькіх літаратурных конкурсаў у Беларусі і ва Ўкраіне, а сёлета часопіс “Дзеяслоў” дзеля ягонага ўганараваньня прэміяй “Залаты апостраф” нават зьмяніў яе фармат. Зь Віталем Рыжковым сустрэлася Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Вы – інжынэр-аўтамэханік паводле адукацыі, аматар вэб-дызайну, працавалі дарожным рабочым, вартаўніком, сыстэмным адміністратарам, цяпер – мэнэджэр-распаўсюднік. Празаічныя і прагматычныя заняткі. Дзеля чаго вам між імі паэзія?”
Віталь Рыжкоў: “Справа ў тым, што мая тэхнічная адукацыя – гэта выпрабаваньне маіх творчых здольнасьцяў. Я думаў, што калі паэзія пакіне мяне, я буду мець добрую адукацыю, важную для мужчыны. Аднак так здарылася, што мне давялося памяняць шмат прафэсіяў, і я дагэтуль працую не на гуманітарнай ніве. І ўсё дзеля таго, каб жыць, бо жыць зь літаратуры я яшчэ ня ўмею”.
Аксак: “Зрэшты, вам усяго толькі дваццаць тры гады, а вы ўжо амаль шэсьць гадоў друкуеце свае вершы. Так што, дзякуй Богу, паэзія вас не пакінула. А тое, што вы ня ўмееце яшчэ жыць зь літаратуры, дык у сёньняшняй Беларусі я ведаю адзінкі пісьменьнікаў, якія жывуць з творчасьці, выдаўшы перад тым дзясяткі кніг. Дарэчы, а чаму вы да гэтага часу не сабралі ўсё надрукаванае і ня выдалі асобнай кніжкай?”
Рыжкоў: “Я сабраў усё, што напісаў, выкінуўшы самае горшае. Спадзяюся, да канца гэтага году мая дэбютная кніга ўсё-ткі пабачыць сьвет. Там будуць вершы юнака Віталя Рыжкова і вершы маладога мужчыны Віталя Рыжкова – такі сабе дэбютны двухтомнічак у адным. І ўсё-ткі я менавіта зь ім мушу канчаткова ўступіць у літаратуру і адчуць на сабе гнеў дарослай сапраўднай крытыкі і сапраўднай чытацкай увагі”.
Аксак: “Хто вашы паэтычныя куміры?”
Рыжкоў: “У Беларусі першым кумірам для мяне стаў Алесь Разанаў – гэта было пэўнае адкрыцьцё ў старэйшых клясах школы. Потым я знайшоў для сябе цікавыя імёны ня толькі ў Беларусі, як напрыклад, Андрэй Хадановіч, а яшчэ ва Ўкраіне – Сергій Жадан, у клясычнай эўрапейскай і амэрыканскай паэзіі – Іосіф Бродзкі і Ўістэн Х’ю Одэн”.
Аксак: “Сутыкнуўшыся з творчасьцю сваіх калег у айчынным прыгожым пісьменстве, як вы наогул ацэньваеце стан сучаснай беларускай літаратуры і паэзіі, у прыватнасьці?”
Рыжкоў: “Я думаю, што наша літаратура хоць нікому і не вядомая (жартуюць, напрыклад, пра беларускіх літаратурных крытыкаў, што яны – як уфолягі), аднак унутры яе ўсё адбываецца даволі пазытыўна, зь вельмі цікавай маладой літаратурай. Можна назваць, прынамсі, дзясятак імёнаў, у якія хочацца верыць”.
Аксак: “Хранічнага аптымізму хапае толькі на тое, каб напісаць эсэмэску ды трымацца – больш-менш вясёлым – хай сабе гэта й вонкава,” – напісалі вы ў трыпціху “Беларусь сямівокая”. А Данута Бічэль некалі сказала, што для вершаў патрэбны душэўны боль. У якім настроі вы часьцей за ўсё складаеце вершы?”
Рыжкоў: “Так, гэта боль, але гэта абдуманы боль. Тое, што мяне хвалюе, ня можа стаць эсэ. Калі я бяруся напісаць эсэ на балючую для мяне тэму, заўсёды атрымліваецца верш. Вершы – гэта боль і роспач. Я – гандляр роспаччу. Мне ўжо далі такую мянушку. Ёсьць у мяне і вясёлыя вершы. Я спрабую сьмяшыць чытача, але гэтая спроба – трагікамэдыя”.
Аксак: “Сёлета вы былі вылучаныя рэдакцыяй часопіса “Дзеяслоў” на прэмію “Залаты апостраф” у намінацыі “Дэбют”. Гэта абурыла вашых прыхільнікаў – маўляў, ніякі ён не дэбютант, а сталы творца – і выклікала такую нэгатыўную рэакцыю, што рэдакцыя вырашыла скасаваць сёлета намінацыю “Дэбют” і ўвесьці адмыслова дзеля вас яшчэ адну прэмію ў намінацыі “Паэзія”. Як вам такія падзеі?”
Рыжкоў: “У разьдзеле “Дэбют” часопісу “Дзеяслоў” у мінулым годзе , за які прысуджаліся прэміі, я не друкаваўся. Я друкаваўся летась у 32-м нумары разам з дарослымі, так скажам, паэтамі. І можа быць, я зусім і не павінен быў атрымаць гэты “Залаты апостраф”, аднак прыхільнікі ў рэдакцыі хацелі ўганараваць маё імя і, відаць, праз гэта перанесьлі мяне ў намінацыю “Дэбют”. Таму сапраўдныя дэбютанты проста згубілі шанец у гэтым годзе быць заўважанымі, бо прыхільнікі сталі галасаваць у інтэрнэт-апытанцы за мяне. Маё імя вырвалася наперад, хоць я, шчыра кажучы, шмат каго зь блізкіх сяброў прасіў ігнараваць гэтую галасаванку”.
Аксак: “Пра якую прэмію ці ўзнагароду марыце?”
Рыжкоў: “Канечне, пра Нобэлеўскую прэмію для беларускай літаратуры”.
АЎТАР І ТВОР
ВІТАЎТ ЧАРОПКА: “У МЯНЕ ЁСЬЦЬ НАЙДАРАЖЭЙШАЕ – СВАБОДА”
Кніга папулярных нарысаў Вітаўта Чаропкі “Ўладары Вялікага Княства” вытрымала ўжо тры выданьні. Бясспрэчна, гістарычная тэма найбольш блізкая гэтаму пісьменьніку, але нароўні з постацямі далёкай мінуўшчыны яго вабяць і постаці сучасныя. Апошнім часам Вітаўт Чаропка спрабуе супрацоўнічаць з кінастудыяй “Беларусьфільм”, піша сцэнары для гістарычных фільмаў. Пра 1000-годзьдзе Літвы ды пэрспэктывы беларускага нацыянальнага кіно з пісьменьнікам пагутарыў Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Вітаўт, 2009 год – год 1000-годзьдзя гістарычнай Літвы. Нашы суседзі-літоўцы адзначаюць гэтую дату з размахам. А чаму ў нас цішыня і спакой?”
Вітаўт Чаропка: “Беларускія ўлады, пэўна, лічаць, што гэта ня нашае сьвята, нас гэта не датычыцца. Хаця, я вельмі скептычна стаўлюся да гэтага тысячагодзьдзя. Пра якую “Літву” там успаміналася? Якая “Літва” можа быць у Прусіі? А ў летапісных крыніцах якраз ішла размова пра два населеныя пункты – Русь і Літву на прускіх землях”.
Скобла: “Значыць, на тваю думку, усё “1000-годзьдзе” – звычайная містыфікацыя?”
Чаропка: “А як гэта іначай называць? Бо невядома, дзе знаходзілася тая гістарычная Літва. Калі ўзяць геаграфію, сьвятога Бруна забілі ў Прусіі. Якая ў Прусіі можа быць мяжа Літвы з Русьсю? Дзе лёгіка? Ёсьць такое паняцьце – комплекс малой нацыі. Літоўцы цяпер вельмі актыўна выкарыстоўваюць мінулае. Раней яны адмаўляліся ад Пагоні. Цяпер выпускаюць цэлыя фаліянты, прысьвечаныя Пагоні. На іх працуе сама назва Літвы, і яны хочуць гэта выкарыстаць. Так сталася, што літоўцы ў сьвеце нічым ня могуць пра сябе заявіць, акрамя свайго мінулага. Крыўдна толькі, што з гэтага мінулага выкідваюцца ліцьвіны – беларусы, быццам іх там і не было”.
Скобла: “Твая кніга “Ўладары Вялікага Княства” – сапраўдны бэстсэлер. Каго з вялікіх князёў ты лічыш найлепшым палітыкам?”
Чаропка: “З вялікіх князёў я аддаў бы перавагу Альгерду. Па-сутнасьці, ён і стварыў Вялікае Княства, вызначыўшы палітыку аб’яднаньня этнічных беларускіх земляў. Пры Альгердзе Княства і дасягнула сваёй магутнасьці. Вітаўт, фактычна, карыстаўся тым, што было ўжо зроблена”.
Скобла: “Акрамя постацяў гістарычных ты пішаш і “міні-постаці”. Што лягчэй напісаць – нарыс пра Войшалка, ці абзац пра Алеся Разанава?”
Чаропка: “Тут галоўнае – вынік. Тое і тое цяжка. Вельмі цяжка пісаць пра людзей, якіх добра ведаеш, баісься іх параніць крыўдным словам. Пра князёў можна што заўгодна пісаць – не пакрыўдзяцца, але хто-небудзь іншы за іх пакрыўдзіцца. Будуць бурчаць, што не так асьвятліў, не так выказаўся. Я лічу, што калі ўжо бярэсься за гісторыю, трэба мысьліць па-іншаму. Праблема ў тым, што ў нас вельмі мала сёньня гісторыкаў, якія мысьляць па-новаму, хочуць зірнуць на гісторыю Беларусі зусім інакш, чым гэта нам падносілі. Успомніце, як Мікола Ермаловіч сваёй кнігай “Па сьлядах аднаго міту” узбурліў гэтую сытуацыю, і да гэтага часу ня хочуць прызнаваць, што ўсё так і было, вагаюцца, што магло быць, а што не магло… А хто ведае, як яно было насамрэч? Што датычыцца літоўскіх гісторыкаў, то яны не сумняваюцца ні ў чым. Возьмем, напрыклад, Гудавічуса. Па яго вэрсіі Міндоўг быў у Вільні. Літоўцы знайшлі цагліну – і ўпэўненыя, што гэта цагліна ад храма. У іх ужо не гісторыя, а Бог ведае што. Выдумваюць проста на хаду”.
Скобла: “Ты гадоў дзесяць адпрацаваў у Беларускім гістарычным часопісе”. Чаму сышоў адтуль?”
Чаропка: “А таму, што надакучыла мне там працаваць. Сядзець і рэдагаваць іншых, падлічваць, колькі было корчмаў, колькі клясаў адкрылася, колькі загінула, ці не загінула, – так працаваць можна год, два, а калі дзясяты ўжо пайшоў, я не вытрымаў. Мяне заўсёды вабіла дасьледчыцкая праца, мне хацелася нешта шукаць, пісаць, а гэта мяне выбівала. Пасядзіш дзень на такой працы, дык увечары галава зусім не працуе, ня хочацца нічога – ні пісаць, ні думаць. У мяне ёсьць цяпер тое, што даражэй за ўсё, – свабода”.
Скобла: “А на жыцьцё якім спосабам зарабляеш?”
Чаропка: “У нас пісьменьнік ня можа зарабіць сваёй працай. Таму я нават сам зьдзіўляюся, што жыву ўжо амаль пяць гадоў, нідзе не працуючы. Ёсьць, канешне, нейкія заказы, якія выконваеш, нешта пішаш. Вось цяпер над кінасцэнаром працую. Але я навучыўся абмяжоўваць свае жаданьні. Я зразумеў, што мне шмат ня трэба, мне трэба тое, што я раблю”.
Скобла: “А што за кінасцэнар? Ты супрацоўнічаеш з кінастудыяй “Беларусьфільм”?
Чаропка: “Так, спрабую. Калі я ўзяўся пісаць сцэнар, у мяне была ідэя зрабіць фільм пра Ўсяслава Чарадзея, каб гэта была не карцінка, а вялікі фільм пра вялікую гісторыю, пра вялікі народ, гадзіны на тры. Але цяпер усе прыкрываюцца крызысам. Узьнікае такое ўражаньне, што мы ізноў будзем глядзець гістарычныя фільмы пра рымлянаў, пра манголаў, пра каго заўгодна, толькі не пра гісторыю Беларусі”.
Скобла: “Ці ня станецца фільм пра Ўсяслава Чарадзея прадукцыяй накшталт “Анастасіі Слуцкай”?”
Чаропка: “Гэтага я найбольш баюся. Я хацеў паказаць у гэтым фільме і трагедыю народу, тую ж бітву на Нямізе, і трагедыю чалавека. Цяпер на мяне рэдактары кінастудыі абураюцца, яны адвыклі ад высокага стылю. А мне хочацца зрабіць сапраўдны фільм-прыпавесьць, фільм-драму. Але пра гэта трошкі зарана гаварыць”.
ВІТАЎТ ЧАРОПКА. МІНІ-ПОСТАЦІ
АЛЕСЬ РАЗАНАЎ
Няма нічога зямнога, а толькі вышняе, ці няма вышняга, толькі зямное, і сам ужо не разьбярэ, што да чаго. Яму трэба гаварыць, і ён гаворыць, бо ня можа маўчаць. Што падумаў бы Бог, каб прачытаў яго творы, ці сказаў, пачуўшы яго словы? Але Бог ня ўмее чытаць і беларускай мовы не разумее. Вось і маўчыць ён, нібыта аглух ад творчай балбатні, увасабляючы праз маўклівасьць творчую немату непачутага паэта. Бог вышэй за зямное, а нам вышняе недасягальнае. Сябе б толькі зразумець, каб увасобіць вышняе ў зямным. Значыць, трэба замаўчаць, каб пачуць вышняе ў зямным, калі паміж дзьвюма бяздоньнямі маўчаньня пульсуе думка – голас пра маўчаньне.
АНАТОЛЬ СЫС
Яму горш за брыдоту гэты сьвет з правіламі крывадушных умоўнасьцяў, у якім людзі прытвараюцца людзьмі. Імгла іх душ сьлепіць яго. Ён уцякае з гэтага сьвету на волю свайго сьвету. Як Мцыры, ён у дарозе да сваёй мары, але не змагаецца за яе, бо ён прагне яе. У сваім сьвеце ён ёсьць ён, а усе – гэта астатнія, якія штодня мяняюць маскі, каб схаваць сваю сэрыйнасьць і аднатыповасьць. Калі трэба называць іх, ён называе іх па імёнах, але зьневажае іх імёны, якія нічога яму ня кажуць. I ён не прытвараецца, ён шчыры ў сваім сьвеце, бо там няма ні правілаў, ні ўмоўнасьцяў. Адно шкада, што заўсёды мала гарэлкі. Па вечарах, калі яму ўдаецца схавацца ад астатніх, ён лезе ў сваю душу і, як скупы рыцар, аглядае скарб сваіх пачуцьцяў – гэтыя трафэі жорсткіх бітваў з жарсьцямі. Тады ён адчувае сябе Духам, які словам увасобіцца ў вечнасьці. Таму ён беражэ свой скарб, свае словы – золата. А калі астатнія дакучаюць яму, ён кідае слова-мядзяк: “Вось вам на хлеб, засранцы”.
АНДРЭЙ ФЕДАРЭНКА
Яго пакрытыкуеш па-сяброўску – пакрыўдзіцца. Пахваліш – пакрыўдзіцца: не дахвалілі. Любімае дзіця часопісу “Маладосьць” і Саюзу пісьменьнікаў – гэта сур'ёзна і надоўга. Але я не бачу, чым ён лепшы за іншых? Паскардзіўшыся ў сваёй заяве на нялёгкі лёс, ён разжаліў сур’ёзных дзядзькоў. Яго дапусьцілі ў друк, прынялі за свайго, нават даверылі падымаць “Полымя”. Ад такога ўзьлёту можна згубіць уяўленьне аб сваёй нікчэмнасьці. Андрэй пачаў прымерваць на сваім цнатлівым сялянскім целе абноскі клясыкаў. Хоць і выглядае ён у абносках сьмешна, але гэта яго не бянтэжьшь, бо ён дакрануўся да велічы несьмяротных. Ня дзіўна, што і ён ужо амаль веліч. Яго прызнаюць і пазнаюць. Абноскі клясыкаў успрымаюцца, як футра з царскага пляча. Разаблачэньня ён не баіцца, бо новай адзежай яго не спакусіш. Так што кароль адзеты. На сьвет ён глядзіць нежывымі вачыма клясыкаў,
АЛЕСЬ НАВАРЫЧ
Здаецца, ён шматаблічны. То ён Трушко, то Наварыч, то Лыскандыр, то Айсірг. Мала таго – то ён паляшук, то беларус, то тутэйшы, то яцьвяг. I гэта яшчэ ня ўсё – то ён эскулап, то ён настаўнік, то ён пісьменьнік, то ён дзеяч, то ён сябар. I галоўнае – ён свой. Быць сваім сярод чужых і сваіх – вось ягоная пастаянная ўласьцівасьць. Але ён марыць быць свабодным чалавекам, а таму цкуе ў сабе зьвера. А зьвер шматаблічны – то ён вялікі, то ён зялёны, то ён жалезны, то ён сябар, то ён свой, то ён Наварыч, то ён галоўны яцьвяг. I цкаваньне зьвера кожны раз заканчваецца нічым. Гэта нейкая дзіўная гульня, у якой няма пераможцаў, гульня, каб зблізку зірнуць істоце ў вочы. I гэтай гульні ён ня кіне, і гэтай істоце ён ня здрадзіць, бо імя ёй Спакуса, і яна спакусьлівей за свабоду.
АЛЕСЬ АРКУШ
Вольны над вольнымі літаратарамі, ён і сам ня ведае: у чым ягоная воля і чым яна адрозьніваецца ад няволі нявольных літаратараў, якія таксама вольныя выбіраць сабе і жанр, і стыль, і сюжэт, і мову, вольныя пісаць так і сяк, пра тое і сёе. Яны вольныя таксама прыдумаць сабе псэўда-імя. А ў ягоным псэўданіме прэтэнзія на творчую патэнцыю, нятленнасьць напісанага – усё гэта можа быць, калі ён наважыцца стаць вольным ад літаратуры.
ТРАСЯНКА
Яка заязыкаю на севера-западным крайнім языку – он есьць славянскім нарэчыям усім маць. I мяне паймёт і ныне дікі яшчо француз і друг палей паляк, і кажды тот, каму міл своего языка знакомый звук, і перадавыя люді на земле, і Гель і Кольт, і Мінтан, і іжа с німі херувімы, і сам Гасподзь. Паймут, што імел в віду, когда абраціл вніманіе на то, как был вапрос пастаўлен. Я рад, што наканец мысьль веліку ізлажнуць магу так ясна і аткрыта і дажа не імець в віду і не абрашчаць вніманія на то, как был вапрос рэшон. Когда так ясна і панятна рэч гавару на абшчадаступным, вялікім і могушчім севера-западным радном. Устрапянулася ў душы рускае начала. Да вазбужденія канечнасцей нагцей я ашчушчаю сябе рускім. Не чухонец, не зачухонец, не балахонец, не скабар, не уралец, не зауралец, не валга-донец, не беламораканал, не кацап, не туляк, не задрыпанец, не хахол і нават не маскаль і канечна не тутэйшы беларус. Так і падмывает горда сказаць "Я, ісьцінна русскі чалавек", і что б непрыменна с двума “сс”. А паэтаму-пасяму вніманія абрашчаю не імець в віду, пасколька не стаіт уже вапрос.
КРЫТЫКА
ПАСТУКАЙМА ПА ДРЭВЕ
Асоба і час: Беларускі біяграфічны альманах. Вып. 1 / cкладальнік Аляксандар Фядута. – Менск, Лімарыюс. 2009.
Біяграфістыка. Ёсьць і такая галіна ведаў, галіна гістарычнае навукі, незалежна ад таго, ці гэта палітычная гісторыя, ці гісторыя літаратуры, жывапісу, музыкі... Агляд беларускае біяграфістыкі зрабіў ананімны аўтар прадмовы да першага выпуску беларускага біяграфічнага альманаху “Асоба і час”, укладзенага Аляксандрам Фядутам і выпушчанага выдавецтвам “Лімарыюс”. Ня ўсё гэты аўтар назваў, не пра ўсё нагадаў, дый дзе ты ўсё згадаеш? Хоць нам далёка да заходніх суседзяў, якія маюць шматтомны “Polski slownik biograficzny”, зроблена ў біяграфістыцы нямала, асабліва цягам апошніх дваццаці гадоў, калі былі зьнятыя забароны на імёны. І хоць афіцыёз не заахвочвае вывучэньне жыцьця і дзейнасьці асобных дзеячоў, цяпер, дзякуй Богу, дзяржаўныя структуры ня ўсіх і ня ўсё кантралююць.
У альманаху “Асоба і час” маюцца і ўспаміны асобных людзей, і ўспаміны пра асобных людзей, і перапіска, і проста лісты без публікацыі адказаў на іх, і запісы гутарак, і стэнаграма паседжаньня прэзыдыюму праўленьня Саюзу пісьменьнікаў БССР, на якім асуджалі Барыса Пастэрнака, і нават агляд кіна- і фотадакумэнтаў, датычных жыцьця і дзейнасьці Пятра Машэрава. Ёсьць нават хроніка княжаньня Жыгімонта Старога. Аўтары матэрыялаў – журналісты, гісторыкі, мастацтва- і літаратуразнаўцы. Героі кнігі – палітыкі, вайскоўцы, пэдагогі, мастакі, пісьменьнікі. Калі пакінуць па-за ўвагаю хроніку панаваньня Жыгімонта Старога, усе публікацыі ў першым выпуску альманаху “Асоба і час” датычаць ХІХ і ХХ стагодзьдзяў. Матэрыялаў пра ХХ стагодзьдзе, якое цікавіць мяне асабліва, трохі больш.
Прачытаўшы зьмест альманаху, я разгарнуў яго на старонцы 259-й, бо якраз на гэтай старонцы пачынаецца гутарка журналіста Аляксандра Ўліцёнка зь Міхаілам Зімяніным, былым сакратаром Цэнтральнага Камітэту Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу і галоўным рэдактарам газэты “Правда”. Было цікава, якія закулісныя гульні вяліся вакол пасады першага сакратара ЦК Кампартыі Беларусі адразу пасьля сьмерці Сталіна. З інтэрвію я дазнаўся шмат чаго, пра што здагадваўся і не здагадваўся. Нашым гісторыкам, якія будуць пісаць палітычную гісторыю Беларусі, яно вельмі прыдасца. Скончыўшы чытаць гутарку, я пашкадаваў, што Аляксандар Уліцёнак не “раскруціў” Міхаіла Зімяніна як сьлед. Чалавек працаваў побач з Кузьмой Чорным, Пятром Глебкам, сябраваў з Аркадзем Куляшовым, добра ведаў беларускую паэзію... Гэты сюжэт, магчыма, патрабаваў асобнае гутаркі з Зімяніным.
А потым я ўзяўся за чытаньне перапіскі Зоські Верас зь Віталем Скалабанам. Гісторыка Скалабана трэба было б нейк пакараць за тое, што ён дваццаць гадоў трымаў у спратах ліст Зоські Верас ад 3 красавіка 1988 году. Гаворка там ідзе пра тое, што пасьля Лютаўскае рэвалюцыі менскія беларусы сталі гаспадарамі Губэрнатарскага дому на Саборным пляцы ў Менску. Менавіта ў гэтым доме знаходзіўся Народны Сакратарыят Беларусі. “І вось, – піша Зоська Верас, – як прыйшлі немцы, адразу кінуліся займаць губэрнатарскі дом, ды выганяць бел. арганізацыі. Выганяць па-свойму энэргічна, нахальна...” Якое каштоўнае сьведчаньне для гісторыка Беларусі і Беларускае Народнае Рэспублікі!
Ад Янкі Брыля я чуў пра Юльяна Сергіевіча, які разам зь ім быў у нямецкім палоне, а потым трапіў у сталінскі лягер. І пра цяжкія перадсьмяротныя пакуты гэтага чалавека. І пра тое, што казаў Юльян Сергіевіч свайму малодшаму таварышу перад самай сьмерцю. І вось альманах “Асоба і час” надрукаваў няскончаныя ўспаміны гэтага пакутніка. Ёсьць у альманаху і запісаныя Сяргеем Шапранам гутаркі зь Янкам Брылём. Запісы рабіліся, што называецца, па сьвежых сьлядах. Чытаючы іх, я пашкадаваў, што сам не рабіў такіх запісаў. Быў жа ў мяне прыклад Экермана і ягоных “Размоваў з Гётэ...” А яшчэ лісты Алеся Салаўя, а яшчэ перапіска Аляксандра Твардоўскага і Васіля Быкава...
У прадмове да першага выпуску альманаху “Асоба і час” яе ананімны аўтар дакляруе нам, што альманах бузе выходзіць “не радзей як адзін раз у год”. А сярод біяграфістычных выданьняў, што выходзілі на пачатку 90-х гадоў мінулага стагодзьдзя, аўтар называе гісторыка-літаратурны зборнік “Шляхам гадоў”. Альманах “Асоба і час” паводле сваёй канцэпцыі ў асноўных рысах паўтарае канцэпцыю зборніка “Шляхам гадоў”. Добры быў зборнік, ды памянялася ўлада і вырашыла, што ён народу не патрэбны і, мажліва, нават шкодны. Таму пажадайма, каб альманах “Асоба і час” выходзіў рэгулярна, не радзей як адзін раз у год, і каб ніякая ўлада не зрабіла яго “нябожчыкам”. А каб наша пажаданьне спраўдзілася, пастукайма па дрэве.
Анатоль СІДАРЭВІЧ